رضا به قضاي الهي | کتابخانه مجازی الفبا

من هنوز اين مسأله برام حل نشده که چرا بايد به قضاي خدا راضي بود؟ مرز بين قضاي خدا و نتيجه طبيعي کارهاي آدم چيه؟ درک نمي کنم که براي به دست آوردن يه هدف بايد يه مسير طبيعي رو رفت و دير بايد نتيجه گرفت يعني ائمه(ع) و پيامبرها هم مسير طبيعي هر کاري رو مي رفتن؟ چرا خدا آدمو پيش بعضي هايي که هدف اصليشون خدا نيست و بعضا کاراي غير شرعي مي کنن ، ضايع مي کنه؟ آدم بايد تا چه حدي مثلا تو مسائل ديني مطالعه کنه تا استحقاق کمک خدا رو تو دفاع کردن از دين پيدا کنه؟ من با اينکه تقريبا تو طول روز نمي شه که خدا رو فراموش کنم و نماز جماعت و غيره و کتاب هاي ديني و قرآن مي خونم سطح درکم از زندگي و دين شخصيتم کوچيک تر از اونايي که اين وضعيتو ندارن؟

راضي بودن به قضاي الهي وتسليم بودن در برابر مقدرات الهي ،مقامي بس رفيع است كه ناشي از اعتقاد كامل به خدا وحكمت اوست.از آنجا كه خداوند انسان را خلق كرده ومي داند خير وصلاح او در چيست وظرفيت او چقدر است،متناسب با آن اموري را براي او مقدر نموده كه بر اساس حكمت است ،گرچه ما فلسفه بعضي از آنها را نفهميم.علاوه بر آنكه رضا به قضاي الهي سبب آرامش رواني انسان مي گردد.
مسأله قضا و قدر همان مشيت الهى است كه در نظام هستى، هر چيز را با محاسبه دقيق و معين به طور قانون‏مند و سازوار در چارچوب نظام علت و معلول قرار داده است. شناخت صحيح مشيت خداوند و خواست انسان، مبتنى برداشتن تصور صحيح از مشيت خداوند در نظام جهان و انسان است. ترديدى نيست كه هيچ رخدادى در جهان، جز به مشيت خداوند اتفاق نمى‏افتد.
برگى كه از درخت ساقط مى‏شود و يا كارى كه از انسان سر مى‏زند، هر دو به مشيت خداوند است. اما چگونگى جريان مشيت در اين دو تفاوت دارد؛ زيرا انسان تفاوتى عمده واساسى با ديگر موجودات دارد و آن اينكه داراى اختيار است.
به عبارت ديگر خداوند خواسته است كه انسان مختار باشد و به اختيار خود بتواند كارى را انجام دهد. بر اين اساس اختيار انسان در طول مشيت و قضا و قدر خداوند است؛ يعنى، خداوند خواسته كه انسان توان خواستن و انتخاب كردن را داشته باشد. از همين‏رو اگرشما علت‏ها و عوامل كارى را كاملا فراهم و بر آن اقدام نموديد آن واقعه اتفاق خواهد افتاد؛ مثلا اگر آتش و بنزين و اكسيژن را در كنار هم قرار دهيد قطعاً انفجار رخ خواهد داد. اين همان نظام متقن و تخلف ناپذير هستى است.
حال زمانى كه اسباب و علل كارى را فراهم مى‏سازيد و آن كار صورت مى‏پذيرد، آيا بدون مشيت الهى صورت گرفته است؟ مسلماً اين چنين نيست؛ ولى مشيت خداوند چيزى زايد بر در دسترس قرار دادن همان اسباب و علل و تأثير بخشى به آن نيست. در مورد انسان هم مشيت او بر آزاد و مختار بودن انسان است. بنابراين فعاليت‏هاى ارادى انسان جبرا از او صادر نمى‏شود و مستند به خواست آزاد خود او است. درعين حال به مشيت الهى نيز استناد دارد به اين معنا كه اگر خداوند تكوينا نمى‏خواست چنين بشود، به او آزادى و اختيار نمى‏داد و مانند ديگر اجزاى طبيعى در مسير واحدى انسان را به حركت در مى‏آورد. از اينجا است كه مى‏بينيم برخلاف پندار برخى از متكلمان و مستشرقان اسلام قائل به مشيت و تقدير الهى است؛ اما تقدير به معنايى كه گفتيم، هرگز مستلزم جبر نيست. براى توضيح اين مطلب، به نكات ذيل دقت كنيد:
يك. خداى سبحان هستى بخش كائنات است و هر چيزى در اصل وجود و گرفتن فيض، به ذات اقدس او وابسته است.
دو. همچنان كه خداوند كائنات را آفريده است، به آنها نيز آگاهى و احاطه علمى دارد: «الا يعلم من خلق؛ آيا كسى كه آفريده است نمى‏داند؟» (ملك (67)، آيه 14.)
يعنى، خدا به دو صورت بر اشيا احاطه دارد: يكى اشراف وجودى، دوم احاطه علمى؛ ولى هيچ يك با اختيار انسان تنافى ندارد. انسان با وصف اختيارى كه خداوند به او بخشيده، در قبضه قدرت حق قرار دارد.
در اينجا اگر انسان از خود اختيارى نداشته باشد، با وصف اينكه مشيت پروردگار بر انسان مختار قرار گرفته است، در آن صورت مشيت حق درباره انسان نافذ نبوده است. به عبارت ديگر اختيار و آزادى انسان، در طول قدرت پروردگار خواهد بود. بنابراين از جمله اشيايى كه در قبضه قدرت حق قرار دارد، «اراده انسان» است؛ ولى نه بدين معنا كه اراده از انسان سلب گشته و او مجبور است؛ چون «اراده» ذاتا با اختيار همراه است و معنا ندارد كه گفته شود: «به كسى اراده داده شده است، ولى در عين حال آن كس اختيارى از خود ندارد». در اين صورت انسان به جبر، مختار و با اراده است.
به اين شعر زيبا از مولوى دقت كنيد:

