انسان نوعی حيوان | کتابخانه مجازی الفبا

پاسخ شما به نظريه زير چيست؟ «انسان نوعي حيوان است که فقط قدرت تعقلش از حيوانات ديگر بالاتر است؟» اگر انسان با حيوان تفاوت دارد لطفا اين تفافت ها را با استدلال بگوييد؟

انسان با همة وجوه مشتركي كه با جانداران ديگر دارد، يك سلسله تفاوتهاي اصيل و عميق با آنها دارد كه هريك از آنها بُعدي جداگانه به او مي‏بخشد و رشته‏اي جداگانه در بافت هستي او به شمار مي‏رود. اين تفاوتها در سه ناحيه است:

1. ناحية ادراك و كشف خود و جهان.

2. ناحية جاذبه‏هايي كه بر انسان احاطه دارد.

3. ناحية كيفيّت قرار گرفتن تحت تأثير جاذبه‏ها و انتخاب آنها. اما در ناحية ادراك و كشف جهان، حواسّ حيوان راهي و وسيله‏اي است براي آگاهي حيوان به جهان. انسان در اين جهت با حيوانهاي ديگر شريك است و احياناً برخي حيوانات از انسان در اين ناحيه قوي‏ترند.

آگاهي و شناختي كه حواس به حيوان و يا انسان مي‏دهد سطحي و ظاهري است؛ به عمق ماهيّت و ذات اشياء و روابط منطقي آنها نفوذ ندارد. ولي در انسان نيروي ديگري براي درك و كشف خود و جهان وجود دارد كه در جانداران ديگر وجود ندارد و آن نيروي مرموز تعقّل است. انسان با نيروي تعقّل، قوانين كلّي جهان را كشف مي‏كند. اما در ناحية جاذبه‏ها، انسان مانند جانداران ديگر تحت تأثير جاذبه‏ها و كششهاي مادّي و طبيعي است؛ ميل به غذا، ميل به خواب، ميل به امور جنسي، ميل به استراحت و آسايش و امثال اينها او را به سوي مادّه و طبيعت مي‏كشد. اما جاذبه‏هايي كه انسان را به خود مي‏كشد، منحصر به اينها نيست؛ جاذبه‏ها و كششهاي ديگر، انسان را به سوي كانونهاي غيرمادي، يعني اموري كه نه حجم دارد و نه سنگيني و نتوان آنها را با اموري مادّي سنجيد، مي‏كشاند.

اصول جاذبه‏هاي معنوي كه تا امروز شناخته شده و مورد قبول است امور ذيل است:

1. علم و دانايي انسان، دانش و آگاهي را تنها از آن جهت كه او را بر طبيعت مسلّط مي‏كند و به سود زندگي مادّي اوست، نمي‏خواهد. در انسان غريزة حقيقت‏جويي و تحقيق وجود دارد؛ نفسِ دانايي و آگاهي براي انسان مطلوب و لذّت‏بخش است. علمْ گذشته از اينكه وسيله‏اي است براي بهتر زيستن و براي خوب از عهدة مسؤوليّت برآمدن، في حدّ نفسه نيز مطلوب بشر است. انسان اگر بداند رازي در وراي كهكشانها وجود دارد و دانستن و ندانستن آن تأثيري در زندگي او ندارد، باز هم ترجيح مي‏دهد كه آن را بداند. انسان طبعاً از جهل فرار مي‏كند و به سوي علم مي‏شتابد. بنابراين، علم و آگاهي يكي از ابعاد معنوي وجود انسان است.

