صابئين | کتابخانه مجازی الفبا

صابئي ها چه کساني هستند؟

اين قوم كه خود را صابي مي ناميدند در جلگه دشت ميشان كه در مرز انشان يا ايلام يا سومر قديم بود سكونت داشتند. اينان ريشه‌خود را از مصر مي دانند ؛ و معتقدند كه مقارن با هجرت يهود از مصر به كنعان، آنها هم به كنعان آمده اند. عده اي مؤسس آن را ‌«يوذاسف» معرفي كرده اند و بعضي بر اين باورند كه مؤسس اين آئين ، نوة حضرت ادريس است كه صابي نام داشت و به همين جهت به اين نام معروف شده اند.1 در این باره اقوال ديگري نيز وجود دارد كه در کتب ادیان ، به صورت مفصّل به آنها پرداخته شده است.
عقايد آئين صابئي ، بر اثر اندک بودن پيروان آن و تقيّد سخت آنها به نهان داشتن آئين خود، در نظر ديگران به صورت رمز و معمّا در آمده است. به گونه ای که اكثر نويسندگان اسلامي و غيراسلامی اعصار گذشته ، در باب شرح عقايد و آئين صابئيان، سخت دچار اشتباه شده و نظريات گوناگوني را ابراز داشته اند.2 آنچه از آن اقوال و نظريات، به دست آمده به ترتيب ذيل ذكر مي گردد:
1. آنها معتقدند نخستين كتابهای مقدّس آسماني آنها به حضرت آدم و سپس به نوح و پس از وی به سام و سپس به رام و بعد به ابراهيم خليل و به موسي و بعد از او به يحيي بن زكريا نازل شده است.3
2. آنان به خدای يكتای ازلي و ابدی و نامحدود ، منزّه از مادّه و طبيعت، معتقدند ؛ خدايی كه علت وجود اشياء و پيدايش موجودات است. صابئیان به وجود سيصد و شصت روحاني يا قواي جاوداني اعتقاد دارند ؛ و آنان را وكيل و دستيار خداوند در خلقت جهان مي دانند ، كه هر كدام در عالم، دارای مملکتی جداگانه هستند. از نظر آنها عالم نوراني (عليا) و جهان ظلماني (سفلی) با هم در نبردند ؛ و آدمي از اين دو عنصر تشكيل شده است كه روح او از عالم نوراني و جسم او از عالم ظلماني است.4
3. اعتقاد صابئیان بر اين است كه دهر قديم است و هر كس بميرد، روحش به كالبد شخص ديگر منتقل مي شود . نيز معتقدند كه فلك به همراه موجوداتی كه در درون آن است در حال افتادن در فضای لايتناهی است ؛ و چون در حال سقوط و افتادن است حركت دورانی به خود مي گيرد چون هر چيزی كه گرد باشد، وقتي از بالا سقوط كند، حركت دوراني به خود می گيرد. بعضي گفته اند: آنها به حدوث عالم قائلند.5
4. صابئين، كتاب تورات را كتابي نادرست و گمراه كننده مي دانند ؛ آنان ــ برخلاف تصوّر عمومی ــ اجرام آسماني را نمي پرستند امّا عقيده دارند كه ستارگان دارای گوهری از عالم نورند. گروهی نیز معتقدند كه اينها ستارگان را قبلة خود قرار داده اند. برخی نیز گفته اند: اينها عالم را قديم مي پندارند و احكام و شرايع همة فرستادگان الهي را باطل دانسته اند.6
5. گروهی در تحقیقات خود به اين نتيجه رسيده اند كه صابئيان به معاد اعتقاد دارند.آنها دنيا را فاني و بي ارزش مي دانند و به جهان ابدي و ازلي باور دارند ؛ و معتقدند که در آخرت دو مكان وجود دارد: محلّ نور و خوبيها كه همان بهشت است و محلّ تاريكي و بديهاي كه دوزخ گفته مي شود.7
6. عده ای از صابئيان، حضرت آدم را اوّلين پيامبر و حضرت يحيي را آخرين پيامبر مي دانند و معتقد به (اواثر مزنيا) هستند. يعني هر فرد، پس از مرگ، براي سنجش اعمال خود به جايي به نام (اواثر مزنيا) مي رود كه در آنجا درباره ی او داوری شده و اعمالش سنجيده می شود كه بعد از آن به بهشت يا به جهنم مي روند.8
7. عده اي از صابئين كه به حرانی معروفند به قدمای خمسه معتقدند. یعنی پنچ چیز را بی آغاز می دانند ؛ كه دو تا از آن پنج زنده اند که عبارتند از خدا و نفس ، و يكي از آنها هيولاست که اثرپذير و منفعل است ؛ و دو تاي ديگر، نه زنده اند و نه فاعلند و منفعل و دو دهر و فضا(زمان و مكان) هستند.9
اين هفت مورد از اعتقادات صابئان است كه اكثر محققين در لابلای ، كتابهايی كه در مورد اديان و مذاهب و يا تاريخ، نوشته اند به اينها اشاره كرده اند و شايد معتقدات ديگري هم، داشته باشند كه به خاطر کتمان عقائد از سوی آنها براي محققین نامعلوم مانده است.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه فرمایید.
1. شناخت صابی ها، نورالدين چهاردهي.
2. نگاهي به تاريخ خوزستان، نيره زمان رشيديان.
3. صابئين، حيدرعلی رستمي.
4. يادگار جاويد، محمدمهدی تقوی قزوينی.

منابع مطالب:
1. اصل و نسب دينهاي ايران باستان، رضايي، عبدالعظيم ، تهران، ناشر موج، 1372 ش، ص 430.
2. جاهليت و اسلام، نوري، يحيي ، ناشر: بنياد علمي و اسلامي سيدالشهدا، چاپ نهم، 1360 ش، ص 416-417.
3. تفسير نمونه، مكارم شيرازی ، ناصر ، ناشر دارالكتب الاسلاميه، چاپ 18، 1365 ش، ج 1، ص 290.
4 . ، تاريخ اديان و مذاهب جهان از 35 هزار سال قبل از اسلام، مبلغي آباداني، عبدالله، قم، ناشر حر، 1376 ش، ص 309-307.
5. تفسیر الميزان، طباطبايي، محمدحسين، ترجمه محمدباقر همداني، ج 1، ص 298.
6. تاريخ اديان و مذاهب جهان از 35 هزار سال قبل اسلام، مبلغي آباداني. عبدالله، قم، نشر حر، ص 832-831.
7. همان، ص 833
8. اصل و نسب ايران باستان، رضائي، عبدالعظيم، ص 459.
9. تحقيقي دربارة صابئان، الهامي، داود، قم، مكتب اسلام، 1379، ص 135.

پرسمان دانشجویی