قصاص و جنگ در اسلام | کتابخانه مجازی الفبا

همه انسانها مخلوق خداوند هستند و بارقه اي از خدا هستند، پيامبران و امامان به جهت بيدار کردن دانش و عشق براي امور الهي به منصه ظهور رسيده اند پس چرا بعضي از پيامبران و امامان ، مخلوق خدا را به جهت عدم آگاهي آنان و بيدار نشدنشان در عشق در پيامد جنگ و يا حکم قضائي مي کشتند و چرا در کل حکم کشتن در احکامشان براي مخلوقات خدا صادر شده، آيا پيام خدا چنين است که مخالوقاتش به جهت عدم آگاهي بايد کشته شوند و يا فرستادگان او قدرت بخشيدن دانش الهي و عشق الهي را نداشتند که بتوانند مخلوقات خدا را به آگاهي و عشق برسانند؟

1. اگر منظور حضرت عالی از تعبیر انسانها ... بارقه اي از خدا هستند این است که انسانها ... تجلّی و ظهور اسماء الهی هستند. درست است.
2. خداوند متعال می فرماید:« هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي‏ ضَلالٍ مُبينٍ : اوست كسى كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها مى‏خواند و آنها را تزكيه مى‏كند و به آنان كتاب(قرآن) و حكمت مى‏آموزد هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند »(الجمعة:2)
طبق این آیه ی شریفه ، در اینکه بیدار نمودن مردم از خواب جهل و غفلت و تربیت استعداد عشق الهی در انسانها از جمله ی مهمترین اغراض بعثت انبیاست ، شکّی در آن نیست. امّا از هیچ جای قرآن کریم یا روایات بزرگان دین بر نمی آید که کشتن کسی به جرم جهل یا تزکیه نشدن یا اسلام نیاوردن جایز باشد.
اگر در ادیان الهی حکم قتل و قصاص وجود دارد نه به جرم جهل و عدم تهذیب و عدم ایمان بلکه به علل دیگری است که هر کدام در جای خود حکیمانه بوده کاملاً عقلانی است. برای نمونه چند مورد از این احکام را بررسی می کنیم.
الف) خداوند متعال فرموده است:« وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ : و براى شما در قصاص، حيات و زندگى است، اى صاحبان خِرد. باشد که شما تقوا پيشه كنيد.»(البقرة:179)
در این آیه ی شریفه صحبت از قصاص است که حقّ الناس بوده و ربطی به دین و ایمان و جهل و علم و عشق و امثال آن هم ندارد. لذا حتّی اگر عالمترین افراد هم مرتکب قتل عمد شوند این حکم در مورد آنها جاری می شود. چون کسی که برای زندگی دیگران ارزش قائل نیست اساساً انسان نیست بلکه حیوانی در صورت انسان است که به جامعه ی انسانی داخل شده و اگر جلوی او گرفته نشود خطر آفرین خواهد بود. وجود یک قاتل آزاد در جامعه ی انسانی مثل وجود مار خطرناکی در منزل مسکونی انسان است که با وجودش آرامش و زندگی تمام اهل منزل سلب می شود. لذا کشتن چنین ماری مایه ی آرامش و زندگی است و هیچ عاقلی حکم نمی کند که وجود مار خطرناکی در یک منزل مسکونی نادیده گرفته شود ؛ اگرچه عدّه ای ممکن است به نام طرفداری از حقوق حیوانات کشتن چنین ماری را تجاوز به حقوق حیوانات قلمداد نمایند ؛ امّا هیچ صاحب منزل عاقلی به صرف سخن چنین افرادی اجازه ی حضور مار خطرناکی را در خانه ی خود نمی دهد. لذا خداوند متعال نفرمود: و براى شما در قصاص، حيات و زندگى است، اى مردم ؛ بلکه عاقلان را مورد خطاب قرار داده فرمود:« و براى شما در قصاص، حيات و زندگى است، اى صاحبان خِرد »
البته حکم قصاص حکمتهای دیگری نیز دارد مثل خاصّیّت بازدارندگی از قتلهای دیگر افرادی که افکار پلیدی را در سر می پرورانند. یا مثل ایجاد آرامش روانی در مردم جامعه و اطمینان دادن به آنان که کسی جرأت تجاوز به جان آنان را نخواهد داشت. و ...
ب) خداوند متعال می فرماید:« وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَى الْأُخْرى‏ فَقاتِلُوا الَّتي‏ تَبْغي‏ حَتَّى تَفي‏ءَ إِلى‏ أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطين‏ : و هر گاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتى دهيد ؛ و اگر يكى از آن دو بر ديگرى تجاوز كند، با گروه متجاوز پيكار كنيد تا به فرمان خدا بازگردد؛ و هر گاه بازگشت(و زمينه صلح فراهم شد)، در ميان آن دو به عدالت صلح برقرار سازيد؛ و عدالت پيشه كنيد كه خداوند عدالت پيشگان را دوست مى‏دارد. »(الحجرات: 9)
