محاسبه اعمال | کتابخانه مجازی الفبا

حساب و كتاب در روز قيامت چگونه است؟ يعني اگر فردي مثلا 10 كار خوب داشت و 5 كار بد، 5 تا از 10 كار خوب او را كم مي کند يا نه به اندازه 5 كار عذاب مي شود و بعد به اندازه 10 كار خوب پاداش مي بينه؟! اگر همين ماجرا به عكس باشد چطور يعني فردي 10 كار بد و 5 كار خوب انجام داده اندازه 10 كار بد مجازات و بعد اندازه 5 كار خوب پاداش يا 5 كار خوب از 10 كار بد كم و به اندازه 5 كار بد مجازات مي شود؟!

همه كارهاى انسان - اعم از چهره ظاهرى آنها و چهره باطنى آنها - در نامه عمل او ثبت و ضبط شده است و هيچ چيز از آن پوشيده نيست و ظاهراً در موقف ميزان، مشخص مى‏شود كه سمت و سوى او به كدام جهت است؛ به سمت حق است يا باطل:
(وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِاياتِنا يَظْلِمُونَ)؛ «و وزن در آن روز حق است. كسى كه ميزان‏هاى [عمل‏] آنان سنگين است، همان رستگارانند و كسانى كه ميزان‏هاى آنها سبك است، افرادى‏اند كه سرمايه خود را به خاطر ستمى كه نسبت به نشانه‏هاى ما مى‏كردند، از دست داده‏اند».اعراف (7)، آيه 8 و 9؛ همچنين ر.ك: مومنون (23)، آيات 101 - 108.
در روايتى آمده است: زنديق درباره اين آيه از امام صادق(ع) مى‏پرسد: «قال أو ليس توزن الأعمال قال(ع) لا إن الأعمال ليست بأجسام و إنما هى صفة ما عملوا و إنما يحتاج إلى وزن الشى‏ء من جهل عدد الأشياء و لايعرف ثقلها أو خفتها و إن الله لا يخفى عليه شى‏ء. قال: فما معنى الميزان؟ قال(ع): العدل. قال فما معناه فى كتابه فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ؟ قال(ع): فمن رجح عمله».الاحتجاج، ج 2، ص 351.
«پرسيد: آيا اعمال را وزن نمى‏كند؟ امام فرمودند: خير! اعمال اجسام نيستند؛ بلكه آنچه عمل مى‏گردد، توزين مى‏شود. كسى نيازمند وزن كردن چيزها است كه به عدد آن نادان باشد و همچنين سنگينى و سبكى آن را نداند؛ و از خداوند هيچ چيزى پنهان نيست.
او پرسيد: معناى ميزان چيست؟ امام فرموند: عدل. او گفت: معناى اين آيه «كسى كه ميزانش سنگين است» چيست؟ امام فرمودند: كسى كه عملش راجح باشد».
همچنين امير المومنين(ع) در تفسير اين آيه مى‏فرمايد:
«و معنى قوله (فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ) وَ (مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ) فهو قلة الحساب و كثرته و الناس يومئذ على طبقات و منازل فمنهم من يحاسب حساباً يسيراً و ينقلب إلى أهله مسروراً و منهم الذين يدخلون الجنة بغير حساب لأنهم لم‏يتلبسوا من أمر الدنيا و إنما الحساب هناك على من تلبس بها هاهنا و منهم من يحاسب على النقير و القطمير و يصير إلى عذاب السعير و منهم أئمة الكفر و قادة الضلالة فأولئك لايقيم لهم وزناً و لا يعبأ بهم بأمره و نهيه يوم القيامة و هم فى جهنم خالدون (و تلفح وجوههم النار و هم فيها كالحون)؛ مومنون (23)، آيه 104. (فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)؛ الاحتجاج، ج 1، ص 244.
«و معناى «كسى كه ميزانش سنگين باشد» و «كسى كه ميزانش سبك باشد» عبارت از كمى و زيادى حساب است و مردم در آن روز بر طبقات و جايگاه‏هاى مختلفى هستند: گروهى به سرعت محاسبه مى‏شوند و با شادمانى به سوى خاندان خود باز مى‏گردد؛ گروهى بدون حساب وارد بهشت مى‏شوند؛ زيرا خود را به دنيا آلوده نكرده‏اند و حساب قيامت براى كسانى است كه در دنيا خود را آلوده كرده‏اند؛ و گروهى بر كمترين و كوچكترين [امر ]محاسبه مى‏شوند و به سوى عذاب دردناك رانده مى‏شوند و از ايشان است پيشوايان كفر و رهبران گمراهى كه براى آنها هيچ ميزانى برپا نمى‏شود؛ آنها در روز قيامت هيچ ارجى ندارند و در دوزخ جاودانه هستند و (شعله‏هاى سوزان آتش [همچون شمشير] به صورت‏هاى‏شان نواخته مى‏شود و در دوزخ چهره‏اى عبوس دارند)؛ پس كسانى كه ميزان‏هاى‏شان سنگين باشد، آنها رستگاراند».
