تبيين شفاعت | کتابخانه مجازی الفبا

هر کس مسئول اعمال خود است. ميزان، اعمال خودش است نه اعمال ديگران؟ پس شفاعت ائمه(ع) چه معنايي مي تواند داشته باشد؟

اموری چون شفاعت ,رحمت ,و مغفرت الهی مانع و متضاد با مسئولیت انسان در برابر اعمال خود نیست. جهت توضيح بيشتر توجه شما را به مطالب زير جلب مي کنيم:
يك. استحقاق شفاعت‏
شفاعت يكى از مظاهر رحمت گسترده الهى است و به اراده خدا و رضايت او، شفيعان اجازه شفاعت دارند؛ يعنى، بر خلاف پارتى‏بازى است كه شخص مجرم واسطه‏اى پيدا مى‏كند و از طريق پول و قدرت، او را وادار مى‏كند تا بر قاضى و حاكم تأثير بگذارد. در شفاعت، همه چيز تنها و تنها برخاسته از اراده حكيمانه خداوند است و او به شفيع اجازه مى‏دهد تا بر اساس اراده و خواست الهى، در مورد برخى بندگان - كه استحقاق عفو الهى را دارند - شفاعت كنند.
شفاعت اولياى الهى، بى حساب و گزاف نيست. تأمّل و درنگ در شرايط شفاعت و شفاعت شوندگان، آشكار مى‏سازد كه شفاعت در حقيقت، پاداش و جايزه الهى به كسانى است كه در دنيا اهل ايمان و عمل صالح بوده‏اند؛ يعنى، بر خلاف پارتى‏بازى - كه امرى ناروا و ناحق است و بر پايه استحقاق افراد نيست - شفاعت بر مبناى استحقاق و قابليت افراد استوار است. آنان اين قابليت را به واسطه عقيده و عمل خويش در دنيا، تحصيل كرده‏اند.
دو. قانون شفاعت‏
شفاعت قانونى حكيمانه و بر اساس رحمت و فضل الهى است و مقدم بر قانون كيفر و عذاب مجرمان است.
به عنوان مثال در قوانين كشورها، طبق يك ماده قانونى، كسى كه مرتكب جرم خاصى شود، بايد پنج سال زندانى بكشد و طبق ماده قانونى ديگر هر مجرمى كه واجد شرايط عفو باشد، قبل از تحمل دوره كامل حبس، مورد عفو قرار گرفته و آزاد مى‏شود.
عفو چنين مجرمى، نه تبعيض است و نه نقض قانون؛ بلكه بر اساس قانون ديگرى است كه مقدم و حاكم بر قانون اوليه كيفر مجرمان و برخاسته از قابليت شخص مجرم است.
سه. عدم تبعيض در شفاعت‏
خداوند با هيچ كس رابطه قوم و خويشى ندارد و بين بندگان در امكان بهره‏مندى از قانون شفاعت، تبعيضى قائل نمى‏شود.
هر انسانى قادر است با تحصيل شرايط، از شفاعت بهره‏مند شود و خود را در معرض بخشش و عفو اخروى قرار دهد؛ يعنى، شفاعت، قانونى عام و فراگير و با اعلام قبلى است؛ بر خلاف پارتى‏بازى كه به صورت گزينشى، فردى، غيرفراگير و نامبتنى بر پايه استحقاق است
يك. تعريف شفاعت‏
«شفاعت» در لغت، به معناى وساطت و ميانجى گرى است. در گفت‏وگوهاى روزمره، به وساطت و ميانجى‏گرى شخص مورد اعتماد در نزد بزرگى - به منظور عفو مجرمى يا برآوردن حاجت كسى - شفاعت گفته مى‏شود.
