شناساندن خدا به نوجوان | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه راههاي اثبات کردن خداوند را به يک نوجوان بياموزيم؟

بايد بخاطر داشت که دين اسلامي ديني است که بر پايه فطرت استوار گشته است و چون فطرت الهي انسان در دام بيراهه هاي شک و ترديد و اميان نفساني گرفتار نگردد بي درنگ پذيرايش گشته و به آموزه هايش ايمان مي آورد.
يکي از مهمترين آموزه هاي اسلام و بلکه تمام اديان الهي ، بحث خدا شناسي و اثبات وجود خداوند و در يک کلام بحث پرستش است. مساله اي که بدليل فطري بودنش هيچ گاه از بشر جدا نبوده و نخواهد بود هر چند ممکن است بخاطر برخي انحرافات و يا ناداني ها ، شکل پرستش به گونه اي دگرگون گشته باشد اما هيچ گاه پرستش امري برتر و ماوراي طبيعت ، از حيات بشر حذف نشده و نمي شود
فطرى بودن مسائل دینى
نیاز به پرستش و نیایش یكى از نیازهاى اساسى و عمیق است كه در عمق روان بشر وجود دارد. در بررسى تاریخى، این موضوع ثابت شده است كه پرستش جزئى از وجود و كشش فطرى انسان است. گاهى كه این میل و روح پرستش توسط انبیا(علیهم السلام) در مسیر صحیحى قرارگرفته، به خداپرستى ختم شده، اما گاهى بر اثر جهل، انحراف و لجاجت، موجودات و اشیاى گوناگون مانند سنگ و چوب، ماه، خورشید، آتش، گاو و پول مورد پرستش قرار گرفته اند. استاد شهید علّامه مطهرى(رحمه الله) در این باره مى فرماید: «یكى از پایدارترین و قدیمى ترین تجلّیات روح آدمى و یكى از اصیل ترین ابعاد وجود انسان ها حس نیایش و پرستش است. مطالعه آثار زندگى بشر نشان مى دهد هر زمان، هرجا كه بشر وجود داشته است، نیایش و پرستش هم وجود داشته است. چیزى كه هست شكل كار و شخص معبود متفاوت شده است; از نظر شكل، از رقص ها و حركات دسته جمعى موزون هم راه با یك سلسله اذكار و اوراد گرفته تا عالى ترین خضوع ها و خشوع ها».(مطهري / انسان در قرآن / ص 20 ) خداوند تبارك و تعالى در قرآن مجید، مى فرماید: «فاَقِم وجهَكَ لِلدّینِ حنیفاً فطرتَ اللّهِ الّتی فَطَرالنّاسَ علَیها لا تبدیلَ لِخلقِ اللّهِ ذلكَ الدّینُ القَیِّمُ ولكنَ اكثرالناس لا تعلمون» (روم: 30); پس روى خود به سوى دین حنیف كن كه مطابق فطرت خداست; فطرتى كه خدا بشر را بر آن فطرت آفریده و در آفرینش خدا دگرگونى نیست، این است دین مستقیم، ولى بیش تر مردم نمى دانند.
آموزش تدریجى مسائل دینى
آموزش معارف و مسائل دینى داراى مراتب و درجاتى است و هر مرتبه و درجه اى از آن، اصول و مقتضیاتى دارد كه باید مراعات شود. تفاوت این مراتب و درجات به دلیل تفاوت هاى فردى در رشد استعدادهاى ذهنى و روحى و نیز تفاوت در معلومات و تجربیات و شرایط گوناگون اجتماعى و فرهنگى در متعلّمان است. بدین روى، باید مطالب و مفاهیم آموزشى و دینى متناسب با سطح درك و قواى ذهنى و روانى متعلّمان باشد.
