دين و درمان پوچ‌گرايي | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه دين مي تواند آدمي را از پوچ گرايي و بي هدفي در زندگي نجات دهد؟

در ابتدا بايد تاکيد کرد که پوچ‏گرایی علل و عوامل مختلفی دارد که اهم آنها عبارت است از:1- نداشتن فلسفه درست و اساسی در زندگی،2- فقدان ایده‏آل و آرمان عالی و معنوی،3- سوء تربیت،4- ناکامی و شکست در خواسته‏ها،5- تعارضات داخلی و ناتوانی در حل آنها،6- بحران هویت. بهترین راه حل این امور بینش و گرایش ژرف دینی است، زیرا همه این امور در تعالیم و آموزه‏های دینی به عالیترین شکل، حل شده است. از اين رو ا در اين مجال سعي در بيان کارکردهاي دين داريم.

جامعه شناسان مذهب به دو کارکرد مهم دین در دنیای مدرن پی برده اند.
1- پاسخ دادن به سئوالات اساسی و بنيادين انسان
2- تبیین معنای زندگی و مرگ و توجیه و آرام کردن رنج و ارزشهای اخلاقی
دو کاکردي که نهايتا انسان را به واديي امن و آرامش بخشي سوق مي دهد تا از هجوم پوچي و بي هويتي در امان اند و ما در اين مجال به بررسي اجمالي آنها مي پردازيم.
الف- پاسخ به پرسش‏هاى بنيادين‏
مهم‏ترين كاركرد معرفتى دين، پاسخ به اساسى‏ترين پرسش انسان يعنى «راز هستن» است. هر انسانى افزون بر حاجات مادى مانند خوراك، پوشاك، آسايش و رفاه، نيازمندى‏هاى ديگرى دارد كه بسيار با اهميت‏تر از آنهاست. از جمله دريافت پاسخى مناسب به پرسش از راز وجود است. هر انسان هوشيارى در هر عصر و زمان، متعلق به هر نژاد و مليت و در هر وضعى از نظر پايگاه اجتماعى، سطح معلومات، و... پرسش‏هايى در اين باره دارد كه بدون دريافت پاسخى اعتمادپذير هرگز قرار و آرام نخواهد داشت. عمده‏ترين اين پرسش‏ها عبارتند از:
1. از كجا آمده‏ام؟ اولين پرسش انسان اين است كه انسان و جهان چگونه و توسط چه عاملى پديد آمده‏اند؟ آيا جهان آفريدگار حكيم و دانا دارد يا نه؟
2. آمدنم بهر چه بود؟ آيا آفرينش انسان و جهان هدفمند و در پى تدبير و عاقبت‏نگرى بوده يا بى‏هدف و پوچ است؟
3. به كجا مى‏روم آخر؟ جهان رو به كدامين سو دارد، فرجام جهان و انسان چيست و چه سرنوشتى فرا روى آنهاست؟
پرسش نخست به گذشته و پيشينه عالم و آدم نظر دارد؛ پرسش دوم گذشته را به آينده مى‏پيوندد و پرسش سوم وضع حال را بررسى مى‏كند و نقش آن را در آينده پى مى‏گيرد.
اين پرسش در بردارنده پرسش‏هاى ديگرى است، از جمله:
3-1. آيا حيات انسان محدود به همين چند روز دنياست و با مرگ پايان مى‏پذيرد؛ يا گستره‏اى فراخ و جاودان دارد و مرگ چيزى جز پيدايش يك تحول و گذر از مرحله‏اى به مرحله ديگر نيست؟
3-2. آيا انسان موجودى مجبور و محكوم سرنوشت است و همه چيز بدون دخالت نقش و اراده او تعيين شده، يا خود معمار شخصيت و سرنوشت خويش است و با تكيه بر بينش‏ها، خصلت‏ها و كنش‏هاى اختيارى خود مى‏تواند خوب و بد سرنوشت را رقم زند؟
4. چه بايد بكنيم؟ اگر انسان داراى حيات جاودان و نويسنده كتاب سرنوشت خويش است چه بايد بكند؛ چگونه خود و آينده‏اش را بسازد تا فرشته خوشبختى را در آغوش گيرد؟ راه سعادت چيست و هر يك از بينش‏ها، خصلت‏ها و كنش‏هاى آدمى دقيقاً چه تأثيرى در نيك و بد سرنوشت دارند؟
5. چه كسانى و چگونه در اين راه پرپيچ و خم، راهنما و مددكار انسان مى‏باشند؟ پاسخ دقيق، جامع، معتبر، بهنگام و همه فهم اين پرسش‏ها را تنها از طريق دين حق مى‏توان انتظار داشت.
پاسخ اين پرسش‏ها در بخش نظرى، «جهان بينى» خوانده مى‏شود و در بخش عملى، «شريعت» يا «ايدئولوژى» گفته مى‏شود.
مهمترين آموزه‏هاى دين در اين عرصه عبارت است از:
1. خداشناسى؛ اسماء حسنى و اوصاف ذاتى و فعلى خداوند و چگونگى رابطه او با جهان و انسان.
2. هستى‏شناسى؛ مشتمل بر پيشينه جهان، عوالم هستى و درجات و مراتب آن، سنت‏هاى حاكم بر هستى، فرجام جهان.
3. انسان‏شناسى، ابعاد و مراتب وجود آدمى، استعدادها، توانش‏ها و گرايش‏هاى او.
4. فرجام‏شناسى، غايت جهان و انسان؛ چگونگى حيات جاودان و عوامل مؤثر در آن.
5. راه شناسى؛ نماياندن راه سعادت و همه عوامل موثر در آن، نيز بيان موانع راه و چگونگى فراز آمدن در برابر آنها.