اين معنا برآمده از ريشه لغوى اين كلمه است؛ زيرا شفاعت از ماده «شفع» به معناى زوج - در مقابل «وتر» به معناى فرد - گرفته شده است. المقاييس فى اللغة، ماده شفع، ج 3، ص 201؛ مفردات راغب اصفهانى، ماده شفع، ص 263؛ فيروزآبادى، قاموس المحيط، ماده شفع، ج 3، ص 45. گويا شخصى كه متوسّل به شفيع مى‏شود، نيروى خود را به تنهايى براى رسيدن به مقصود كافى نمى‏بيند؛ بدين جهت نيروى شفيع و ميانجى را به آن ضميمه مى‏كند تا به مقصود خود نايل آيد.
در اصطلاح «شفاعت، واسطه شدن يك مخلوق، ميان خداوند و مخلوق ديگر، در رساندن خير يا دفع شر - خواه در دنيا و خواه در آخرت - است».
دو. جايگاه شفاعت‏
1. در بينش توحيدى، خداوند مبدأ هستى است و همه موجودات از او، وابسته به او و پرتو فيض الهى‏اند.
2. خداوند، عالم هستى را بر اساس «نظام اسباب و مسببات» بنيان نهاده است و تحقق هر پديده و پيدايش هر نوع اثرى در اين عالم، از طريق سبب و علّت خاصى صورت مى‏گيرد؛ يعنى، اراده حكيمانه او به تحقّق امور، از طريق اسباب معيّن، تعلق گرفته است. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «ابى اللّه ان يجرى الاشياء الاّ بأسباب، فجعل لكل شى‏ءٍ سبباً»؛ «خداوند ابا دارد از اينكه امور را جز از طريق اسباب فراهم آورد، پس براى هر چيزى سببى قرار داده است» ميزان الحكمه، ح 8166، ج 3، ص 1231..
در نتيجه: عالم هستى - كه يك‏پارچه تجلّى فيض و عطاى خداوند است - مجموعه‏اى به هم پيوسته از اسباب و مسبب‏ها است.
خداوند فيض خود را - اعم از مادى و معنوى - از طريق سبب‏ها و علّت‏ها اعطا مى‏كند و اينها واسطه‏هاى فيض او است. «نقش اسباب و علل، وساطت در رسيدن فيض الهى به مخلوقات (شفاعت) است».
به تعبير ديگر «شفاعت»، همان سبب بودن و تأثيرگذارى اسباب بر طبق نظام حاكم بر عالم هستى است. در حقيقت، در نگرش توحيدى، فيض الهى وقتى به اسباب و واسطه‏ها نسبت داده مى‏شود، «شفاعت» است.
سبب بودن جميع علّت‏ها و اسباب طبيعى (همچون: سوزندگى آتش، روشنى و حرارت بخشيدن خورشيد، درخشندگى ماه) و نيز سببيّت و تأثيرگذارى علل معنوى (مانند: سبب بودن توبه و استغفار براى آمرزش گناهان و نقش پيامبران و كتاب‏هاى آسمانى در جهت هدايت انسان‏ها) همگى شفاعت ناميده مى‏شود. اين اسباب و علت‏هاى طبيعى و معنوى، شفيعان و واسطه‏هاى فيض الهى‏اند.
سه. اقسام شفاعت‏
با توجه به تعريفى كه ارائه شد، شفاعت داراى سه قسم است:
1. شفاعت تكوينى‏ با توجه به نگرش توحيدى، اسباب و علل در اصل وجود و نيز در علّت بودن و تأثير گذاريشان، وابسته به «علة العلل» (خداوند) و واسطه فيض او به مخلوقات‏اند. اين وساطت «شفاعت تكوينى» ناميده مى‏شود.
