اثبات صفات ذاتي خداوند | کتابخانه مجازی الفبا

محبت بفرماييد و صفات ذاتيه ي خدا را اثبات بفرماييد؟

واجب تعالي مبدأ آفرينش هر موجود و کمال وجودي است. يقيناً علت آفرينش يک شي ، بشکل برتر و بالاتري در بردارنده آن شي مي‌باشد موجوديکه چيزي را مي‌بخشد هرگز خودش فاقد آن نمي‌باشد در نتيجه واجب بايد به نحوي متصف به تمام صفات کمالي باشد صفاتي چون علم، قدرت، حيات و ....
معمولاً اوصاف خداوند را به دو بخش تقسيم مى‏كنند: صفات ذات و صفات فعل.
صفات ذات را به دو بخش تقسيم كرده‏اند: صفات جمال و صفات جلال.
منظور از صفات جمال، صفاتى است كه براى خداوند ثابت است (صفات ثبوتيه نيز مى‏گويند) مانند: علم، قدرت و ازليت، ابديت و منظور از صفات جلال، صفاتى است كه از خداوند نفى مى‏شود مانند: جهل، عجز، جسمانيت و... و به اين صفات، صفات سلبيه نيز گفته مى‏شود.
به عبارت ديگر ؛ صفاتی که به خدای متعال، نسبت داده میشود یا مفاهیمی است که با توجّه به کمالی از کمالات ذات الهی انتزاع میشود مانند حیات و علم و قدرت، و یا مفاهیمی است که از آن ذات مقدّس به لحاظ نوعی رابطه بین خدای متعال و مخلوقاتش انتزاع میشود. مانند خالقیّت و رازقیّت. دسته اوّل را «صفات ذاتیه» و دسته دوّم را «صفات فعلیّه» می نامند. (آموزش فلسفه، ج 2، ص 371 (
فرق اصلی بین این دو دسته از صفات آن است که در دسته اوّل، ذات مقدّس الهی مصداق عینی آنهاست، امّا دسته دوّم حکایت از نسبت و اضافه‏ای بین خدای متعال و آفریدگان دارد و ذات الهی و پدیده‏ها به عنوان دو طرف اضافه در نظر گرفته میشوند. مانند صفت خالقیّت که از ذات الهی به لحاظ وابستگی وجودی مخلوقات به آن ذات انتزاع میشود و خدا و مخلوقات، دو سوی این اضافه را تشکیل میدهند و در خارج، حقیقت عینی دیگری غیر از ذات مقدّس الهی و مخلوقات به نام «آفریدن» وجود ندارد. البته خدای متعال در ذات خود، قدرت بر آفریدن دارد ولی «قدرت» از صفات ذات است و «آفریدن» مفهومی است اضافی که از مقام فعل، انتزاع میشود و از این روی «آفریدگار» از صفات فعلیّه بشمار میآید.
«صفات ذات» اوصافي است كه در رابطه با خود خدا در نظر گرفته مي‌شود و براي اتّصاف او به آن صفات، نياز به لحاظ چيزي جز ذات او نيست؛ يعني اگر موجودي جز ذات اقدس خدا موجود نباشد، باز مي‌توان او را به اين صفات متصف كرد؛ مثلاُ مي‌توان گفت او حيّ، عالم، قادر، سميع، بصير و... است. ريشه و اساس صفات ذات، سه تاست حيات، علم و قدرت؛ گرچه با تحليل دقيق مي‌توان علم و قدرت را به حيات استناد داد و آن را مبدأ علم و قدرت دانست. از اين رو، از حيات، به«أمّ الاسماء» ياد مي‌شود. بنابراين، صفات ديگري نيز كه به نام صفات ذات مطرح مي‌شوند، به يكي از صفات اصلي بر مي‌گردند. صفات ذات، عين يك ديگر و نيز عين ذات هستند و تغايري با آن ندارند؛ بلكه تغاير آن‌ها فقط در مفهوم است؛ نه در مصداق.
