معاد در اديان مختلف | کتابخانه مجازی الفبا

به غير از اديان ابراهيمي کداميک از ديگر اديان اعتقاد به معاد و بهشت و جهنم دارند؟

اعتقاد به بقاء روح از قدیم در بین اقوام گوناگون وجود داشته است ؛ و اقوام گوناگون بشری به نوعی به سعادت و شقاوت بعد از مرگ معتقد بوده اند ؛ و البته برخی گروهها نیز با صراحت بقاء بعد از مرگ را منکر شده اند. ولی معاد به معنی خاص آن یعنی برخاستن مردگان از قبور برای حسابرسی اعمال تنها در برخی ادیان به وضوح دیده می شود ؛ ولی تعریف معاد در همه آنها یکسان نیست ؛ ما در ادامه به این ادیان و نحوه اعتقاد آنها به معاد خواهیم پرداخت .
ما از معادی که در دین حضرت ابراهیم (ع) و انبیاء بعد از او تا زمان حضرت موسی (ع) مطرح بوده اطلاع کافی در دست نداریم ؛ لذا بحث را از دین یهود آغاز می کنیم .
معاد در دین يهود و مسیحیت.
در مورد اعتقاد یهودیان و مسیحیان سه سوال مطرح مي شود. 1. آيا یهودیان و مسیحیان اساسا معاد و رستاخيز را قبول دارند يا خير؟ 2. بر فرض قبول آيا معاد جزء اصول دین آنها است يا خير؟ 3. آيا به معاد جسماني قائلند يا به معاد روحاني؟
قبل از پرداختن به جواب اين سوال ها ذکر اين نکته لازم است که اولا به تصريح قرآن کريم و شهادت تاريخ ، دين يهوديت و مسيحيت دچار تحريف شده اند ؛ لذا به عقیده ما عقیده فعلی یهودیان و مسیحیان عین تعالیم حضرت موسی و حضرت عیسی ــ علیهما السلام ــ نیست. ثانيا اين دو دين داراي فرقه هاي بسيار گوناگون و متنوعی هستند که گاه داراي آراي متناقض در يک موضوع خاصّ هستند ؛ که پرداختن به همه آنها از حدّ یک نامه خارج است ؛ لذا ما سعی می کنیم فقط به اقوال فرقه های مشهور آنها اشاره کنیم .
يهود و رستاخيز
جناب دکتر جواد مشکور در کتاب خلاصه اديان و جناب حسین توفیقی در کتاب آشنایی با ادیان بزرگ در مورد اعتقاد يهوديان به رستاخيز بر اين نکته تصريح مي کنند که در تورات و بلکه در کلّ عهد عتیق يهوديان اشاره روشني به آخرت و روز جزا وجود ندارند ؛ و تعبیر آخرت که در چند جای عهد عتیق آمده است دلالتی بر معاد پس از مرگ ندارد بلکه به معنای عاقبت دنیوی اعمال است . این دو محقق همچنین متذکر شده اند که اعتقادبه معاد در قوم یهود اعتقادی وارداتی است ؛ و یهودیان اين عقيده را پس از آزاديشان از اسارت بابل به دست کورش ، از زرتشتيان فرا گرفته اند. (ر.ک: خلاصه اديان، دکتر محمد جواد مشکور، ص134 و142 و آشنایی با ادیان بزرگ ؛ حسین توفیقی ؛ ص110)
امّا در کتاب تلمود که از کتب مذهبی یهود است از معاد بسیار سخن گفته شده است. کتاب تلمود در واقع تفسیر و تأویل تورات است و توسط دانشمندان يهودي در طول تاریخی طولانی جمع آوري شده است ؛ و پیدایش آن بنا به برخی اقوال نزدیک به هزار سال بعد از حضرت موسی (ع) بوده است ؛ و بنا به برخی اقوال دیگر پیدایش آن بعد از حضرت عیسی بوده است . این کتاب مورد قبول فرقه فریسیان است ولی فرقه صدوقیان که الان منقرض شده است آن را قبول نداشتند. در این کتاب معاد جزء اصول دين یهودیان معرفی شده و انکار آن گناهی بزرگ شمرده شده است. در تلمود چنين آمده است: «کسي که به رستاخيز مردگان معتقد نباشد و آن را انکار کند از رستاخيز سهمي نخواهد داشت »
محدوده معاد در دین یهود
بين علماي يهود بر سر این که آيا معاد براي همه افراد بشر است یا تنها شامل حال برخی افراد است اختلاف نظر وجود دارد ؛ بعضي از آنها معتقدند که معاد برای همه مردگان است ؛ ولی برخي دیگر معاد را مختص يهوديان می دانند ؛ و عدّه ای دیگر گفته اند حتي يهودياني هم که لياقت و امتيازات لازم را در دنیا کسب نکرده اند از زندگي بعد از مرگ محروم خواهند بود.
معاد روحاني يا جسماني
از مجموع نوشته هاي علمای یهود استفاده می شود که آنها معاد را جسماني می دانند ؛ گرچه در نحوه اين معاد جسماني بین علمای یهودی اختلاف نظر وجود دارد.