2. شفاعت رهبرى‏ يكى از معارف مربوط به اصل معاد، انگاره «تجسّم اعمال» است. بر اساس آيات و روايات، همان گونه كه باطن و حقيقت اعمال، افكار، اوصاف و اخلاق انسان به صورت حقيقتى عينى، در آخرت تجلّى مى‏كند؛ حقيقت روابط معنوى ميان انسان‏ها نيز در آخرت به صورت ملكوتى خود، مجسم مى‏شود. وقتى شخصى، سبب هدايت يا گمراهى انسانى باشد، اين رابطه رهبرى و دنباله‏روى در روز رستاخيز، مجسّم شده و «رهبر» پيرو خود را به دنبال خويش وارد بهشت يا جهنم مى‏كند. قرآن كريم مى‏فرمايد: «يَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ»؛ اسراء (17)، آيه 71. «روزى (رستاخير) كه هر گروهى را با رهبر و پيشوايشان فرا مى‏خوانيم» و در مورد فرعون مى‏فرمايد: «يَقْدُمُ قَوْمَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ فَأَوْرَدَهُمُ النَّارَ»؛ هود (11)، آيه 98. «روز قيامت، پيشاپيش پيروانش حركت مى‏كند؛ پس آنان را وارد دوزخ مى‏كند».
مقصود از شفاعت رهبرى، جلوه‏گرى رابطه هدايت ميان امام و مأموم (رهبر و پيرو) است. امام همان گونه كه در دنيا، واسطه هدايت پيرو خويش است، در آخرت نيز واسطه ورود پيرو خويش به بهشت مى‏شود و او را با خود به آنجا وارد مى‏كند.
3. شفاعت مغفرت‏ مغفرت و آمرزش نيز همانند هر رحمت و فيض ديگرى، از طريق مجارى خاص و بر اساس نظام اسباب و مسببات به بندگان مى‏رسد؛ يعنى، خداوند امورى را به عنوان سبب‏هاى آمرزش و بخشش قرار داده است. با توجه به تعريف شفاعت، نقش اين اسباب (واسطه‏هاى فيض مغفرت)، شفاعت مغفرت ناميده مى‏شود.
يكى از اسبابى كه خداوند براى آمرزش قرار داده، درخواست اولياى الهى در آخرت است؛ يعنى، خدا، آنان را واسطه در رسيدن فيض بخشش و مغفرت، به بندگانى خاص قرار داده است. بدين جهت اولياى الهى، همانند ساير اسباب و علل، «شفيعان» ناميده مى‏شوند و به نقش وساطت آنان در رسيدن فيضِ «مغفرت و بخشش الهى» به بندگانى خاص، «شفاعت» مى‏گويند. در حقيقت شفاعت اولياى الهى در آخرت، يكى از مصاديق «شفاعت مغفرت» است.
شهيد مطهرى مى‏نويسد: «شفاعت مقصود، شفاعت مغفرت است.، همان مغفرت الهى است كه وقتى به خداوند نسبت داده مى‏شود، با نام «مغفرت» خوانده مى‏شود و هنگامى كه به وسايط و مجارى رحمت منسوب مى‏گردد، نام «شفاعت» به خود مى‏گيرد» مجموعه آثار، ج 1، ص 259..
در حقيقت، خداوند اراده كرده است بندگان خود را از رحمت مغفرت خويش بهره‏مند سازد؛ لكن براى اعطاى آن، مانند ساير فيض‏هاى خويش، اسباب خاصى قرار داده و شرايطى قائل شده است.
بر اين اساس، خداوند، اولياى الهى را به عنوان شفيعان و واسطه‏هاى فيض معين كرده تا آنان براى بندگانى كه در دنيا با اعمال خويش، شايستگى بهره‏مندى از اين رحمت الهى را پيدا كرده‏اند، درخواست مغفرت كنند.
قرآن كريم فرموده است: «در آن روز شفاعت نمى‏كنند، مگر كسانى كه خداوند به آنان اذن دهد» طه (20)، آيه 109. و «شفاعت نمى‏كنند مگر براى كسانى كه خداوند مى‏خواهد آنان را ببخشايد». انبياء (21)، آيه 28. بنابراين، شفاعت اولياى الهى، چيزى جز فيض الهى و جلوه‏گرى خواست و اراده خداوند نيست.
