مرز شرك و توحيد | کتابخانه مجازی الفبا

مرز بين شرک و توحيد چيست؟

توحيد يعني يگانه شمردن خدا البته اين اعتقاد متكي بر برهان و واقعيت است. در حالي كه شرك از برهان و واقعيت بيگانه است و پنداري بيش نيست. قرآن مجيد مي فرمايد: «ام اتخذوا من دونه الهه قل هاتوا برهانكم» غير از خدا الهه ديگري برگزيدند بگو دليل و برهان خود را بياوريد. (سوره انبياء (21)، آيه 24)
يگانه شمردن خداوند در امور و شؤون زيادي مي باشد كه بت ندارد مثلا:
1. در وجوب وجود يعني اينكه واجب الوجود بودن منحصر به الله است.
2. در خالقيت، او تنها خالق است ديگران مخلوق او.
3. در ربوبيت تكويني يعني كارگرداني جهان منحصر به اوست.
4. در ربوبيت تشريعي به معني قانونگذاري امر و نهي، واجب الاطاعه بودن بي چون و چرا و ...
2. شرك در قرآن‏
به فرموده امام صادق(ع)، كفر مقدم بر شرك است؛ زيرا «كفر» به غير خدا نمى‏خواند؛ ولى «شرك» به غير خداوند مى‏خواند. همان، ج 8، ص 399، ح 17394.
در يك برآيند كلى از ديدگاه قرآن، شرك به دو قسم اعتقادى و اخلاقى تقسيم مى‏شود. امّا به يك نظر دقيق و ظريف، شرك اخلاقى نيز به شرك اعتقادى بر مى‏گردد. از مجموع آيات قرآن، مى‏توان نكات برجسته ذيل را در اين باره برشمرد:
1. شرك‏ورزى، نشانه بى خردى است. بقره (2)، آيه 170.
2. پندار وجودِ همانند براى خدا، برخاسته از جهل و نادانى است؛ چه اينكه براى خدا شريك و همانند پنداشتن، با علم و انديشه صحيح ناسازگار است. همان، آيه 22. از اين رو، از نظر قرآن ريشه شرك «ندانستن» است و مشركان مردمى جاهل و نادان‏اند. روم (20)، آيات 30 - 32؛ يوسف (12)، آيه 39 و 40؛ بقره (2)، آيه 118 و 113.
3. شرك علم‏پذير نيست؛ يعنى، شرك معلوم واقع نمى‏شود، چون معدوم بالذات است و چيزى كه معدوم بالذات است، متعلق علم قرار نمى‏گيرد؛ زيرا علم يك امر وجودى است و هرگز به امر عدمى تعلق نمى‏گيرد. خداوند متعال در سوره لقمان آيه 15 مى‏فرمايد: «اگر پدر و مادر اصرار ورزيدند كه شما به چيزى كه علم نداريد شرك بورزيد، از آنان اطاعت نكنيد». در اين باب نگا: جوادى‏آملى، عبدالله، تفسير موضوعى قرآن، ج 4، ص 138و139.
4. در بعضى از آيات، «شك» نيز منشأ شرك دانسته شده است. نمل (27)، آيه 66؛ هود (11)، آيه 62 و 110.
5. پاره‏اى از آيات، نشانگر اين حقيقت است كه مشركان، در جهل مركب فرو رفته‏اند؛ يعنى، در عين اينكه جاهل‏اند، خود را عالم به حقيقت مى‏پندارند. يس (36)، آيات 6 و 9 و 10؛ روم (30)، آيه 59.
6. بر اساس بعضى از تفاسير، سه نوع جهل دست به دست يكديگر داده و سرچشمه شرك و بت پرستى مى‏گردد:
الف - جهل نسبت به خداوند و اينكه نمى‏تواند هيچ‏گونه همتا، شبيه و مانند داشته باشد.
ب - جهل انسان به مقام خويش كه برتر از همه مخلوقات الهى است.
ج - جهل به جهان طبيعت و بى ارزش بودن جمادات در برابر موجودى همچون انسان. نگا: پيام قرآن، ج اوّل، صص 86 - 87.
7. قرآن مجيد، دو انگيزه براى گرايش به شرك را مهم تلقى مى‏كند:
الف) تصور دور بودن خالق از مخلوق؛ خداوند متعال براى ردّ اين انگيزه، آيات متعددى نازل فرموده است نگا: ق (50)، آيه 16؛ زمر (39)، آيه 36؛ غافر (40)، آيه 60؛ آل عمران (3)، آيه 29..