براي شناخت اوصاف خداوند راه هاي گوناگون وجود دارد، از جمله براهين عقلي:
1 - عقل همان گونه که در تصديق اصل هستي خداوند و اثبات گزاره «خدا هست» کارآمد است، مي تواند انسان را در شناخت صفات الهي ياري رساند. عقل قادر است با استفاده از مفاهيم و قواعد خاصي، ابتدا اتصاف خداوند به تمام اوصاف کمالي را، به نحو اجمالي و سربسته، ثابت کند و سپس به تفصيل يکايک اوصاف را به معنايي که زيبنده ذات الهي است، به خدا نسبت دهد. در مبحث ادله اثبات خدا، بيان شده است که مي توان با استفاده از برخي ادله و براهين عقلي، وجود خداوند را به عنوان «واجب الوجود» و عله العلل -يعني موجودي که غني بالذات است و نياز به علتي در وجودش ندار و او علت است براي تمام ممکنات- ثابت کرد، اما حرکت عقل در اين نقطه پايان نمي پذيرد، بلکه با تأمل در صفت «وجوب وجود» اوصاف ديگري از لوازم آن هستند، کشف مي شود.
به بيان ديگر: اين که خداوند غني بالذات [واجب الوجود] است، خود مبدأ ومنشأ اثبات بسياري از صفات جلاليه و جماليه خداوند است زي.را هر وصفي که مستلزم خلل در غنا و بي نيازي خداوند باشد از او منتفي است و هر وصف کمالي و وجودي بالضروره براي خداوند ثابت خواهد بود وگرنه او ديگر واجب الوجود نخواهد بود.
با تحليل مفهوم واجب الوجود، همه صفات ثبوتيه و کمالي براي خداوند اثبات و هم کاستي ها و صفات سلبيه از او سلب مي شود. واجب الوجود يعني موجودي که تمام صفات کمالي و وجودي را بالذات و مستقلا واجد است و هيچ نيازي به کسي يا چيزي ندارد زيرا فقدان هر کمالي به معناي احتياج ذاتي به غير در آن کمال است و اين دقيقا به معناي امکان در ذات الهي از آن جهت است و با وجوب وجود ناسازگار مي باشد.
از طرف ديگر تمام موجودات غير از خداوند، در وجود کمالاتشان وابسته محض به خدا هستند. بنابراين هر صفتي که مستلزم نيازمندي خداوند به غير خودش شود، از خداوند مسلوب است و هر صفتي که بيانگر کمال و بي نيازي خداوند است براي او بالذات ثابت است.
به عنوان مثال: ترکب (مرکب بودن) از ذات خداوند سلب مي شود زيرا هر مرکبي نيازمند به اجزائش است و واجب الوجود از هر نيازي منزه و مبري است. در نتيجه هر گونه مفهومي که دلالت بر نوعي نقص و محدوديت و نياز، داشته باشد از خداي متعال نفي مي شد و معناي صفات سلبيه الهي همين است. با نفي صفات سلبيه از خداوند خود به خود صفات ثبوتيه براي او ثابت مي شود زيرا سلب سلب مستلزم کمال است.
مثال ديگر: براي اثبات علم مطلق خداوند چنين استدلال مي شود: «خداوند چون واجب الوجود است پس جسم و جسماني نيست -زيرا جسم به دليل مرکب بودن و نياز به اجزاء با واجب الوجود بودن ناسازگار است- پس خداوند مجرد است و در جاي خود در فلسفه ثابت شده است که هر مجردي عالم به ذات خود و عالم به غير خود است.»شرح تجريد الأعتقاد، علامه حلي، بحث علم خداوند، ص 220، انتشارات مصطفوي، قم.
چنان که ملاحظه شد، علم خداوند با تأمل در «واجب الوجود بودن خداوند» ثابت شد. فيلسوف بزرگ اسلامي، خواجه نصيرالدين طوسي همين روش فوق را در اثبات صفات خداوند به کار گرفته است.ر.ک: تجريد الإعتقاد، خواجه نصيرالدين طوسي، باب اثبات الصانع و صفاته، صص 178-185
2 - يکي از راه هاي ديگر براي شناخت اوصاف خداوند، مطالعه و تفکر در جهان هستي است. با تدبر در نظام تکويني جهان، انسان مي تواد به برخي از اوصاف کمالي خداوند پي ببرد. براي مثال با تأمل در نظم و سازگاري عمومي جهان و استواري و اتقان حاکم بر پديده ها و غايتمندي کل هستي مي توان به صفاتي همچون حکمت، علم، قدرت و ... پي برد. گفتني است که اين روش نيز، در فرجام خود، با استفاده از قواعد عقلي به ثمر مي نشيند و کاملا مستقل و جدا از عقل نيست. اما تفاوت اصلي اين راه در آن است که در روش نخست، تمام مقدمات از قضاياي عقلي محض اند، اما در راه دوم برخي از مقدمات از شماهده جهان خارج اخذ مي شود يعني برخي مقدمات آن تجربي و حسي هستند