آنچه مسلم است این است كه همه مفاهیم و مطالبى را كه فرد در دوره جوانى و بزرگسالى قادر به فهم آن است، در دوران كودكى و نوجوانى متوجه نمى شود. بسیارى از مفاهیم مجرد و انتزاعى تنها در سنین بالاتر معنى پیدا مى كند و لذا مطرح كردن مستقیم آن ها به كودك و نوجوان جز اتلاف وقت و احیاناً تأثیر منفى اثر ندارد. البته در این باب افراط و تفریط هایى صورت گرفته است كه از باب مثال روسو معتقد بود مفهوم خالق و بارى تعالى براى انسان تا قبل از پانزده سالگى معنایى ندارد و القاء آن موجب بت پرستى مى گردد و یا كانت پیشنهاد تأخیر آموزش این مفاهیم را مى داد. صرف نظر از تعیین زمان دقیق فهم هر مفهوم، آنچه در باب تربیت دینى اهمیت دارد، این است كه مى توان و باید از قدرت شناختى و عاطفى هر سنّى براى رشد در سنین بعدى استفاده نمود. از باب مثال در باب رشد عاطفى باید به جریان رابطه كودك با مادر و احساس تعلق و وابستگى كودك توجه نمود. زمانى این احساس تنها بین كودك و مادر است، اما رفته رفته در اثر رشد اجتماعى كودك رابطه هایى بین او و همسالان، گروههاى اجتماعى، و دیگران ایجاد مى شود. همین احساس تعلق چنانچه در مسیر صحیحى رشد كند، همراه با قدرت شناختى بعدى كودك، به او این اجازه را مى دهد كه از این احساس در رابطه با منبع اصلى قدرت و عاطفه یعنى خداوند استفاده نماید. نمونه دیگر را مى توان در رابطه با مفهوم علیت جستجو كرد. در پایان دوره كودكى (و به اصطلاح دوره كودكى سوم)، یعنى حدود هفت تا دوازده سالگى، كودك به یك حالت كنجكاوى هدف دار مى رسد و مفاهیم خاصى از جمله مفهوم علیت را روشن تر مى فهمد. این قابلیت بهترین فرصت را براى مربّى فراهم مى آورد تا رابطه كودك با خداى خویش را به زبان كودكانه تبیین سازد. توجه به این نكته نیز لازم است كه تقیدات دینى و مذهبى دوران كودكى چنانچه سطحى باشد و همراه با شناخت كافى مناسب همان سن نباشد، بزودى در دوران نوجوانى دستخوش شك و تردیدهاى خاص آن دوره شده و گاه منجر به تعارضات درونى و طغیان هاى نوجوانى مى گردد. نوجوان مایل است مفاهیم دینى را با استدلال دنبال نموده و شخصاً آن ها را دریابد. اگر مقدمات این امر در دوره قبل فراهم نگردد، در دروه نوجوانى مشكل زا خواهد بود.
توجه به رشد عقلی کودک و نقش تعقل و استدلال در تربیت دینی
همانطور که مي دانيد هدف اصلى تربیت، شكوفا سازى فطرت الهى كودك و نوجوان مى باشد. آموزش در این راه وسیله اى است تا متربى را با مفاهیم و مسائل لازم جهت طى مسیر آشنا سازد. این آموزش تا آنجا كه وسیله اى جهت بارورى و شكوفا نمودن استعداد درون باشد، ارزشمند و قابل توجه است، اما اگر به دلائل مختلف و از جمله افراط در آموزش، روش ناصحیح آموزش، و یا هدف قرار دادن خود آموزش، از اصل شكوفا سازى دور شویم، آموزش حالت منفى به خود مى گیرد. از جمله خطراتى كه آموزشى این چنین به همراه دارد، كاستن و یا ایجاد مانع بر سرراه رشد عقلى متربى است. امیرمؤمنان در نهج البلاغه مى فرماید: «العلم علمان: علم مطبوع و علم مسموع و لاینفع المسموع اذا لم یكن المطبوع : دانش بر دو گونه است ، يکي دانش که در سرشت آدمي است و ديگري آنکه شنيدني و آموختني است ؛ دانش شنيدني سودي ندارد اگر دانش در جان سرشته نباشد». (نهج البلاغه، حكمت 338 ) این مسأله كه رشد شخصیت فكرى و عقلانى باید در افراد و در جامعه پیدا شود، یعنى قوه تجزیه و تحلیل در مسائل بالا برود، یك مطلب اساسى است و در تعلیم و تربیت بایستى به دانش آموزى مجال اندیشه داد و او را ترغیب به تفكر كرد.
معرفت و تفکر دینی نوجوان
کودکی که در سال‌های پیش‌دبستانی و دبستانی با آداب دینی اُنس پیدا می‌کند و عادت دینی در او پدید می‌آید. باید در سال‌های راهنمایی معرفت دینی پیدا کند. در این مرحله باید از طریق دلیل و استدلال و نیز تعقل و تحلیل مسائل دینی با ذهن آماده و مستعد او ارتباط برقرار ساخت و با او صحبت کرد. از نظر ساختارِ ذهنی، سن 13 سالگی دوره‌ی رشد مفاهیم ذهنی و غیر ملموس است ؛ یعنی تفکر می‌تواند به درجه‌ای برسد که انسان در غیاب اشیا هم درباره‌ی آن‌ها فکر کند، در حالی‌که در سال‌های قبل از دوره‌ی راهنمایی، رشد و تفکر انتزاعی حاصل نشده است. پس ما می‌توانیم در دوره‌ی راهنمایی با آمادگی بیشتری از معرفت دینی و اندیشه‌ی دینی صحبت کنیم و به پرسش‌هایی که نوجوانان راجع به دین دارند، پاسخ بگوییم و استنباط، فهم، آگاهی و ادراک آنان را در این مرحله بالا ببریم.
