اسلام و تبعيض نژادي | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا اطلاعات کاملي را درباره اسلام و تبعيض نژادي را براي من بيان كنيد.

اسلام نه تنها به اين احساسات تعصب آميز توجهي نكرد، بلكه با شدت با آنان مبارزه كرد. قرآن كريم در كمال صراحت فرمود: «يا اَيَّها النّاسُ اِنّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ اُنْثي وَ جَعَلْناكُمْ شُعوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفوا اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَاللهِ اَتْقيكُمْ حجرات/13 ؛اي مردم، ما همة شما را از يك مرد و يك زن آفريديم و شما را گروهها و قبيله‏ها قرار داديم تا به اين وسيله يكديگر را بشناسيد، گرامي‏ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست». اين آيه و بيانات و تأكيد رسول اكرم(ص) و طرز رفتار آن حضرت با غير اعراب و نيز قبايل مختلف عرب، راه اسلام را كاملاً مشخص كرد. به اعتراف همة مورخين، حضرت رسول اكرم(ص) در مواقع زياد اين جمله را تذكر مي‏داد: «اَيَّهَا النّاسُ كُلُّكُمْ لِادَمَ وَ ادَمُ مِنْ تُرابٍ، لا فَضْلَ لِعَرَبِيٍّ عَلي عَجَمِيٍّ اِلاّ بِالتَّقْوي؛ تحف العقول/34 همة شما فرزندان آدم هستيد و آدم از خاك آفريده شده است، عرب نمي‏تواند بر غير عرب دعوي برتري كند مگر به پرهيزكاري». پيغمبر اكرم(ص) در روايتي افتخار به اقوام گذشته را يك چيز گندناك مي‏خواند و مردمي را كه بدين گونه كارها خود را مشغول مي‏كنند به «جُعِل» [سوسك] تشبيه مي‏كند. اصل روايت چنين است: «لِيَدَعْنَ رِجالٌ فَخْرَهُمْ بِأَقْوامٍ، اِنَّما هُمْ فَحْمٌ من فحم جَهَنَّمَ اَوْ لَيَكونَنَّ اَهْوَنَ عَلَي اللهِ مِنَ الْجِعْلانِ الَّتي تَدْفَعُ بِاَنّفِهَا النَّتَنَ؛(سنن ابي‏داود،2/624) آنان كه به قوميت خود تفاخر مي‏كنند، اين كار را رها كنند و بدانند كه آن مايه‏هاي افتخار جز زغال جهنم نيستند و اگر آنان دست از اين كار نكشند، نزد خدا از جعلهايي كه كثافت را با بيني خود حمل مي‏كنند پست‏تر خواهند بود». پيغمبر اكرم(ص) سلمان ايراني و بلال حبشي را همان‎گونه با آغوش باز مي‏پذيرفت كه في‏المثل ابوذر غفاري و مقداد بن اسود كِنْدي و عمار ياسر را ، و چون سلمان فارسي توانسته بود گوي سبقت را از ديگران بربايد به شرف«سَلْمانَ مِنّا اَهْلَ الْبَيْتِ» ؛ (سفينه البحار، مادة «سلم») نائل شد. رسول اكرم(ص) همواره مراقبت مي‏كرد كه در ميان مسلمين پاي تعصبات قومي به ميان نيايد. در جنگ احد يك جواني ايراني در ميان مسلمين بود. اين جوان مسلمان ايراني پس از آنكه ضربتي به يكي از افراد دشمن وارد آورد، از روي غرور گفت: «خُذْها وَ اَنَا الْغُلامَ الْفارِسِيّ؛يعني اين ضربت را از من تحويل بگير كه منم يك جوان ايراني». پيغمبر اكرم(ص) احساس كرد كه هم‏اكنون اين سخن تعصبات ديگران را برخواهد انگيخت؛ فوراً به آن جوان فرمود كه چرا نگفتي منم يك جوان انصاري؛ (سنن ابي داود،2/625) يعني چرا به چيزي كه به آيين و مسلكت مربوط است افتخار نكردي و پاي تفاخر قومي و نژادي را به ميان كشيدي؟(ر.ك: تعصبات نژادي از نظر اسلام، شهيد مطهري)
البته بايد گفت بين نفي تبعيض و قبول تفاوت، هيچ گونه تناقضي نيست و قرآن کريم در همان آيه اي که تصريح دارد بر اينکه ما انسانها را از يک زن و مرد آفريديم در همان آيه به وجود تفاوتها تصريح مي فرمايد براي روشن شدن معناي اين آيه شريفه (آيه 13 سوره حجرات) و اينکه بين اين دو مطلب هيچگونه تناقضي نيست بلکه بهترين تناسب برقرار است لازم است که چند مقدمه ذکر کنيم که انشاءالله با بردباري تحمل مي فرماييد.