6. راهنماشناسى؛ معرفى راهنمايان طريق و امدادگران آن كه در مباحثى چون نبوت و امامت تبلور مى‏يابد.
ب- تبیین معنای زندگی و مرگ و توجیه و آرام کردن رنج و ارزشهای اخلاقی
همانطور که مي دانيد رسالت دین هدایت بشر و رسانیدن او به کمال نهایی می باشد، به طوری که بتواند در زندگی فردی و اجثماعی خود موفق باشد و بتواند به کمک دین و امور مذهبی به سر منزل مقصود، که همان سعادت ابدی است، برسد. دین یک رسالتی دارد که این رسالت از غیر دین ساخته نیست ، یعنی از عقل و علم و فکر بشر این رسالت ساخته نیست و اگر در حدود علم و عقل بشر می‏بود به همان عقل و علم بشر واگذار می‏شد و دیگر پیغمبران مبعوث نمی‏شدند .
اسلام برای عقل بشر فوق العاده ارزش‏ قائل است ، برای تفکر فوق العاده ارزش قائل است ، برای علم و مطالعه و آزمایش و مشاهده موجودات و به تعبیر خود قرآن برای سیر در آیات آفاق و انفس فوق العاده ارزش قائل است ، ولی اینچنین نیست که عقل و فکر و استدلال و علم و مشاهده و آزمایش ، هر اندازه ترقی بکند ، بتواند آن‏ نشانه‏هایی را که دین از انسان یا جهان داده است ، ارائه کند . این دیگر فقط رسالت دین است ، و آن مقدار که علم و عقل بشر حقایقی‏ را که دین بیان کرده است تأیید می‏کند ، به قول ویلیام جیمز ، این بعد از راهنمایی دین بوده ، یعنی بعد از آن بوده که دین حقایقی را ارائه داده ، علم دو مرتبه رفته است ببیند قضیه از چه قرار است و نشانه‏هایی هم بر صدق و تأییدش پیدا کرده است . یکی از آن رسالتها همین مطلب است که باز به تعبیر امروزیها جهان بینی‏ ما را تغییر می‏دهد ، یعنی بینش ما را درباره جهان تغییر می‏دهد . جهانی‏ که ما با حس خودمان آن را احساس می‏کنیم و با عقل خودمان آن را درک‏ می‏کنیم یک جور جهان است ، جهانی که نور وحی به ما ارائه می‏دهد همین‏ جهان است اما با یک تار و پود خیلی بیشتری .
به هر حال رسالت دین ، هدایت بشر و رسانیدن او به کمال نهایی می باشد، به طوری که بتواند در زندگی فردی و اجثماعی خود موفق باشد و بتواند به کمک دین و امور مذهبی به سر منزل مقصود، که همان سعادت ابدی است، برسد. دین در تمام افراد و در همه ازمنه بیش از هر چیز دیگری مؤثر است و تنها راه سعادت بشر می باشد و صلح و آرامش تنها در سایه دین به وجود می آید و دین است که باعث فداکاری افراد می شود. استاد مطهری می نویسد : دین باعث به وجود آمدن اخلاق و تکالیف اخلاقی می گردد ایمان مذهبى آثار نیک فراوان دارد چه از نظر تولید بهجت و انبساط ، و چه از نظر نیکو ساختن روابط اجتماعى ، و چه از نظر کاهش و رفع ناراحتیهاى ضرورى که لازمه ساختمان این جهان است .
دين با ترسيم مسيري هموار در مقابل بشر و نشان دادن مقصد و هدف اين حرکت ، او را از بي هدفي رها مي سازد و از آنجا که ، اين هدف آنقدر براي بشر مهم و جذاب است به دنبال برنامه و وسيله و ره توشه حرکت مي گردد و دين همه نيازهاي سفر او را به بهترين شکل ممکن مهيا مي سازد.
دين از آن رو که از سوي خالق و آفريننده عالم هستي به سوي بشر فرستاده شده است با علم بي حد و حصر فرستادنده آن ، برنامه اي کامل و برآورنده نيازهاي زندگي او در اين دنيا و حرکتش به سوي هدف و قصد تعيين شده ، است.
دين با پاسخ دادن به سوالات اساسي انسان و ارائه ديد جديدي به مساله مرگ و زندگي و نشان دادن اين امر که حيات واقعي در اين کره خاکي نبوده و تلاشهاي بشر بايد براي ساختن زندگي مطلوب در آن سرا باشد و چون در اين عالم با ناکاي هايي روبرو شديد سرخورده و نا ايده نشويد چرا که هدف از زندگي ساختن و ايجاد زندگي نهايي در عالم خاکي نيست هر چند براي رسيدني سريع به مقصود اصلي که هان حيات اخروي است بايد اين دنيا را ساخت چرا که وسيله اي براي حرکت انسان است و شما خود نيک مي دانيد که هر چه وسيله حرکت بهتر باشد فرد راحت تر و مطمئن تر به مقصد خود مي رسد.
البته نبايد اين توجه به دنيا او را کاملا به خود مشغول سازد که در اين صورت ، دنيا خود موجب نگراني و اضطراب خواهد شد و در دين تام اين مسائل مد نظر قرار گرفته و با ارائه جهانبينيي صحيح و عقل پذير به حل آنها شتافته است.

پرسمان دانشجویی