در سال‌های راهنمایی به بعد، بچه‌ها کم کم از چرایی مسائل سؤال می‌کنند و می‌خواهند علّت و حکمت مسائل را بدانند. کودک تا به‌حال نماز خوانده است و اکنون هم می‌خواند، اما حالا می‌خواهد بداند که این نماز چه اثری بر شخصیت او دارد و در نزد خداوند چه پاداشی دارد و اصولاً چرا باید نماز بخواند؟ او می‌خواهد راجع به صفات خداوند درک درستی داشته باشد. شما مي توانيد اندیشه‌ی او را در این جهت هدایت کنید و از نمونه‌ها و شواهدی مستدل و روشن در بحث‌تان بهره بگیرید. اگر مربیان به ادبیات غنی دینی و ملّی‌مان مانند: سخنان پیامبر «صلی الله علیه وسلم»، اصحاب بزرگوار و بزرگان دین ، اشعار ارزشمند شاعران و نیز به داستان‌هایی که در فرهنگ ملّی و اسلامی وجود دارد مسلط باشند، می‌توانند در معرفت دینی جذابیت ایجاد کنند. وقتی شما مناسب و بجا از اشعار خوب و زنده و با روح، از حکایت‌ها، ضرب‌المثل‌ها، داستان‌ها ، خاطرات و موضوع‌های تاریخی یاد می‌کنید، بحث‌تان شیرین‌تر می‌شود و جذابیت و گیرایی آن بالا می‌رود.
نوجوان از تفكر عینی به سمت تفكر انتزاعی حركت می كند البته این حركت تدریجی است و در توجیه مسائل، از خیال پردازی های كودكانه فاصله می گیرد و به طرف استقراء و قیاس های منطقی پیش می رود. در مورد علت پدیده ها ، فرضیاتی را در ذهن می سازد و آنها را آزمایش می كند. این فرضیات در ابتدا با عناصر مادی محدود می شود اما به تدریج این عناصر كنار گذاشته شده می شود و تفكر شكل نمادین و سمبلیك و انتزاعی می گیرد، از اين رو، فرضیاتی خارج از حوزه تجارب خود وضع می کند و با استفاده از دلایل، آن را رد می کند یا می پذیرد. این دوره را تفكر مذهبی انتزاعی مي خواند و سن آن را از 14 -13 سالگی به بعد می داند. شایان ذكر است كه اين سن تقریبی است و نباید به عنوان سنین قطعی در نظر گرفته شود. در نتیجه نوجوان خدا را به صورتی سمبلیك و جزء مجردات می داند و این كه خدا طبیعتی غیرمادی و روحانی دارد. گاهی از اوقات در بین نوجوانان هنوز حالت انسان پنداری خداوند دیده می شود كه شاید بتوان آن را ناشی از پایین بودن درجه هوشی یا بی علاقگی نسبت به مسائل دینی دانست.
براهين اثبات وجود خدا
با توجه به مطالب پيشين به ذکر چند برهان که براي نوجوانان مناسب است در ادامه ذکر مي کنيم و ترتيب آنها را از آسان به پيچيده مي آوريم.
ــــ برهان نظم.
1. جهان دارای نظم است. 2. هر نظمی ناظمی دارد. 3. پس این جهان ناظمی دارد.
مقدّمه ی اوّل این برهان ، قضیّه ای حسّی تجربی است که با پیشرفت علوم ، یقینی بودن آن نیز روز به روز افزایش می یابد. مقدّمه ی دوم نیز برای اکثر مردم روشن است.
برهان حرکت
1 - جهان طبیعت سراسر حرکت است و سکون ، امری نسبی است ــ این قضیّه هم در فلسفه ثابت شده هم در علم فیزیک نوین . 2- هر حرکتی ، محتاج محرّک(حرکت دهنده) است. 3- خود آن محرّک نیز یا دارای حرکت است یا دارای حرکت نیست. 4- اگر دارای حرکت نیست مطلوب ما ثابت است ؛ امّا اگر حرکت دارد باز خود ، محتاج محرّک است. 5- باز محرّک او یا فاقد حرکت است یا واجد حرکت. اگر فاقد حرکت است مطلوب ثابت است و الّا باز روند قبلی تکرار می شود. 6- و چون تسلسل محال است لذا سلسله محرّکها باید منتهی به محرّکی بدون حرکت شود. 7- پس محرّک بدون حرکت یقیناً وجود دارد که همان خداست.

پرسمان دانشجویی