آن يكى بر رفت بالاى درخت‏ مى‏فشاند او ميوه را دزدانه سخت‏

صاحب باغ آمد و گفت اى دنى‏ از خدا شرمت بگو چه مى‏كنى؟

گفت از باغ خدا بنده خدا مى‏خورد خرما كه حق كردش عطا

پس ببستش سخت آن دم بر درخت‏ مى‏زدش بر پشت و پهلو چوب سخت‏

گفت آخر از خدا شرمى بدار مى‏كشى اين بى‏گنه را زار زار

گفت كز چوب خدا اين بنده‏اش‏ مى‏زند بر پشت ديگر بنده‏اش‏

چوب حق و پشت و پهلو آن او من غلام و آلت فرمان او

گفت توبه كردم از جبر اى عيار اختيار است اختيار است اختيار

بنابراين، قدرت مطلقه پروردگار نه تنها باعث جبر نيست؛ بلكه باعث اختيار و اراده انسان است.
يكى از اقسام علل، علت‏هاى قريبه و بعيده است؛ مثلاً نوشته كاغذ معلول حركت قلم و حركت قلم معلول حركت دست و حركت دست معلول اراده و اراده معلول نفس انسان است و نفس ما نيز معلول ذات احديت است.
نقش دعا و درخواست:
آيات و روايات فراواني در مورد لزوم و اهميت دعا و درخواست حاجت ها و نيازها وجود دارد. قرآن کريم مي فرمايد: «ادعوني استجب لکم؛ مرا بخوانيد تا شما را اجابت کنم» (غافر، آيه 60).
و نيز: «قل ما يعبؤا بکم ربي لولا دعاؤکم؛ اي پيامبر بگو: اگر دعاي شما نبود پروردگارتان به شما عنايت و توجهي نمي کرد» (فرقان، آيه 7).
در روايتي مي خوانيم: هر کدام از شما بايد همه حاجت و نيازش حتي نمک و بند کفشش را از خداوند بخواهد (ميزان الحکمه، ج 3، ص 252، ح 5573، چاپ دفتر تبليغات).
و در روايتي ديگر آمده است: هيچ نياز و حاجتي را کوچک نشمريد (و آن را از خدا درخواست کنيد) چون محبوب ترين شما در نزد خداوند کسي است که درخواستش از او بيشتر است (ميزان الحکمه، ج 3، ص 252، ح 5572، چاپ دفتر تبليغات اسلامي).
از اين آيات و روايات که تنها نمونه کوچکي از هزاران حديث است به خوبي ظاهر و هويدا مي گردد که درخواست از خداوند امري مطلوب و مورد سفارش و تأکيد خداوند و اولياي اوست. ميان درخواست از خداوند و رضايت از او هيچ گونه منافات و تعارضي وجود ندارد و چگونه ممکن است خداوند ما را به کاري که با رضايتش منافات دارد دستور دهد و بر آن اصرار و تأکيد داشته باشد؟
