ولايت معنوي امامان(ع) | کتابخانه مجازی الفبا

آيا اگر ما به ولايت معنوي و قطب بودن ائمه عليهم اسلام اعتقاد نداشته باشيم در ايمان ما مشکلي وجود دارد؟ اخيرا به نقل از شهيد مطهري در کتاب امامت و رهبري خوانده ام که استاد آيت الله بروجردي ولايت معنوي ائمه را قبول نداشته اند ... در مورد ولايت معنوي براي من توضيح کامله بدين. لطفا چون در سردرگمي نسبت به اين امر هستم و کتاب مناسبي هم اگر لازم مي بينيد معرفي کنيد مثلا اينکه اعمال ما در شبانه روز خدمت تمامي امامان عرضه مي شود و اينکه علم اول و آخر در اختيار آنهاست.

اين پرسش از چند سوال مرکب است که به ترتيب به آنها پاسخ داده مي شود:
الف) اگر به ولايت معنوي و قطب بودن ايمان نداشته باشيم ايمان مشکل پيدا مي کند؟
روايات فراواني داريم که امامان را واسطه فيض و قطب عالم امکان مي داند، طبقات ايمان به امامت امامان دوازده گانه و شناخت صحيح آنان اقتضا مي کند که به معاني اين روايات ايمان داشته باشيم و بزرگاني چون علامه طباطبائي از لوازم شيعه بودن اعتقاد به ولايت معنوي امام را دانسته است. به نمونه هايي از اين روايات توجه شود.
1 ـ امام صادق (ع) فرمود: از روزي که خداوند حضرت آدم را آفريد تا روز رستاخيز زمين هيچگاه خالي از حجت نبوده و نخواهد بود. يا حجت ظاهر و آشکار يا غايب و پنهان و اگر حجت خدا نباشد خدا ستايش نمي شود(محمدباقر مجلسي، بحارالانوار، تهران، المکتبه الاسلاميه ، 1393 ه ق ج 52 ص 92) اين روايت مي رساند که وجود امام در ستايش و عبادت خدا محوريت دارد.
و همچنين فرمود: «اگر زمين بدون وجود امام بماند ساکنان خود را در کام خود فرو مي برد» (صدوق، کمال الدين، قم، موسسه النشر الاسلامي جامعه مدرسين، 1405 ه ق ج 1 ص 201) به اين مضمون روايات متعددي نقل شده است(همان باب 21 ج1 تا حديث 15) اين روايات مي رساند که امام قطب عالم هستي است.
2 ـ امام سجاد (ع) فرمود: «در پرتو وجود ماست که خداوند آسمان را از فروپاشي ـ جز به اذن او ـ نگه مي دارد به واسطه ماست که خداوند باران نازل مي کند و رحمت خود را مي گستراند و برکات و نعمت هاي زمين را بيرون مي آورد و اگر آن کس از ما که در زمين است نبود، زمين اهل خود را فرو مي برد»(همان ج 22 و امام صدوق ق مطبقه الحکمه، ص 112، مجلس 35)
اين حديث نيز واسطه در فيض الهي بودن امامان را بخوبي اثبات مي کند.
در باب نفوذ معنوي امامان حضرت علي را فرمود: «خدايا روي زمين هيچگاه از حجت هاي تو خالي نمي ماند، حجت هايي که گاهي حاضر و آشکار و گاهي از بيم مردم پنهان هستند تا دلايل آيين الهي محو و نابود نشود» (نهج البلاغه، حکمت 147)
اين روايت مي رساند که رهبران الهي در پنهان و آشکار وظيفه سنگيني رهبري را انجام مي دهند و در همه حال در راهنمايي مردم مي کوشند و هرگز از حوادث و اوضاع زمان غفلت ندارند به جهت ولايت و اختياراتي که از جانب خدا به آنها داده شده پيوسته در اموال و نفوس تصرف مي کنند و اوضاع را طبق مصالحي رهبري مي نمودند.