الف) وجود اختلاف در نسل بشر در زمينه هاي مختلف يک امر بديهي و کاملا مشهود است نه فقط در بين نژادها که بعضي سياه و بعضي سفيد و هر يک داراي خصايص و ويژگيهائي است بلکه حتي در بين افراد يک نژاد و حتي يک خانواده و حتي بچه هاي دو قلو وجود اختلاف جه از نظر جسمي و جه از نظر فکري و روحي امري بديهي و مسلم است و قرآن کريم هم تصريح به وجود اين اختلاف دارد.(سوره روم، آيه 22)
ب) سوال مهمي که در اين جا ممکن است به ذهن خطور کند که چرا اين تفاوتها و اختلافات هست راز اين تفاوت ها در بين موجودات که يکي انسان و يکي درخت و انسانها يکي سياه و يکي سفيد، يکي با استعداد و يکي کودن چيست؟ استاد شهيد مطهري در اين زمينه بحثي زيبا دارد با عنوان راز تفاوتها اگر چه خود تصريح دارد که بحث سنگين و عميقي است. ايشان مي فرمايد: تفاوت موجودات ذاتي آنها مي باشد و لازمه نظام علت و معلول است.(مجموعه آثار، ج1 ص126) در توضيح اين مطلب مي گوئيم که منظور استاد اين است که اگر بخواهد اين جهان که جهان ماده و تزاحم اسباب و سراي اختيار و انتخاب براي انسان است محقق شود بايد اين تفاوتها باشد والا ديگر جهان ماده نخواهد بود. براي مطالعه بيشتر در اين زمينه و اينکه اين اختلافات هرگز به معناي تبعيض نيست مي توانيد به منبع فوق مراجعه فرمائيد که بصورت کامل و مستوفي اين بحث را مطرح مي کند. و بهتر از همه خود قرآن کريم به حکمت اين تفاوت ها از دو جنبه اثباتي و نفي اشاره فرموده اند. يعني هم بيان مي فرمايند که اين تفاوتها به چه غرض و حکمتي است و هم به ابطال آنچه در ذهن نوع بشر درباره فلسفه و حکمت اين تفاوتها است مي پردازد. از جهت اثباتي و اينکه حکمت اين تفاوتها چيست قرآن کريم مي فرمايد « لتعارفوا» علامه طباطبائي در تفسير اين جمله مي فرمايد (وجود اختلافات) صرفا براي اين است که يکديگر را بشناسيد و امر اجتماعتان و مواصلات و معاملاتتان بهتر انجام گيرد. چون اگر فرض شود که مردم همگي يک جور و يک شکل باشند و نتيجتا يکديگر را نشناسند رشته اجتماع از هم مي گسلد و انسانيت فاني مي گردد. پس غرض از اينکه مردم را شعبه شعبه و قبيله قبيله کرد اين بود نه اينکه به يکديگر تفاخر کنند.(تفسير الميزان ج18 ص488 ذيل آيه 13 سوره حجرات)
ج) انسان به سبب فطرت و جبلت کمال خواهي و برتري طلبي کامل مي گردد که با آن از ديگران ممتاز شود و در بين اقران خود داراي شرافت و کرامتي خاص گردد (که اگر اين امر فطري در مسير درست قرار گيرد باعث تکامل انسان مي شود) ولي انسان در اين که چه چيزي را معيار ارزش قرار دهد اشتباه مي کند و ارزشهاي کاذب و موهوم را به جاي ارزشهاي واقعي قرار مي دهد مثلا گروه زيادي افراد قبيله گروه زيادي مال و ثروت گروهي نژاد ... را ملاک امتياز و کمال قرار مي دهند.