بله، نکته اي که در اين ميان در خور توجه و قابل تأمل است اين است که معناي دعا کردن اين نيست که با اين دعا، خواسته ما حتما برآورده مي شود، حتي اگر به صلاح ما نباشد و يا دعا را با شرايطش به جا نياورده باشيم و يا موانعي بر سر راه اجابت آن بوده که آن را برطرف نکرده باشيم. مهم ايجاد ارتباط و اظهار عجز و فقر و نداري و رفتن به در خانه خداوند غني بي نياز است که نشانگر اوج بندگي و نهايت تضرع و فقر و وابستگي به آن وجود قدير متعال است و در واقع اجابت ما همان حال تضرع و خاکساري و خشوع است، حال ممکن است خواسته ما گاهي که مطابق خير و صلاح و سعادت ماست آن چنان که مي خواهيم و انتظار داريم برآورده گردد و ممکن است به خاطر لطف الهي و عدم مطابقت آن خواسته و نياز با سعادت دنيا و آخرت ما مدت ها به تأخير بيفتد و يا اصلا برآورده نگردد، اينجاست که معناي رضايت از خدا و راضي بودن از قضاي الهي و خواست او معنا مي يابد.
تفاوت معناى قضا و قدر :
1 - قدر : يعنى اندازه و اندازه گيرى و تعيين حد و حدود چيزى . و در اصـطـلاح بـه ايـن مـعـناست كه خداوند متعال براى هر چيزى اندازه اى قرار داده و آن را بر اساس اندازه گيرى و محاسبه و سنجش آفريده است .
2 - قضا : يعنى حكم و قطع و حتميت . در آفرينش , پيدايش و ايجاد بسى چيزها , ازچندين راه ممكن است انجام گيرد . حال اگر از ميان چندين راه ممكن , علل و اسباب پيدايش يكى از آنها فراهم شد و تنها همان يكى تحقق يافت ; اين مرحله از تحقق راقضا مى نامند.
و بنده تسليم خداوند بايد وظيفه اش را که همان دعا کردن و اظهار خاکساري و نيازمندي است عمل نمايد .تاثير دعا در ارتباط با قدر الهي است, زيرا قدر است که قابل تغيير است. ما مي توانيم تا هنگامي که قدر الهي تبديل به قضا نشده و حتميت نيافته با دعا آن را تغيير دهيم, ولي هنگامي که تبديل به قضا شد آنوقت بحث رضايت مطرح است. در زيارت هم آمده: (اللهم فاجعل نفسي مطمئنه بقدرک راضيه به قضائک). بحث رضايت در مقابل قضا و حتميت مطرح شده است, زيرا که انسان در مقابل حکم قطعي خداي متعال چاره اي جز رضا, تسليم و فروتني ندارد, ولي قبل از اين حالت انسان اختيار دارد که شرايط را با عمل و دعا آنگونه که مي پسندد, در صورتي که با مصلحت و حکمت الهي منافات نداشته باشد, تغيير دهد. و مطمئن باشد که در اين حوزه اختيار دارد. تسليم محض بودن در مقابل قضا و قدر همان معناي جبر است و ما معتقديم که انسان اختيار دارد و جبر باطل است.
براي مطالعه بيشتر ر.ک:
- مطهري، مرتضي، انسان و سرنوشت.
- مطهري، مرتضي، عدل الهي.

پرسمان دانشجویی