ب) تفويض تدبير جهان به خدايان كوچك‏تر، كه براى ردّ آن، آياتى نازل شده است. نگا: اعراف (7)، آيه 54؛ يونس (10)، آيه 31 و 32.
8. مشركان علاوه بر آنكه در شرك خود از برهان، تعقّل و دليل سود نمى‏جويند، برهانى بر مدعاى خود نيز اقامه نمى‏كنند. مؤمنون (23)، آيه 117.
9. از ديدگاه قرآن شرك ظلمى عظيم است لقمان (31)، آيه 13.؛ زيرا با شرك مهم‏ترين حق و عدل (عدل توحيدى) از ميان مى‏رود.
10. گاهى آيات قرآن، مشركان را همسو و همسان با كافران تلقى كرده است. توبه (9)، آيه 30 و الميزان، ج 4، ص 371.
11. علاوه بر انگيزه و دلايل معرفت شناختى، عوامل روان‏شناختى نيز در شرك مشركان مطرح است؛ عواملى چون حسادت نساء (4)، آيه 54.، گناه آل عمران (3)، آيه 112.، دشمنى با خداوند، پيامبر و دين مدثر (73)، آيات 11 - 25. و ... .
12. بر اساس آيات قرآن، «توحيد» شجره طوبايى است كه برگ‏ها و شاخه‏هاى آن، اخلاق، عبادات و طاعت است؛ ولى «شرك» شجره خبيثه‏اى است كه ريشه در جهنم دارد صافات (37)، آيه 64 و 65. و همواره آتش به بار مى‏آورد و تمام شاخه‏هاى آن، معصيت و تمام برگ‏هاى آن گناه است. اين شجره خبيثه، از جهنم سر بر مى‏آورد و ميوه آن اخلاق رذيله و كارهاى ناپسند است. از همين رو گفته‏اند: ممكن نيست كسى گناه كند، در حالى كه توحيدش، توحيد ناب و خالص است؛ چنان‏كه ممكن نيست كسى مطيع خدا باشد، در حالى كه مشرك است. در روايات آمده است كه: «زناكار زنا نمى‏كند، در حالى كه مؤمن است و سارق دزدى نمى‏كند، در حالى كه مؤمن است». بحارالانوار، ج 66، ص 63، ح 7 و 8 و ص 67، ح 17، كافى، ج 2، ص 32، ح اوّل؛ (در اين باب نگا: جوادى آملى، عبدالله، تفسير موضوعى قرآن، ج 7، ص 384).
13. از ديدگاه آيات، روى آوردن به مظاهر شرك، زمينه ساز غفلت از ياد خدا و ترك نماز است مائده (5)، آيه 91. و شرك به خداوند، آدمى را به دلهره و هراس گرفتار مى‏سازد. بقره (2)، آيه 113.
14. از يك ديدگاه، شرك در آيات قرآن، دو نوع است: شرك در طاعت و شرك در عبادت. شرك در عبادت آن است كه انسان، غير خداوند را عبادت كند و شرك در طاعت، شركى است كه آدمى از غير خداوند - مثلاً شيطان - اطاعت و فرمان‏هاى او را اجرا كند. آيه (ما يؤمن اكثرهم بالله الا و هم مشركون)؛ يوسف (12)، آيه 106. ناظر به شرك در طاعت است؛ يعنى، برخى از مؤمنان هر چند خداوند را عبادت مى‏كنند، ولى اوامر شيطان را به كار مى‏بندند. نگا: الميزان، ج 11، ص 280.
مراتب شرك‏
شرك داراى مراتب است. قول به تعدد خدايان «شرك ظاهرى» است؛ ولى مخفى‏تر از آن شرك اهل كتاب است كه به قرآن و نبوت خاصه ايمان نياورده‏اند. مخفى‏تر از اين، شرك كسى است كه به رغم ايمان به خدا و قبول توحيد، به اسباب و وسايط آن، نگاهى استقلالى دارد. از اين رو به جاى آنكه به مسبّب الاسباب توجّه كند و به غير خداوند، ديدى واسطه‏اى و غير مستقل داشته باشد؛ براى آنها نوعى استقلال قائل است و در امور خود به آنها تكيه مى‏كند. نگا: همان، ج 2، ص 202 و ج 4، ص 371. به هر روى بايد توجّه كرد كه شرك خفى با ايمان قابل جمع است. همان، ج 11، ص 276.

پرسمان دانشجویی