از مجموع آنچه گفتيم بخوبي بدست مي آيد که امامان واسطه فيض الهي اعم از مادي و معنوي اند و قطب و محور عالم هستي مي باشند، و ايمان نداشتن به اين بعد از ولايت نقص ايمان است.
ب) شنيده ام آيه اله بروجردي ولايت معنوي را قبول نداشتند... به منبعي که داده بوديد مراجعه شد چنين مطلبي يافت نشد و قاعدتاً هم نبايد درست باشد چون توسلات محکمي که حضرت آيه الله به شخص امام زمان (عج) داشته و داستانهايي که از گره گشائي کارهاي او توسط حضرت حجت نقل شده است نشان دهنده اعتقاد محکم او به ولايت معنوي امامان مي باشد.
ج: ولايت معنوي چيست؟
«پيشوايي ديني در اسلام از سه جهت ممکن است مورد توجه قرار گيرد از جهت حکومت اسلامي و از جهت بيان معارف و احکام و از جهت رهبري و ارشاد معنوي.
شيعه معتقد است جامعه اسلامي به هر سه جهت نامبرده نياز ضروري دارد» (شيعه در اسلام، علامه محمد حسين طباطبائي، واريان، دوم ،1380 ص 242)
علامه در توضيح ولايت معنوي مي گويد: «امام چنان که نسبت به ظاهر اعمال مردم، پيشوا و رهنماست همچنان در باطن نيز سمت پيشوايي و رهبري دارد و اوست قافله سالار و کاروان انسانيت که از راه باطن به سوي خدا سير مي کند» براي روشن شدن اين حقيقت به دو مقدمه ذيل بايد توجه نمود:
اول: جاي ترديد نيست که به نظر اسلام و ساير اديان آسماني يگانه وسيله سعات و شقاوت (خوشبختي و بدبختي) واقعي و ابدي انسان همانا اعمال نيک و بد اوست که دين آسماني تعليمش مي کند و همه از راه فطرت و نهاد خدا دادي نيکي و بدي آنها را درک مي نمايد. و خداي متعال از راه وحي و نبوت اين اعمال را مناسب طرز تفکر، گروه بشر ... به صورت امر و نهي و تحسين و تقبيح بيان فرموده و در مقابل طاعت و ثمره آنها برابر نيکوکاران و فرمانبرداران زندگي جاويد شيريني که مشتمل بر همه خواستهاي کمالي انساني مي باشد نويد داده و براي بدکاران و ستمگران، زندگي جاويد تلخي را ... خبرداده است. از اين بيان بايد نتيجه گرفت که ميان اعمال نيک و بد انسان و ميان آنچه در جهان ابديت از زندگي و خصوصيات زندگي هست، رابطه واقعي برقرار است که خوشي و ناخوشي زندگي آينده به خداست خدا مولود آن است... خلاصه انسان در باطن اين حيات ظاهري، حيات ديگري باطني (حيات معنوي) دارد که از اعمال وي سرچشمه مي گيرد و رشد مي کند و خوشبختي و بدبختي وي در زندگي آن سرا بستگي کامل به آن دارد.
دوم: ... در پيغمبران و امامان که هدايت و رهبري شان به امر خداست ... به ديني که (مردم را) هدايت مي کنند و رهبري آن را بر عهده گرفته اند خودشان نيز عاطفه و به سوي حيات معنوي که مردم را سوق مي دهند خودشان نيز داراي همان حيات معنوي مي باشند، زيرا تا کسي را خود هدايت نکند هدايت ديگران را به دستش نمي سپارد و هدايت خاص الهي هرگز تخلف بردار نيست. از اين بيان مي توان نتايج ذيل را به دوست آورد.
1 ـ در هر امتي، پيغمبر و امام آن امت در کمال حيات معنوي ديني که به سوي آن دعوت و هدايت مي کنند مقام اول را حائز مي باشند زيرا چنان که شايد و بايد به دعوت خودشان عامل بوده و حيات معنوي آن را واجدند.
2 ـ چون پيشرو و راهبر همه هستند از همه افضلند.
