عوالم هستي | کتابخانه مجازی الفبا

در جايي شنيدم که گفتند عوالم جهان خلقت عبارت است از: عالم ذر، رحم، خاک، برزخ، حشر، دوزخ، بهشت. در مورد اين عوالم اطلاعات مي خواستم، اينکه مي گويند سرانجام تمام انسان ها به بهشت مي روند صحت دارد؟

تعبير عالم، كاربردهاي فراواني دارد لذا نبايد آنها را با اصطلاح كلامي يا فلسفي عالم خلط كرد ؛ مثلا در عرف گفته مي شود عالم بچگي،‌ عالم نوجواني، علم پيري، عالم دانشجويي، عالم طلبگي، عالم مجردي، عالم دوستي، عالم تجارت، دنياي صنعت، جهان علم و تكنولوژي و ... اينها تعبيرات عرفي است و ربطي به عالم در اصطلاح كلامي يا فلسفي يا عرفاني يا شرعي ندارد. عالم رحم، عالم بهشت و عالم جهنم و عالم دوزخ نيز از اين قبيل تعبيراتند. چون عالم رحم، داخل در عالم ماده است ؛ و عالم جداگانه ای نیست . جنين زن موجود مادي است،‌ قلب و كليه و ديگر اعضاي داخلي او نيز از موجودات عالم ماده اند ؛ .در عرف ، رحم را از آن جهت عالم جدايي تلقي مي كنند كه نوازد قبل از تولد در آن زندگي مي كند.بهشت و دوزخ(جهنم) نيز عوالمي جدا از عالم آخرت نيستند؛ بهشت و جهنم هم مثل ميزان و صراط و ... موجودات عالم آخرتند. حشر نيز يكي از اسامي عالم آخرت است. عالم آخرت را از آن جهت كه انسانها در آن محشور مي شوند عالم حشر یا محشر مي نامند ؛ و از آن جهت كه نهايت كار مردم به آن عالم ختم مي شود، عالم آخرت مي گويند ؛ و از آن جهت كه در آن عالم ، مردم از قبور قيام مي كنند ويت در پيشگاه حضرت حق قرار مي گيرند ، قيامت مي نامند . بنابراين اينها اسمهاي مختلف يك عالمند. به طور كلي عوالم خلقت در قوس نزول(در سير خلقت و پيدايش از جانب خدا) سه عالم است: 1. عالم عقول كه اسامي زيادي دارد مثل عالم ارواح، عالم مفارقات تامّه، عالم عقل، عالم جبروت و ... . 2. عالم مثال كه آن هم اسامي زيادي دارد مثل عالم برزخ نزولي ، عالم خيال منفصل، عالم هياكل نوريّه، عالم ملكوت و ... . به نظر برخي عكما و عرفا ، مراد از عالم ذرّ یا عالم میثاق نيز همين عالم است. 3. عالم طبيعت كه آن هم اسامي متعددي دارد مثل عالم ماده، ناسوت،‌ اسفل السافلين، عالم حركت، عالم زمان، عالم عناصر ، عالم کون و فساد و ... . يكي از اسامي اين عالم نيز عالم خاكي است. در قوس صعود(در مسير بازگشت انسان به سوي خدا) نيز سه عالم است. البته اين سه عالم همان سه عالم قبلي است لكن انسان در مسير صعود و بازگشت به گونه خاصي بازگشت مي كند ، لذا در بازگشت اين عوالم براي انسان نمود متفاوتي پيدا مي كنند و به همین علت اسامي ديگري نیز پيدا مي كند. دربازگشت ، عالم طبيعت را افزون بر اسامي سابق دنيا ، عالم شهادت و عالم تكليف نيز مي گويند و در مقابل آن ، دو عالم ديگر را عالم اعلي ، عالم غیب و عالم جزا مي نامند.عالم مثال را در بازگشت ، برزخي صعودي، عالم قبر، عالم اموات(مردگان) نيز مي گويند.عالم سوم در بازگشت عالم آخرت است كه از اين حيث نيز اسامي گوناگوني يافته است. برخي حكما گفته اند كه عالم آخرت همان عالم عقل است در سير صعودي ؛ ولي برخي ديگر گفته اند براي عده ای از مردم ، آخرت نيز در حد عالم برزخ است. البته اين دو نظر قابل جمع می باشند ؛ لكن به خاطر تخصصي بودن اين بحث از آن مي گذريم. خصوصيت بارز عالم طبيعت، مادي بودن، حركت و زمان و مكان داشتن است ؛ و خصوصيت بارز عالم مثال(برزخ) اين است كه غيرمادي است ؛ و حركت و زمان در آن راه ندارد؛ لكن مثل عالم ماده داراي صور و اشكال و دیگر خصوصیات عالم ماده است ؛ البته اعراض ، در عالم مثال ، عین وجود جوهرند نه عارض بر آن ؛ و خصوصيت بارز عالم عقل اين است كه از ماده، حركت، زمان، شكل، رنگ و ديگر خصوصيات عالم ماده مبراست.
در جواب قسمت آخر سوال نیز عرض می شود که طبق برخی روایات و معیارهای کلامی و فلسفی و عرفانی می توان گفت اکثر انسانها بالاخره بعد تحمل مکافات اعمال و عقائدشان پاک شده و از جهنم خلاص می شوند و به بهشت می روند ؛ ولی عدّه بسیار اندکی هستند که جهنم برای آنها ابدی است و از نجات نمی یابند نظیر شیطان و افرادي که دشمنی آنها با خدا در حد شیطان یا شدیدتر از شیطان است. طبق روایات اهل بیت (ع) شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) اگر گناهکار باشند در عالم برزخ مجازات می شوند ولی در آخرت با شفاعت اهل بیت (ع) وارد بهشت می شوند ؛ ولی دیگران بسته به مقدار گناه و شرک وکفرشان در جهنم می مانند و آنگاه که در اثر عذاب جهنم به فطرت توحیدی خود بازگشتند به بهشت می روند.

پرسمان دانشجویی