در حقيقت شفاعت، قانونى است كه خداوند واضع آن است. بر طبق اين قانون، اولياى الهى - كه از سوى خداوند به عنوان سبب‏هاى فيض مغفرت نصب شده‏اند - بر اساس شرايطى، براى عده‏اى خاص از گنه‏كاران، درخواست مغفرت مى‏كنند؛ يعنى، آنان واسطه فيض مغفرت الهى‏اند.
توضيحات بايسته:
يكم. اين بخشش و آمرزش، بى‏حساب و گزاف نيست؛ بلكه شامل حال بندگانى مى‏شود كه با عمل خود در دنيا، استحقاق آن را پيدا كرده‏اند.
دوم. قرار دادن اولياى الهى به عنوان اسباب و واسطه‏هاى مغفرت، بر اساس حكمت و حساب است.
سوم. شفاعت، به معناى ضميمه شدن درخواست اولياى الهى با عمل و تلاش خود آدمى است. در حقيقت، شفاعت جزء علت و تمام‏كننده سبب است و به تنهايى مستقل در تأثير نيست سيد محمدحسين طباطبائى، تفسير الميزان، ج 1، ص 158.؛ بلكه تلاش و قابليت شفاعت شونده نيز مهم است.
چهارم. با توجه به اينكه معناى شفاعت در لغت، وساطت است، از توسّل به اولياى الهى نيز با عنوان شفاعت تعبير مى‏شود. پس مباحث مربوط به شفاعت اخروى، نبايد با شفاعت به معناى توسّل، خلط و اشتباه شود.
انسان از هنگام قبض روح، مراحل گوناگونى همچون: سكرات مرگ، عالم برزخ، گذرگاه‏هاى روز قيامت و حسابرسى اعمال را در پيش دارد. شفاعت اولياى الهى براى انسان گنه‏كار، داراى مراحل و مراتبى است.
اين شفاعت، بر اساس رابطه معنوى ميان شخص با اولياى الهى است. هر اندازه اين رابطه بيشتر و قوى‏تر باشد، تأثير آن نيز بيشتر خواهد بود. بر اين اساس گستره شمول شفاعت در حق گنه‏كاران متفاوت است. ر.ك: تجسم عمل و شفاعت، ص 115. ممكن است هنگام مرگ، باعث نجات از سختى سكرات مرگ باشد و يا كسانى در برزخ مورد شفاعت قرار گيرند. بحارالانوار، ج 27، ص 158، ح 3. برخى نيز بعد از طى مراحل گوناگون پس از مرگ و چشيدن سختى‏ها و وحشت برزخ و موقف‏هاى قيامت، مورد مغفرت خداوند قرار گيرند و از دوزخى شدن نجات يابند. همچنين برخى ديگر پس از دخول در جهنم و چشيدن عذاب، قابليت مغفرت و بخشش الهى را پيدا كنند و آن‏گاه با شفاعت از آتش دوزخ نجات يابند. روايات اهل سنت: صحيح مسلم، ج 1، ص 117.
امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «اى شيعيان! به اتكاى شفاعت ما گناه نكنيد. به خدا سوگند! شفاعت ما به مرتكب زنا نمى‏رسد؛ مگر پس از آنكه عذاب دردناك الهى و هول و ترس جنهم را بچشد». كافى، ج 5، ص 476، ح 9؛ من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 31، ح 70.
و نيز: «كسانى كه [ به واسطه گناهانشان ]حد و كيفر الهى بر آنان لازم آمده، مسلمان فاسق‏اند و در جهنم هميشگى و ابدى نيستند؛ بلكه روزى از جهنم [ به شفاعت‏] خارج مى‏شوند و شفاعت جايزه و پاداشى براى آنان است [ به سبب ايمان و آن مقدار از عمل صالح كه انجام داده‏اند]» بحار الانوار، ج 8، ص 40، ح 22 و 23..
امام باقر(ع) مى‏فرمايد: «گروهى از مردم در آتش مى‏سوزند و خوب كه گداخته شدند، شفاعت به سراغشان مى‏آيد». ميزان الحكمه، ج 1، ص 475، ح 2940.