2. خير اخلاقي پاره‏اي از كارها را انسان انجام مي‏دهد نه به منظور سودي از آنها و يا دفع زياني به وسيلة آنها، بلكه صرفاً جهت تأثير يك سلسله عواطف كه عواطف اخلاقي ناميده مي‏شود؛ از آن جهت انجام مي‏دهد كه معتقد است انسانيّت چنين حكم مي‏كند. فرض كنيد انساني در شرايطي سخت، در بياباني وحشتناك قرار گرفته است، بي‏آذوقه و بي‏وسيله، و هر لحظه خطر مرگ او را تهديد مي‏كند. در اين بين، انساني ديگر پيدا مي‏شود و به او كمك مي‏كند و او را از چنگال مرگ قطعي نجات مي‏بخشد. بعد اين دو انسان از يكديگر جدا مي‏شوند و يكديگر را نمي‏بينند. سالها بعد آن فردي كه روزي گرفتار شده بود، نجات دهندة قديمي خود را مي‏بيند كه به حال نزاري افتاده است؛ به يادش مي‏افتد كه روزي همين شخص او را نجات داده است. آيا وجدان اين فرد در اينجا هيچ فرماني نمي‏دهد؟ آيا به او نمي‏گويد كه پاداش نيكي، نيكي است؟ آيا نمي‏گويد سپاسگزاري احسان كننده واجب و لازم است؟ پاسخ مثبت است. آيا اگر اين فرد به آن شخص كمك كرد، وجدان انسانهاي ديگر چه مي‏گويد؟ و اگر بي‏اعتنا گذشت و كوچكترين عكس‏العملي نشان نداد، وجدانهاي ديگر چه مي‏گويند؟ مسلّماً در صورت اول وجدانهاي ديگر او را تحسين مي‏كنند و آفرين مي‏گويند، و در صورت دوم ملامت مي‏كنند و نفرين مي‏گويند. اينكه وجدان آن انسان حكم مي‏كند «پاداش احسان، احسان است» (الرحمن / 60.) و هم اينكه وجدان انسانها حكم مي‏كند كه «پاداش دهندة نيكي را به نيكي، بايد آفرين گفت و بي‏اعتنا را بايد مورد ملامت و شماتت قرار داد» از وجدان اخلاقي ناشي مي‏شود و اين گونه اعمال را خير اخلاقي مي‏گويند.

معيار بسياري از كارهاي انسان «خير اخلاقي» است، و به عبارت ديگر، بسياري از كارها را انسان به جهت «ارزش اخلاقي» انجام مي‏دهد نه به جهت امور مادّي. اين نيز از مختصّات انسان است و مربوط است به جنبة معنوي انسان و يك بُعد از ابعاد معنويّت اوست. ساير جانداران هرگز چنين معياري ندارند؛ براي حيوان «خير اخلاقي» مفهوم ندارد و «ارزش اخلاقي» بي‏معني است.

3. جمال و زيبايي يك بُعد ديگر از ابعاد معنوي انسان علاقه به جمال و زيبايي است. قسمت مهمّي از زندگي انسان را جمال و زيبايي تشكيل مي‏دهد. انسان جمال و زيبايي را در همة شؤون زندگي دخالت مي‏دهد: جامه مي‏پوشد براي سرما و گرما، به همان اندازه هم به زيبايي رنگ و دوخت اهميت مي‏دهد؛ خانه مي‏سازد براي سكونت، و بيش از هر چيز به زيبايي خانه توجه دارد؛ حتي سفره‏اي كه براي غذا خوردن پهن مي‏كند و ظرفي كه در آن غذا مي‏ريزد و حتّي ترتيب چيدن غذا در ظرفها و بر سفره، همه روي اصول زيبايي است. انسان دوست دارد قيافه‏اش زيبا باشد، نامش زيبا باشد، جامه‏اش زيبا باشد، خطّش زيبا باشد، خيابانش و شهرش زيبا باشد، مناظر جلو چشمش زيبا باشد و خلاصه مي‏خواهد هاله‏اي از زيبايي تمام زندگي‏اش را فراگيرد. براي حيوان مسألة زيبايي مطرح نيست. براي حيوان آنچه مطرح است محتواي آخور است، اما اينكه آخور زيبا باشد يا نازيبا ديگر مطرح نيست. براي حيوان پالان زيبا، منظرة زيبا، مسكن زيبا و غيره مطرح نيست. 4. تقديس و پرستش يكي از پايدارترين و قديمي‏ترين تجلّيات روح آدمي و يكي از اصيل‏ترين ابعاد وجود آدمي، حسّ نيايش و پرستش است. مطالعة آثار زندگي بشر نشان مي‏دهد، هر زمان و هرجا كه بشر وجود داشته است، نيايش و پرستش هم وجود داشته است؛ چيزي كه هست شكل كار و شخص معبود متفاوت شده است. جهت آگاهي بيشتر بنگريد: مجموعه آثار شهيد مطهري ج2 – انسان در قرآن، شهيد مطهري

پرسمان دانشجویی