گناه والدين و مجازات فرزند | کتابخانه مجازی الفبا

چرا خدا فرزند را به جاي پدر مجازات مي کند؟

اصل کلّی و قاعده ی شک ناپذیر و محکم در دین اسلام همان است که خداوند متعال در آیات 39 تا 41 سوره مبارکه النّجم بیان فرمود که:
« أَلاَّ تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى‏ ـ وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏ ـ وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرى‏ ـ ثُمَّ يُجْزاهُ الْجَزاءَ الْأَوْفى‏ : كه هيچ كس بار گناه ديگرى را بر دوش نمى‏گيرد. و اينكه براى انسان بهره‏اى جز سعى و كوشش او نيست. و اينكه تلاش او به زودى ديده مى‏شود. سپس به او جزاى كافى داده خواهد شد. »
قاعده ی اساسی در دین اسلام همین است که در این آیات شریفه بیان شده است ؛ لذا اگر مواردی در آیات قرآن یا روایات صحیح اهل بیت (ع) یافته شد که ظاهر آنها بر خلاف این اصل قرآنی است ؛ باید با دقّت بیشتری در مفادّ و محتوای آنها نظر کنیم و روایات دیگر را هم در کنار آنها ملاحظه نماییم تا دچار تفسیر به رأی ( تفسیر خودسرانه) نشویم .
طبق براهین عقلی و صریح آیات قرآن کریم شکّی در این نیست که خداوند متعال عادل است ؛ پس محال است کسی را به خاطر کاری که نکرده است مجازات کند ؛ لذا عذاب ، فقط در مقابل گناه اختیاری است و بس. امّا از طرف دیگر خداوند متعال جواد و کریم و صاحب احسان و فضل است ؛ لذا سزاوار است که فراتر از عدل ، رفتار نموده و از گناهان مردم درگذرد یا بیش از آنچه عمل نیک انجام داده اند به آنها پاداش دهد. بنا بر این عذاب آخرت یا مساوی گناه اختیاری شخص است یا کمتر از آن می باشد ؛ و پاداش آخرتی نیز یا مساوی عمل نیک اختیاری است یا بیش از آن ؛ و البته بنا به آیات و روایات ، پاداش همواره بیش از عمل نیک اختیاری است « مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ مَنْ جاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلا يُجْزى‏ إِلاَّ مِثْلَها وَ هُمْ لا يُظْلَمُون‏ :هر كس كار نيكى بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد، و هر كس كار بدى انجام دهد، جز به مانند آن، كيفر نخواهد ديد؛ و ستمى بر آنها نخواهد شد.» (الأنعام:160) این هم یک قاعده ی محکم و خلل ناپذیر در دین اسلام است.
حال در پرتو این قواعد ، مواردی را که به نظر می رسد خلاف این قواعد و برخلاف عدالت الهی هستند بررسی می کنیم تا ببینیم آیا واقعا بر خلاف این قواعدند یا نه ؟
عالم مادّه ، دار علّت و معلول.
شکی نیست که قانون علیّت یک قانون جهان شمول بوده هیچ مخلوقی از حکم این قانون خارج نیست ؛ لذا موجودات و فعل و انفعالات مادّی هم ، دارای علل خاصّ خودند ؛ به قول شاعر همواره « گندم از گندم بروید جو ز جو » و « از کوزه همان برون تراود که در اوست.» بر این اساس از زمین خوب و حاصلخیز گیاه خوب می روید و در زمین نامرغوب گیاه نامرغوب رشد می کند. « وَ الْبَلَدُ الطَّيِّبُ يَخْرُجُ نَباتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ الَّذي خَبُثَ لا يَخْرُجُ إِلاَّ نَكِدا » ( الأعراف/58 ) ما اگر دو درخت مثل هم را در دو زمین متفاوت از نظر مرغوبیت خاک بکاریم ، یقینا دو نتیجه متفاوت خواهیم داشت ؛ همچنین اگر دو درخت مثل هم را که دو زمین مثل هم کاشته شده اند با دو آب متفاوت ــ مثلا یکی را با آب شور و دیگری را با آب شیرین ــ آبیاری کنیم باز دو نتیجه متفاوت مشاهده خواهیم نمود .