در حقيقت گنه‏كارانى كه ايمان به خدا و پيوند معنوى با اولياى الهى را حفظ كرده‏اند، در برزخ، يا گذرگاه‏هاى قيامت و يا در دوزخ، تا حدى به مجازات اعمال خود مى‏رسند و همين كيفرها، مقدمه‏اى بر پالايش از عوارض گناه آنان شده و قابليت مغفرت و بخشش الهى از طريق شفاعت را پيدا مى‏كنند.
چهار. شفيعان قيامت:
با توجه به مفهوم گسترده شفاعت، تمام اسباب و علّت‏هاى مادى و معنوى، شفيعان درگاه الهى‏اند؛ چون واسطه فيض خداوند به مخلوقات هستند. امّا در خصوص شفاعت مغفرت (شفاعتى كه نتيجه آن آمرزش گناهان است)، شفيعان درگاه الهى عبارت‏اند از:
1. توبه‏
قرآن كريم مى‏فرمايد: «وَ هُوَ الَّذِى يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ يَعْفُوا عَنِ السَّيِّئاتِ» ؛ شورى (42)، آيه 25. «و او است آن كه توبه را از بندگان خود مى‏پذيرد و از گناهان مى‏گذرد». در آيات متعددى از قرآن كريم، نقش توبه و استغفار در آمرزش و بخشش گناهان، بيان شده است. مائده (5)، آيه 39؛ فرقان (25)، آيه 71؛ تحريم (66)، آيه 8؛ توبه (9)، آيه 104؛ نساء (4)، آيه 110؛ انفال (8)، آيه 33؛ مائده (5)، آيه 74. بنابراين توبه از اسباب و علل رسيدن فيض مغفرت و بخشش الهى به بنده گنه‏كار و از شفيعان درگاه الهى است. از آنجا كه اثر توبه علاوه بر آخرت، در همين دنيا ظاهر شده و قبل از مرگ، سبب آمرزش گناهان مى‏شود، در روايات از آن به عنوان بهترين شفيع نام برده شده است. امام على(ع) فرمود: «لا شفيع انجح من التوبه»؛ «هيچ شفيعى بهتر و كارآمدتر از توبه نيست» بحار الانوار، ج 8، ص 58، ح 75.؛ چون در همين دنيا اثر مى‏كند و مكافات كار انسان، به قبر و قيامت كشيده نمى‏شود.
2. ايمان و عمل صالح‏
قرآن كريم مى‏فرمايد: «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ عَظِيمٌ» ؛ مائده (5)، آيه 9. «خداوند كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند، به آمرزش و پاداشى بزرگ وعده داده است». در آيات متعددى ايمان و عمل صالح، به عنوان سبب مغفرت و آمرزش دانسته شده است. حج (22)، آيه 50؛ سبأ (34)، آيه 4؛ فاطر (35)، آيه 7؛ فتح (48)، آيه 29؛ هود (11)، آيه 11؛ يس (36)، آيه 11.
در روايات نيز از مصاديق عمل صالح - چون، روزه، اداى امانت، صداقت و راست‏گويى - به عنوان شفيعان درگاه الهى ياد شده است. ميزان الحكمه، ج 4، ص 1475، احاديث 9508 و 9511 و 9513؛ مسند احمد بن حنبل، ج 2، ص 256.
3. قرآن كريم‏
كسانى كه در دنيا قرآن را دستور زندگى خود قرار داده و به آن عمل كرده‏اند، در روز رستاخيز از شفاعت آن بهره‏مند خواهند شد. سنن ترمذى، ج 4، ص 414، ح 2914؛ مسند ابن حنبل، ج 8، ص 273؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 78.
امام على(ع) مى‏فرمايد: «در روز قيامت، قرآن براى هر كس شفاعت كند، پذيرفته‏مى‏شود».