بعد از ذکر مقدمات با تمسک به آيه شريفه 13 سوره حجرات «يا ايها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثي و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عند الله اتقيکم، ان الله عليم خبير» به پاسخ سوال مي پردازيم. ليکن براي اينکه معناي آيه و ارتباطش با جواب کاملا روشن شود به يکي از شأن نزولهاي اين آيه اشاره مي کنم. گفتيم که انسان در انتخاب معيار ارزش گاهي اشتباه مي کند و ارزشهاي کاذب را به جاي ارزشهاي واقعي قرار مي دهد و قرآن کريم در محيطي نازل شد که ارزش کاذب قبيله از همه ارزشها مهمتر محسوب مي شد. لهذا بعد از فتح مکه وقتي پيامبر اکرم -صلي الله عليه و آله- به بلال دستور دادند به پشت بام کعبه بروند و اذان بگويد عتاب ابن اسيد گفت شکر مي کنم خدا را که پدرم از دنيا رفت و چنين روزي را نديد و حارث ابن هشام گفت آيا رسول الله(ص) غير از اين کلاغ سياه کسي را پيدا نکرد.(تفسير روح البيان، ج9 ص90) که در جواب اينها اين آيه شريفه نازل شد. که اين آيه اين مطلب يعني وجود اختلافات و حکمت آنها را اثباتاٌ و نفياٌ با توجه به اينکه انسانها از يک پدر و مادر آفريده شده اند در پنج مرحله بيان مي فرمايد:
در مرحله اول خداوند به وجود اختلاف اولين نسل بشر تصريح مي کند. (و جعلناکم شعوبا و قبائل). در مرحله دوم در حکمت اين اختلافات مي فرمايد وجود اين اختلافات براي اين است که يکديگر را بشناسيد. (لتعارفوا) که در مقدمه دوم به تفصيل توضيح داديم. و با توجه به شأن نزول هاي آيه, اين آيه مي خواهد خط بطلان بکشد روي علت و حکمتي که انسانها به اشتباه معيار وجود اين تفاوتها قرار مي دهند که خيال مي کردند که خداوند اين تفاوتها را قرار داد براي تفاخر انسانها بر يکديگر تا مثلا سفيد بر سياه و عرب بر غير عرب تفاخر کند و چود در بين عرب آن زمان تفاخر رواج داشت بعضي مفسرين گفته اند اين آيه در صدد اين است که ريشه تفاخر به انساب را بزند لهذا در مرحله سوم خداوند متعال به بيان دليل بر اين مطلب مي پردازد که چون ما همه شما انسانها را از يک پدر و مادر (آدم و حوا) آفريديم پس نسب همه شما يکي است و ديگر تفاخر در نسب معنا ندارد ولي بعضي از مفسرين گفته اند مراد از «ذکر و انثي» مطلق مرد و زن است (نه فقط آدم و حوا) يعني همه انسانها در اين که داراي يک پدر و مادر هستند مانند هم هستند و آيه شريفه در اين مقام است که مطلق تفاضل را از بين ببرد و معناي آيه اين است که هان اي مردم! ما شما را از يک مرد و يک زن آفريديم پس هر يک از شما انساني هستيد متولد از دو انسان و از اين جهت هيچ فرقي نداريد و اختلافي هم که در بين شماست مربوط به جعل الهي است (به غرض شناخت يکديگر) نه به خاطر کرامت و فضيلت بعضي بر بعضي ديگر.(نقل از تفسير الميزان، ج18 ص488 ذيل آيه 13 سوره حجرات) و در مرحله چهارم خداوند بعد از ابطال اين امتيازات موهوم و خالي از حقيقت که در طريق تکامل انسان قرار نمي گيرد به بيان آن مزيت حقيقي که در طريق تکامل انسان قرار مي گيرد و آدمي را بالا برده و به سعادت حقيقي اش نزديک مي کند پرداخته و مي فرمايد ان اکرمکم عند الله اتقيکم که ملاک فضيلت و برتري نزد خداوند تقوي است. و در مرحله آخر به بيان اينکه چرا ملاک فضيلت تقوي است پرداخته مي فرمايد: ان الله عليم خبير اشاره به اين معنا است که اگر خداي تعالي از بين ساير مزايا تقوي را براي کرامت يافتن انسانها برگزيد براي اين بود که او به خاطر علم و احاطه اي که به مصالح بندگان خود دارد مي داند که اين مزيت، مزيت حقيقي و واقعي است و همه مزايائي که انسان براي خود مايه کرامت قرار داده است مزاياي وهمي و باطل است. خلاصه بحث اين شد که وجود اختلافات ذاتي اين جهان مادي و يکي از حکمت هايش تعارف و شناخت است و وجود اختلافات در بين انسانها هرگز به غرض تفاخر نبوده و وجود اختلاف هيچ تناقضي با تولد از يک پدر و مادر ندارد و هرگز لازمه متولد شدن از يک پدر و مادر عدم اختلاف و يکسان بودن نيست. براي مطالعه بيشتر در اين زمينه مي توانيد به تفسير نمونه، جلد22 و تفسير الميزان، ج18، ذيل آيه 13 سوره حجرات و کتاب عدل الهي، استاد مطهري مراجعه فرماييد.

پرسمان دانشجویی