در آن روز حساب در دستان خداوند متعال است و همگى از روى عدالت حسابرسى مى‏شوند: (وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى‏ بِنا حاسِبِينَ)؛ «ما ترازوى عدل را در روز قيامت برپا مى‏كنيم. پس به هيچ كس كمتر ستمى نمى‏شود و اگر به مقدار سنگينى يك دانه خردل باشد، ما آن را حاضر مى‏كنيم. و كافى است كه ما حساب كننده باشيم».انبياء (21)، آيه 47.
امام صادق(ع) در تفسير آيه (وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ) مى‏فرمايند: «الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ»؛ يعنى، انبيا و اوصياى آنان موازين قسط هستند كه ديگرن با آنها سنجيده مى‏شوند».كافى، ج 1، ص 419. آرى اگر آنها در دنيا راهنمايان مردمان هستند كه براى هدايت بايد بدان‏ها اقتدا كنند، در قيامت نيز موازين قسط و عدل هستند كه هر كس با نسبتش با آنها سنجيده مى‏شود.
بعد از بيان مقدمه بايد گفت در اين مسئله بين شيعيان و گروهي از اهل سنت اختلاف است. گروهي از معتزله قائل به موازنه هستند يعني اگر گناه زياد باشد مثلا 10 عدد و ثواب كم، مثلا 5 عدد، گناهي زياد ثواب را به مقدار ثواب(5) از بين مي برد و باقي مي ماند 5 گناه.
نيز جمعي مي گويند گناه قبلي با طاعت بعدي از بين مي رود و طاعت و ثواب قبلي با گناه بعدي پوشيده مي شود كه اين را تعبير مي كنند به «احباط» يعني نابودي اعمال و يا «تكفير» يعني پوشاندن گناهان ولي از نظر محققين شيعه مانند علامه حلي و خواجه نصيرالدين طوسي حق اين است كه كارهاي خوب پاداش خود را دارد و كارهاي بد جزاي خود را، اين گروه «احباط» و «تكفير» و «موازنه» را قبول ندارند. دليل آنها نيز آيه «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ؛ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ؛ پس هر كه هموزن ذره‏اى نيكى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد؛ و هر كه هموزن ذره‏اى بدى كند [نتيجه] آن را خواهد ديد.(زلزال/7و8؛ كشف المراد، علامه حلي، قم مؤسسه النشراسلامي، ص413)
مرحوم علامه طباطبايي(ره) در ذيل آيه «فمن يعمل» مي فرمايد: « اين آيه تفريع بر گذشته و ارائه اعمال است و در اين بيان تأكيد شده كه اعمال خير و شر كم باشد يا زياد كوچك باشد يا بزرگ آنجا ديده مي شود( و به كار خوب پاداش و بد جزا داده مي شود) در واقع اين آيه يك ضابطه كلي را بيان مي كند كه كار خير و شر باقي است ... .»(الميزان، علامه طباطبايي، دارالكتاب الاسلاميه، چهارم، ج20، ص486)
بعد به اين مسئله مي پردازد كه برخي انسانها مثل قاتل، اعمال خيرش به مقتول منتقل مي شود و گناهان مقتول به قاتل و در توبه گناهان تبديل به حسنات مي شود، در واقع قاتل ديگر اعمال خير ندارد و تائب گناه ندارد، يعني اين آيه بر آنها حكومت دارد و مي گويد هر كسي عمل خيرداشته باشد، پاداش آن را مي بيند و هر كس عمل بد داشته باشد، جزاي آن را مي بيند و اين قاعده عمومي است و قاتل و تائب در واقع ثواب و گناه ندارند در نتيجه بايد گفت كار خوب پاداش خود را و كار بد جزاي خود را دارد مگر در مواردي مثل قاتل و ... كه كار خوب از بين مي رود.

پرسمان دانشجویی