نهج البلاغه، خطبه 176. 4. اولياى الهى‏
بر اساس رواياتى از شيعه و اهل سنت، ملائكه، انبيا، اوصياى پيامبران و امامان معصوم، عالمان و دانشمندان دينى، شهيدان و مؤمنان، در روز قيامت، شفيعان درگاه الهى‏اند. در اين قسمت به ذكر چند نمونه از روايات بسنده مى‏كنيم:
- رسول اكرم(ص): «سه گروه نزد خداوند شفاعت مى‏كنند و شفاعت آنها پذيرفته مى‏شود: پيامبران، عالمان و شهيدان» ميزان الحكمه، ج 4، ص 1474؛ ج 6، ص 2794، ح 9502. و نيز: «در روز قيامت، من شفاعت مى‏كنم و شفاعتم پذيرفته مى‏شود و على شفاعت مى‏كند و شفاعتش پذيرفته مى‏شود و اهل بيتم شفاعت مى‏كنند و شفاعت شان پذيرفته مى‏شود». همان، ج 4، ص 1475، ح 9505.
- امام صادق(ع): «به خدا سوگند! ما در حق شيعيان گنه‏كارمان شفاعت مى‏كنيم». بحار الانوار، ج 8، ص 37، ح 15.
- امام صادق(ع): «در روز قيامت ... به عابد گفته مى‏شود: به بهشت برو و به عالم گفته مى‏شود: بايست و به سبب آنكه مردم را تربيت و ادب نيكو آموختى، براى آنان شفاعت كن». همان، ص 56.
پنج. مرحله شفاعت پذير در حيات پس از مرگ:
انسان از هنگام قبض روح، مراحل گوناگونى همچون: سكرات مرگ، عالم برزخ، گذرگاه‏هاى روز قيامت و حسابرسى اعمال را در پيش دارد. شفاعت اولياى الهى براى انسان گنه‏كار، داراى مراحل و مراتبى است.
اين شفاعت، بر اساس رابطه معنوى ميان شخص با اولياى الهى است. هر اندازه اين رابطه بيشتر و قوى‏تر باشد، تأثير آن نيز بيشتر خواهد بود. بر اين اساس گستره شمول شفاعت در حق گنه‏كاران متفاوت است. ر.ك: تجسم عمل و شفاعت، ص 115. ممكن است هنگام مرگ، باعث نجات از سختى سكرات مرگ باشد و يا كسانى در برزخ مورد شفاعت قرار گيرند. بحارالانوار، ج 27، ص 158، ح 3. برخى نيز بعد از طى مراحل گوناگون پس از مرگ و چشيدن سختى‏ها و وحشت برزخ و موقف‏هاى قيامت، مورد مغفرت خداوند قرار گيرند و از دوزخى شدن نجات يابند. همچنين برخى ديگر پس از دخول در جهنم و چشيدن عذاب، قابليت مغفرت و بخشش الهى را پيدا كنند و آن‏گاه با شفاعت از آتش دوزخ نجات يابند. روايات اهل سنت: صحيح مسلم، ج 1، ص 117.
امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «اى شيعيان! به اتكاى شفاعت ما گناه نكنيد. به خدا سوگند! شفاعت ما به مرتكب زنا نمى‏رسد؛ مگر پس از آنكه عذاب دردناك الهى و هول و ترس جنهم را بچشد». كافى، ج 5، ص 476، ح 9؛ من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 31، ح 70.
و نيز: «كسانى كه [ به واسطه گناهانشان ]حد و كيفر الهى بر آنان لازم آمده، مسلمان فاسق‏اند و در جهنم هميشگى و ابدى نيستند؛ بلكه روزى از جهنم [ به شفاعت‏] خارج مى‏شوند و شفاعت جايزه و پاداشى براى آنان است [ به سبب ايمان و آن مقدار از عمل صالح كه انجام داده‏اند]» بحار الانوار، ج 8، ص 40، ح 22 و 23..
امام باقر(ع) مى‏فرمايد: «گروهى از مردم در آتش مى‏سوزند و خوب كه گداخته شدند، شفاعت به سراغشان مى‏آيد». ميزان الحكمه، ج 1، ص 475، ح 2940.