توضيحي مختصر از هر يک از صفات حق تعالي
1ـ صفت قدرت؛ قدرت و توانايي خداوند را مي‌توان از راه‌هاي مختلف اثبات کرده و روشن‌ترين راه اينست که در عجايب و شگفتي‌هاي جهان خلقت مطالعه کنيم زيرا همان طور که وجود هم پديده‌اي بر وجود پديد آورنده آن گواهي مي‌دهد؛ خصوصيات آن پديده هم مي‌تواند ما را به صفاتي که در پديد آورندهآن موجود است راهنمايي کند؛ پس ما از بررسي نظامات شگفت‌انگيز ريزترين موجودات جهان آفرينش يعني اتم تا عظيم‌ترين آنها يعني کهکشان را مي‌فهميم که پديد آورنده آنها قادر بوده و اين موجودات نشان دهنده قدرت خداست و نيز گسترش روزافزون علم نشانه قدرت خداست به واقع هر رشته‌اي از علوم طبيعي که مربوط به شناسايي نوعي از موجودات جهان است. از يک طرف به ما مي‌فهماند مبدأ و آفريدگار اين جهان سرشار از قدرت است و از طرف ديگر ما را به خصوصيات و قوانين پيچيد? آفرينش رهبري مي‌کند. راهنماي ديگر ما به قدرت فطرت پاک انساني است. زيرا همان گونه که فطرت انسان او را به وجود خدا رهبري مي‌کند همچنين او را به قدرت الهي هدايت مي‌کند.
به تعبير ديگر قدرت عبارت است از مبدئيت فاعل حي مختار براي افعالش، قدرت حيوان و انسان برانجام کارهاي اداري خودشان (مبدئيت فاعلي) مشروط به تصور و تصديق و پيدايش انگيز? رواني براي انجام کار است اما اين گونه امور از لوازم نفوس متعلق به ماده است و مقام مجردات تام و بخصوص ساخت قدس الهي منزه از آن است که علم حصولي و تصور و تصديق زائد بر ذات داشته باشند؛ اما آنچه که در همه موارد، قدرت معتبر است وجود علم و حبّ به معناي عام آنهاست که عاليترين مصداقش علم و حبّي است که عين ذات مقدس الهي است همچنين اثبات قدرت براي خداوند مستلزم اختيار نيز هست زيرا قدرت ملازم با علم و اختيار است و اختصاص به فاعل حي مختار دارد. که بالاترين مراتب اختيار، مربوط به ذات مقدس الهي است.
2ـ علم خداوند از نظر دانشمندان و علماي مذاهب به طرق مختلف قابل اثبات است دليل اول اينست که آفريننده يک دستگاه قطعاً از تمام جزئيات آنها آگاهي کامل دارد، به واقع جهان هستي؛ گواهي مي‌دهد که آفرينند? آن از تمام خصوصيات و جودي آنها آگاه بوده است و دليل دوم اينست که بر علم گسترده خداوند همان احاط و نامتناهي بودن وجود اوست زيرا موجودي که در همه جا حضور داشته باشد طبعاً از همه چيز آگاه است.
3ـ حيات عبارتست از نحوده وجود مجردات و ملازم با علم و قدرت و اراده است ولي برخلاف آنها که از مفاهيم ذات الاضافه هستند حيات از مفاهيم نفيسه است. حيات الهي از 2 راه قابل اثبات است يکي اينکه اگر که فاقد حيات مي‌بود مي‌توانست به مخلوقات خودش حيات ببخشد و ديگر اينکه علم و قدرت از لوازم حيات هستند و با اثبات آنها ملزمشان هم ثابت است.
علم و قدرت ملازم حيات هستند
هر گاه ثابت شد که خداوند موجودي است که دانا و تواناست حيات و زنده بودن او هم خودبه خود ثابت مي‌شود زيرا معناي زنده بودن جز اين نيست که دانا و توانا باشد؛ بنابراين براي اثبات زنده بودن خداي متعال دليلي جز دليل علم و قدرت لازم نيست؛ و دليلي که علم و قدرت الهي را ثابت مي‌کند حيات او را هم ثابت مي‌کند اينکه خدا را بنام «حيّ» مي‌ناميم از اين نظر است که آثار حيات را که همان ادراک و فعل است از او مشاهده مي‌کنيم و الا حقيقت حيات کيفيت آن در مقابل خداوند براي ما به هيچ وجه روشن نيست. «بر خداي بزرگي که مرگ براي او نيست و نمي‌ميرد توکل و اعتماد کن» (سوره فرقان آيه 58)

پرسمان دانشجویی