حاصل سخن:
از مطالبي که ذکر شد به دست مي آيد که در تورات نص صريحي بر معاد نيست بلکه اشاراتي است که بعضي دلالت آنها بر معاد را پذيرفته و بعضي دیگر آن را انکار کرده اند بنابراین بحث معاد در بين علماي يهود خصوصا يهودیان اولیه محل اختلاف است و ثانيا فرقه اي که قائل به معاد هستند آن را جزء اصول دین یهود می دانند و ليکن در اينکه آيا براي همه است يا بعضي افراد اختلاف داردند و ثالثا معتقدين به معاد از يهود ، معاد را جسماني مي دانند نه روحاني.
(منابع مطالب فوق : کتاب افتخار اسلام به ساير اديان ؛ تأليف محمد صادق فخر الاسلام ص129 به بعد - کتاب گنجنه اي از تلمود ص362 به بعد - کتاب خلاصه اديان ؛ ص134 به بعد)
معاد در مسيحيت
آنچه از كتاب مقدس و كتبي كه درباره مسيحيت نوشته شده به دست مي آيد اين است كه همه مسيحيان معتقد به رستاخيز هستند و اعتقاد به رستاخيز را از اصول دین می دانند .
در مورد جسماني يا روحاني بودن معاد از دیدگاه دین مسیحیت ، شيخ محمد صادق فخر الاسلام در كتاب « افتخار اسلام بر ساير اديان » صفحه 120 مي نویسد: «اقرار به معاد و حشر جسماني از ضروريات دين نصاري و مجمع عليه جميع فرق ايشان است و در اين مسئله با ما هيچ اختلافي ندارند و اقرار به حشر جسماني مخصوص عليه اناجيل است در مواضع كثیره.» و ايشان شش مورد از مواردي را كه در اناجيل مختلف تصريح به جسماني بودن معاد است ذكر مي فرمايند.اما این نكته لازم به يادآوري است كه اگرچه علماي مسيحي و اناجيل تصريح به جسماني بودن معاد دارند ولي درباره لذّات و آلام و عذاب اخروی مي گويند در قيامت لذت و عذاب روحاني است نه جسمانی ؛ و اين يكي از صدها موارد تناقض در عقائد مسيحيت است.(همان، ص121)
شايان ذكر است كه گروهي از خداپرستان ليبرال و نئوارتدكس این گونه تصریحات كتاب مقدس مسیحیان را انكار و قائل به روحانيت معاد شده اند.
مسئله ديگري كه نبايد از آن غفلت كرد مسئله رستاخيز حضرت مسيح است که نصاري به آن قائلند ؛ اینها معتقدند که حضرت مسيح کشته شد ولی بعد از مرگ دوباره زنده شد ؛ و اين رستاخيز در همین دنیا و جسماني بود؛ و بر اين مطلب در موارد متعددي از اناجيل تصريح شده است.(انجيل يوحنا 1/23، مرقس 15/45، مثي 28/9، لوقا 24/34 و يوحنا 20/25 و ... ) بنا بر این مسئله رستاخيز مسيح را نبايد با مسئله معاد در مسیحیت خلط نمود.
مسیحیان بر این باورند که حضرت عیسی مسیح ــ که به اعتقاد آنها همان خداست که به صورت بشر در آمده است ــ از آسمان فرود خواهد آمد و هزار سال در زمین حکومت خواهد کرد ؛ و بعد از هزار سال روز داوری فرا خواهد رسید و مسیح ، قیامت را برپا خواهد نمود و بین مردم داوری خواهد نمود ؛ و گروهی را به بهشت و گروهی را به جهنم خواهد فرستاد.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه فرمایید:
- درآمدي بر تاريخ و كلام مسيحيت ؛ تأليف محمد رضا زيبائي نژاد
- كلام مسيحي ؛ تأليف توماس ميشل ؛ ترجمه حسین توفيق
معاد در دین زرتشت
در دین زرتشت نیز که بنا به قول مشهور حدود 600سال قبل از مسیح تأسیس شده است عقیده به معاد به وضوح بیان بیان شده است. در این دین اعتقاد بر این است که روح بعد از جدا شدن از بدن تا روز رستاخیز وارد عالم برزخ می شود ؛ تا در روز رستاخیز به جسم خود بپیوندد؛ زرتشتیان به اموری مثل صراط و میزان اعمال و بهشت و جهنم نیز اعتقاد دارند ؛ ولی معتقدند که در جهنم آتش وجود ندارد چرا که آتش از نظر آنان مقدّس است ؛ به عقیده آنها جهنم محلی بسیار سرد و تاریک و کثیف و پر از حیوانات موذی است که گناهکاران را اذیت می کنند. (آشنایی با ادیان بزرگ ؛ حسین توفیقی ؛ ص57 و 62 )
بنا بر این معاد مطرح در دین زرتشت بسیار شبه به معاد مورد نظر اسلام است . و ظاهرا تنها دین غیر ابراهیمی است که با صراحت معاد را می پذیرد ؛ البته در مورد منشاء دین زرتشت اختلاف نظر وجود دارد ؛ طبری مورخ مشهور و پیروان او در زمینه تاریخ ، بر این اعتقادند که زادگاه زرتشت فلسطین است ؛ و او از فلسطین به ایران آمده است ؛ امّا عموم مورخان و خود زرتشتیان بر این باورند که زادگاه زرتشت آذربایجان است ؛ و محل بعثت او کنار دریاچه ارومیّه است. برخی نیز او را از شرق ایران می دانند ؛ بر این اساس اگر حرف طبری درست باشد این احتمال وجود دارد که زرتشت نیز از سلسله انبیاء ابراهیمی باشد ؛ ولی بنا به اقوال دیگر این احتمال بعید است ؛ در کتب مذهبی زرتشتیان نیز ذکری از انبیاء ابراهیمی نشده است .

پرسمان دانشجویی