در حقيقت گنه‏كارانى كه ايمان به خدا و پيوند معنوى با اولياى الهى را حفظ كرده‏اند، در برزخ، يا گذرگاه‏هاى قيامت و يا در دوزخ، تا حدى به مجازات اعمال خود مى‏رسند و همين كيفرها، مقدمه‏اى بر پالايش از عوارض گناه آنان شده و قابليت مغفرت و بخشش الهى از طريق شفاعت را پيدا مى‏كنند.
در نتيجه روشن شد که شفاعت با تمام اقسامش رحمت الهي است که شامل حال انسان مي شود. شفيعان اعم از انبياء، امامان، اولياء و ... واسطه هاي در انتقال اين رحمت گسترده اي الهي مي باشند و اين وساطت هم به خاطر اين است که خداوند رحمتش را براساس اسباب و علل به بندگانش مي رساند نه مستقيم، تا نقش واسطه هم روشن شود.
حكمت شفاعت‏
نخست بايد دانست از ويژگى‏هاى انسان آن است كه اگر نافرمانى كند، به طور طبيعى احساس جدايى مى‏كند؛ هر چند راه توبه باز است و به طور مستقيم مى‏تواند از خداوند آمرزش بخواهد. بسيارى از افراد از نافرمانى خود، شرمنده بوده و از توبه شكستن احساس نااميدى مى‏كنند؛ لذا از آنجا كه تمام افعال خداوند بر اساس حكمت و مصلحت استوار است، گشودن باب شفاعت به روى گنه‏كاران - با شرايط خاص - بر همين اساس است. بعضى از حكمت‏ها در زمينه شفاعت عبارت است از:
1-1. روزنه اميد
اعتقاد به شفاعت، پديد آورنده روزنه اميد در دل گنه‏كاران است. به هر حال هر انسانى در طول زندگى خود، گرفتار گناهان و لغزش‏هايى مى‏شود. اعتقاد به شفاعت، سبب مى‏شود كه فرد گنه‏كار اميدوار باشد كه گناهان براى او سرنوشت قطعى و غير قابل تغيير رقم نزده است و او مى‏تواند با جلب رضايت خداوند، از طريق اجتناب از گناه و عمل به دستورات او و هم‏سنخ شدن با اولياى الهى، درِ رحمت و مغفرت الهى را تا روز قيامت به روى خود باز نگه دارد و از شفاعت آنان بهره‏مند گردد. اگر انسان گنه‏كار معتقد باشد كه گناهان گذشته او يا لغزش‏هاى احتمالى، براى او سرنوشت قطعى نامطلوبى پديد مى‏آورد و به هيچ وسيله‏اى نمى‏توان آن را تغيير داد؛ ممكن است دچار يأس و نااميدى شده و روز به روز بار گناه خود را سنگين‏تر كند و چنين بينديشد: ديگر چه سود كه نيمه باقى مانده عمرم را با رنج طاعت همراه سازم و از لذت گناهان چشم بپوشم.
شفاعت، درى از رحمت الهى است كه به سوى انسان گشوده شده تا او را از خطر يأس و نا اميدى، نجات دهد و به آينده اميدوار سازد.
1-2. تشويق به انجام وظايف‏
نويد به شفاعت و قرار دادن شروطى براى آن، سبب مى‏شود انسان تلاش و سعى خود را در جهت تحصيل آنها به كار بندد؛ زيرا شفاعت تنها شامل حال كسانى مى‏شود كه در دنيا با انجام دادن وظايف و دستورات الهى، رشته پيوند خود را با خدا و اولياى الهى، محكم كنند؛ يعنى، بر خلاف گمان عده‏اى - كه اعتقاد به شفاعت را موجب جرأت افراد بر گناه و سر باز زدن از مسؤوليت مى‏دانند - شفاعت عاملى انگيزاننده در جهت عمل به وظايف و ترك گناهان و ايجاد رابطه با خدا و اولياى الهى است.
