شناخت عقل | کتابخانه مجازی الفبا

راه شناخت بيشتر عقل چيست؟ چطور از آن بيشتر استفاده نماييم؟

واژه «عقل» نيز مشترک لفظي بين معاني گوناگون است:
الف)عقل ابزاري: عقل حسابگر و دور انديش و ابزاري همان عقلي است که چرخ فعاليت هاي روزمره انسان را به حرکت در مي آورد. به بيان ديگر, عقل ابزاري همان؛ عقل معاش, عقل مديريت, عقل حساب و کتاب, عقل موفقيت در امور زندگي است. براساس اين نگرش - نگاه پراگماتيسي به عقل- عقل ابزار وخادم تمايلات و رغبت هاي انسان براي تحصيل زندگي شاد, لذت بخش و مرفه است. عقل در اين رويکرد, به خدمت گرفته شده تا بهترين منفعت, سود شخصي و لذت و رفاه را براي انسان تامين کند. ب)عقل نظري: عقل در اين تعريف, مدرک کليات است و عمده فعاليت آن تفکر و انديشه ورزي است- به اين معنا که با مدد گرفتن از معلومات, مجهولات را نيز به معلومات جديد تبديل مي کند-. عقل, براساس اين معنا, بر روش تعلقي و قياسي که از مقدمات عقلي محض تشکيل مي شود, مبتني است, مقدماتي که يا از بديهيات است و يا به آن ها منتهي مي شود؛ مانند همه قياس هاي برهاني که در فلسفه اولي و رياضيات و...به کار مي رود.
ج) عقل عملي: عقل در اين تعريف, به عنوان يک پيامبر دروني و حجت باطني معرفي شده که انسان را در مسير کمال راهبري مي کند. شريعت و دين, حجت بيروني است براي نجات انسان ها از گرداب آلودگي ها و سوق دادن آن ها به سوي کمال و سعادت انساني, عقل نيز هکين کارکرد را در درون انسان دارد. البته ناگفته نماند که عقل ابزاري نيز نوعي عقل عملي است اما در مرتبه فروتر از حجت باطني
در متون‏دينى عقل به معناى بعد ملكوتى والهى انسان و نيز به معناى قوه درك و تفكر كه همواره راهبر به سوى خيرات - بويژه خدا و خير اعلى است - استعمال گرديده: «العقل ماعبد به الرحمن واكتسب به الجنان» (كافى ج 1 ص11 ح 3) اين قوه قابل تقويت و تضعيف است. درواقع اگر انسان از اين نيرو به خوبى استمداد جويد و آن را بر ديگر قواى خود حاكم ساخته و از آن پيروى كند به تدريج تقويت خواهد شد و هراندازه به آن پشت نموده و بر خلاف رهنمودهاى آن عمل نمايد به تضعيف آن پرداخته است.تقريبا همانند نيروگاه‏هاى اتمى كه هر اندازه بيشتر مورد استفاده و بهره بردارى قرار گيرند بارورى افزون ترى خواهنديافت. يكى ديگر راه‏هاى تقويت عقل بسط معارف دين و پيروى دقيق از رهنمودهاى انبيا است. زيرا تعاليم آنان بازگشاينده گنجينه‏هاى خرد فراروى انسان‏هاست (ليثيروا لهم دفائن العقول). در متون دينى بخش بسيار مفصلوارزشمندى پيرامون خرد و عقل وجود دارد.
براى آگاهى بيشتر ر . ك: اصول كافى كتاب العقل والجهل
البته عقل در سنت اسلامى با نگرش غربى تفاوت بسيار دارد. عقل جزئى‏نگر غربى (راسيوناليسم) راهى برخلاف دين مى‏رود ولى در سنت اسلامى عقل و دين همگام و سازگارند.

پرسمان دانشجویی