3 ـ کسي که رهبري امتي را به امر خدا به عهده دارد چنان که در مرحله اعمال ظاهري رهبر و راهنماست، در مرحله حيات معنوي نيز رهبر و حقايق اعمال با رهبري او سير مي کند (همان ص 271)
در بخش ديگر در توضيح مي گويد: «وظيفه امام تنها بيان صوري معارف و راهنمايي ظاهري مردم نيست و امام چنان که وظيفه راهنمايي صورت مردم را به عهده دارد همچنان ولايت و رهبري باطني اعمال را به عهده دارد و اوست که حيات معنوي مردم را تنظيم مي کند و حقايق اعمال را به سوي خدا سوق مي دهد.»
بديهي است که حضور و غيبت جسماني امام در اين باب تاثيري ندارد و امام از راه باطن به نفوس و ارواح مردم اشراف و اتصال دارد، اگرچه از چشم جسماني ايشان مستور باشد... (همان ص 328)
د: عرض اعمال بر امامان
در اين رابطه روايات فراوان آمده است از جمله در ذيل آيه 105 سوره توبه «بگو (هر گونه که مي خواهيد) عمل کنيد خدا عمل شما را مي بيند و رسول او و مومنان و نيز مي بينيد»(تفسير صافي، فيض کاشاني، بيروت، موسسه الاعلمي للمطبوعات ج2 ص 373)
روايات متعددي درباره عرض اعمال خدمت پيامبر اکرم (ص) در هر روز وارد شده است و همچنين رواياتي که مربوط به عرض اعمال خدمت امامان مي باشد وارد شده است که به نمونه هايي اشاره مي شود
1 ـ امام رضا (ع) فرمود: اعمال شما هر روز و شب بر من عرضه مي شود. راوي مي گويد: اين مسئله براي من خيلي بزرگ( و غير باور) جلو ه کرد. حضرت (بلافاصله) فرمود: مگر در کتاب خدا نخوانده اي «قل اعملو ... هر گونه مي خواهيد عمل کنيد خدا و رسول و مومنان اعمال شما را مي بينيد»
2 ـ امام باقر (ع) فرمود: هيچ مومن و کافر نمي ميرد مگر اينکه وقتي در قبر گذارده شداعمالش بر رسول خدا و بر اميرمومنان علي (ع) و همين طور باقي (ائمه و ) کساني که واجب الطاعه هستند عرضه مي شود (همان ص 374 )
ه) علم اولين و آخرين داشتن امامان
در اين زمينه نيز روايات فراواني وجود دارد از جلمه در ذيل آيه «نَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ » بر تو کتابي را نازل کرديم که بيان کننده همه چيز است رواياتي وارد شده است
1 ـ امام صادق (ع) فرمود: «براستي من آنچه در آسمان ها و زمين است مي دانم و آنچه در بهشت و جهنم است مي دانم و مي دانم آنچه درگذشته بوده و در آينده خواهد بود، سپس مدتي ساکت مانده ديد بر مستمع سخنان حضرت بزرگ (وسنگين) جلوه کرده استسپس فرمود: اين ها را از (قرآن) کتاب عزيز الهي مي دانم که فرموده است بيان کننده همه چيز است» (همان)
اين روايات و امثال آن نشان مي دهد که امامان علم اولين و آخرين را دارا هستند.
9 ـ معرفي کتاب
در زمينه ولايت اهل بيت خضوصاً ولايت معنوي اهل بيت به اين کتابها مراجعه کنيد.
1 ـ شيعه در اسلام، علامه سيد محمد حسين طباطبائي، بخش امامت، خصوصاً امام دوازدهم
2 ـ معنويت تشيع، علامه سيد محمد حسين طباطبائي
3 ـ امامت استاد مرتضي مطهري
4 ـ ولاها و ولايت ها استاد مرتضي مطهري
5 ـ ترجمه بدايه المعارف، محمدرضا مظفر و سيد محسن خرازي چ 2 بخش امامت مخصوصاً امام زمان (عج)
6 ـ تجلي ولايت علي اکبر بابازاده

پرسمان دانشجویی