در مورد انسان نیز چنین است ؛ پدر و مادر نسبت به بچّه مثل زمین هستند نسبت به درخت ؛ لذا اگر والدین کسی شرابخوار و حرامخوار و اهل معصیت و ... باشند یا برعکس ، اهل عبادت و علم و زهد و تقوا باشند یقینا در وجود بچّه ای که از آنان متولد می شود نیز مؤثر خواهد بود . امّا تفاوتی هست بین انسان و درخت ؛ انسان یک موجود مختار است ؛ لذا می تواند با اختیار خود روند امور را تغییر دهد ؛ به همین علّت تأثیر کارهای خوب یا بد پدر و مادر و دیگران در وجود او تامّ نیست ؛ یعنی تأثیر کار دیگران اختیار او را سلب نمی کند ؛ ولی به هر حال راه رشد و ترقّی او را تا حدودی هموارتر یا ناهموارتر می کند ؛ و تا حدودی مانع از این می شود که این شخص به همه ی کمالاتی که لایقش بود نائل گردد یا بر عکس باعث می شود که این شخص راحتر به کمالات خود دست یابد .
لذا طبق قاعده ی کلّی که در ابتدای بحث گفته شد ، اگر این شخص تمام تلاش اختیاری خود را انجام دهد ولی به خاطر اعمال دیگران ( چه والدین و چه افراد دیگر ) نتواند به کمال لایق خود برسد ؛شخص او مقصّر نیست ؛ ولی در مقابل ، آن کسانی که با اعمالشان مانع از رشد این شخص شده اند مقصّرند ؛ لذا عدل الهی ایجاب می کند که حق این شخص را از آن افراد بستاند ؛ و طبق روایات اهل بیت (ع) در چنین مواردی یا گناهان چنین کسی را بر دوش آن افراد می گذارند یا ثواب آنها را به این شخص منتقل می کنند ؛ یا اگر با این دو روش حق این شخص ادا نشد خداوند متعال او را از فضل خود برخوردار می کند. بنا بر این ، عدل خدا اجازه نمی دهد که کسی حتی ذرّه ای هم از حق خود محروم بماند. همچنین اگر کار والدین و دیگران باعث شده که این شخص راحتر در مسیر عبودیت قرار گیرد ، والدین او یا هرکسی که در رشد او نقش داشته است ؛ از ثواب این شخص بهره می برند ؛ بدون آن که از ثواب این شخص چیزی کاسته شود .
بنا بر این اگر کسی کاری انجام دهد ،چه کار خوب و چه کار بد ، که اثر آن کار به دیگران برسد ــ چه در زمان حال و چه در آینده ــ جزای خوب یا بد آن را خواهد دید . و اگر کسی از اعمال بد دیگران بدون اختیار خود متأثر شد ، در روز قیامت ضررش یا توسّط همان شخص مقصّر یا توسّط خداوند جبّار (جبران کننده) ، جبران خواهد شد. حتی بالاتر از اینها اگر کسی به خاطر کار موجودات غیر مکلّف مثل حیوانات و موجودات غیر زنده ، آسیب جسمی یا روحی دید باز در دنیا یا آخرت جبران خواهد شد ؛ البته به شرطی که خودش در بروز آن ضرر نقشی نداشته باشد و در آن جریان مقصّر نبوده باشد . برای مثال اگر شخصی در اثر عمل میکروبها بیمار شد یا در اثر زلزله ضربه ای جسمی به او وارد شد ، یا ... در مقابل این ضررها ، یا گناهان او بخشیده می شوند ؛ یعنی مجازات سنگین اخروی او به دنیا منتقل شده و سبک می شود ؛ یا در مقابل آن ضررها به او عوض اخروی داده می شود. البته به شرط اینکه در مقابل این گونه امور ، زبان به اعتراض علیه خداوند متعال و حکمت و عدالت او نگشاید و به خدا حسنّ ظنّ داشته باشد.
حساب خداوند متعال در روز قیامت چنان دقیق است که تمام عوامل را در انجام عمل خوب و بد در نظر می گیرد و هیچ عاملی را فروگذار نمی کند ؛ و تأثیر کارهای گذشتگان را تا هزاران نسل نیز محاسبه می کند ؛ و زمینه های بروز یک رفتار را از خود شخص تا حضرت آدم (ع) محاسبه نموده آنگاه قضاوت عادلانه می نماید ؛ و البته فضل و رحمت او بر عدلش غالب است ؛ لذا از بسیاری از آنچه به ضرر بنده است چشم پوشی می کند و با بندگان به رحمت رفتار می نماید. بر این اساس مثلا اگر کسی هزار سال پیش کاری کرده است که الان باعث گمراهی یک عدّه شده است ؛ او در گناه اینها شریک است ؛ یا اگر کسی در اثر تأثیر اعمال دیگران ، به صورت ناخودآگاه گرایش بیشتری به گناه پیدا کرده است ؛ در هنگام حسابرسی خداوند متعال اثر این عامل را در نظر گرفته در مجازات او تخفیف خواهد داد.

پرسمان دانشجویی