1-3. شفاعت پاداش صالحان‏
در بيان يكى از حكمت‏هاى شفاعت آمده است: «شفاعت هديه و جايزه‏اى است براى كسانى كه عقيده و عمل آنان در دنيا، مورد رضايت خداوند بوده است». بحار الانوار، ج 8، ص 40، ح 22 و 23. اين سخن با توجه به شرايط شفاعت روشن‏تر مى‏شود؛ زيرا ميان كسى كه توشه‏اى جز مخالفت، عصيان و كفر نسبت به خداوند ندارد، فرق است با كسى كه سعى و تلاش او در جهت جلب رضايت خدا و حركت در مسير او بوده، لكن گاهى هم دچار خطا و لغزش شده است. شفاعت هديه و جايزه‏اى به چنين انسان‏هايى است تا به سبب عقيده و عمل نيك آنها، لغزش‏ها و گناهانشان بخشوده شود.

دو. حكمت وساطت اولياى خدا
گزينش بندگان صالح به عنوان سبب و واسطه فيض، بر اساس حكمت و مصالحى است:
2-1. بزرگداشت اولياى الهى‏
برگزيدن اولياى الهى به عنوان واسطه‏هاى فيض مغفرت، در حقيقت نوعى تكريم و تجليل از كسانى است كه تمام عمر خود را در مسير عبوديت و بندگى حضرت حق و جلب رضاى او به كار بسته‏اند. به همين جهت هر كس در درگاه الهى مقرب‏تر باشد، از شفاعت بيشترى برخوردار خواهد بود.
همه مؤمنان، شهيدان، عالمان ربانى، اوصيا، ملائكه، امامان معصوم و پيامبر اكرم(ص) شفاعت مى‏كنند؛ لكن ميزان شفاعت‏شان يكسان نيست. امام باقر(ع) در مورد شفاعت مؤمنان مى‏فرمايد: «مؤمن به اندازه عمل خود شفاعت مى‏كند: براى دو نفر، يا خانواده‏اش و يا قومش». ميزان الحكمه، ج 4، ص 1476، ح 9523. پس تكريم اولياى الهى به ميزان درجه عبوديت و بندگى آنان است؛ هر اندازه شفيعان از مرتبه بالاترى از قرب برخوردار باشند، ميزان شفاعت و تكريم آنان بيشتر است.
2-2. اثر سازنده در هدايت مردم‏
قرار دادن اسوه‏هاى هدايت - پيامبران، اوصيا، عالمان و شهيدان - به عنوان شفيعان روز رستاخيز، موجب مى‏شود كه آنان هر چه بيشتر در كانون توجه و اقبال مردم قرار گيرند. مشروط كردن شفاعت به وجود رابطه معنوى و هم‏سنخى عقيدتى و عملى ميان شفيعان و شفاعت شوندگان، موجب الگوگيرى از ايشان است و نقش تربيتى مهمى را در سعادت و رستگارى انسان‏ها دارد.
در روايات نيز بر محبت پيامبر اكرم و امامان معصوم(ع) و نقش آن در شفاعت، تأكيد شده است؛ زيرا محبت و پيوند عاطفى، سبب شيفتگى و همگونگى با آنان در عقايد و راه و روش عملى است.
2-3. تجلى رابطه دنيوى‏
همان گونه كه اعمال در آخرت تجسّم مى‏يابد، روابط نيز مجسم خواهد شد. شفاعت اولياى الهى، در حقيقت جلوه‏گرى رابطه معنوى و هم‏سنخى روحى شفيعان و شفاعت شوندگان است. اينان كسانى‏اند كه در زندگى دنيوى، تحت جذبه هدايت‏گرى اولياى الهى قرار گرفته و با آنان در مسير اطاعت و بندگى خداوند، هم عقيده و همراه بوده و به درجه‏اى از همراهى و همرازى با آنان رسيده ‏اند.

پرسمان دانشجویی