در این آیه ی محکم الهی نیز به هیج وجه سخن از کشتن افراد ، به جرم جهل و بی دینی و نداشتن حبّ الهی و امثال آن نیست. خداوند متعال ابتدا امر می فرماید که دو طرف جنگ را با هم آشتی دهید ؛ و اگر یکی از طرفین قصد ظلم و فساد و میل به کشتار بی گناهان داشت به قصد ممانعت از ظلم و کشتار با او بجنگید تا تسلیم حقّ شود و راه صلح پیش گیرد. لذا در این آیه نه تنها حکم جنگ ، برای کشتن مردم نیست بلکه حکم جنگ برای جلوگیری از کشتار بیشتر است ؛ آنهم بعد از بسته شدن تمام راههای مسالمت آمیز.
ج) « وَ اقْتُلُوهُمْ حَيْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَيْثُ أَخْرَجُوكُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا تُقاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ حَتَّى يُقاتِلُوكُمْ فيهِ فَإِنْ قاتَلُوكُمْ فَاقْتُلُوهُمْ كَذلِكَ جَزاءُ الْكافِرين‏ : و آنها را [ بت پرستانى كه از هيچ گونه جنايتى ابا ندارند] هر كجا يافتيد، به قتل برسانيد! و از آن جا كه شما را بيرون ساختند[ مكه‏]، آنها را بيرون كنيد! و فتنه از كشتار هم بدتر است. و با آنها، در نزد مسجد الحرام (در منطقه حرم) ، جنگ نكنيد! مگر اينكه در آن جا با شما بجنگند. پس اگر (در آن جا) با شما پيكار كردند، آنها را به قتل برسانيد! چنين است جزاى كافران.»(البقرة:191)
« أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَدَؤُكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ أَ تَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ : آيا با گروهى كه پيمانهاى خود را شكستند، و تصميم به اخراج پيامبر گرفتند، پيكار نمى‏كنيد؟! در حالى كه آنها نخستين بار (پيكار با شما را) آغاز كردند؛ آيا از آنها مى‏ترسيد؟! با اينكه خداوند سزاوارتر است كه از او بترسيد، اگر مؤمن هستيد.»(التوبة:13)
در این آیات شریفه نیز ملاحظه می فرمایید که سخنی از ایمان نیاوردن و جهل و امثال این امور نیست ؛ بلکه حکم قتال از باب دفاع از اسلام و مسلمین و برای دفع فتنه است.
انبیاء و ائمه (ع) در طول تاریخ هیچگاه شروع کننده ی جنگ نبوده اند. اوّلین کار انبیاء و ائمه(ع) همواره دعوت به حقّ و حقیقت بوده است ؛ امّا همواره تعدادی از سران کفر که اسلام را بر ضدّ منافع مادّی خود می دیدند بر ضدّ انبیاء و ائمه(ع) اقدام به جنگ می کردند و طبیعی است که آنان نیز از باب دفاع مقابله به مثل می کردند. روشن است که اگر انبیاء و ائمه(ع) جنگ را مطلقاً بر متدیّنان ممنوع می کردند الآن نه دینی بر روی زمین باقی می ماند نه دینداری.
3. امّا این انتظار که انبیاء و ائمه (ع) با قدرت الهی خود ، جهل و غفلت مردم را بزدایند و عشق الهی را به قلب آنها تلقین نمایند ، انتظار درستی نیست. اگر بنا بود مردم به این سبک ایمان بیاورند اساساً نیازی به ارسال انبیاء نبود. چون خود خداوند می توانست از همان ابتدا مردم را دیندار و عاشق خود خلق کند.
امّا در این صورت دیگر انسان مختار و قابل تکامل نبودند بلکه موجوداتی می شدند مثل ملائک. در حالی که خداوند متعال با آفرینش انسان مختار و قابل تکامل ، می خواست موجودی بیافریند که به اختیار خود بتواند برتر از ملائک یا کمتر از حیوانات شود. و انبیاء را فرستاد تا راه برتر از ملائک شدن را به انسان تعلیم دهند ؛ کما اینکه شیطان را قرار داد تا مردم را به سوی حیوانیّت دعوت نماید. و به این سبب مردم به دو دسته ی اصحاب یمین و اصحاب شمال تقسیم شدند.
آنان که از خوبان شدند به اختیار خود شدند و آنان که از شیاطین شدند باز به اختیار خود شدند. حال اگر خدا راه دفاع در مقابل طرفداران شیطان را بر روی اهل حقّ ببند روشن است که پیروان شیطان مؤمنی را بر روی زمین زنده نمی گذارند.

پرسمان دانشجویی