علم خدا و تسلط شيطان | کتابخانه مجازی الفبا

خدا عداوت شيطان بر آدم را مي دانست چرا او را بر اولادش مسلط کرد؟

خدا شيطان را بر كسي مسلط نكرده است و به فرموده قرآن پيروان شيطان كساني هستند كه به دست خود تحت پيروي و سلطه او قرار مي گيرند . انسان خطاكار قبل از اغواي شيطان اسير هواهاي نفساني خود است و همين زمينه تسلط شيطان است. بنابر اين اگر ما کانالهاي ورودي دشمن يعني شيطان را ببنديم از وسوسه هاي او در امان خواهيم بود.
براي روشن شدن بحث بهتر است در ابتدا به بررسي چيستي شيطان بپردازيم تا در ضمن آن مساله روشن گردد.
شيطان
در اينجا مطالب خود را بصورت شماره اي طرح مي کنيم تا هم خواند آن و هم ارتباط تقدم و تاخري ميان آنها حفظ گردد تا سرانجام به هدف مورد نظرمان دست يابيم.
1- شيطان كه توصيف گر هر موجود متمرّدى است، تبلور اوليه‏اش در ابليس بود كه به تصريح خداوند، از جنيان به شمار مى‏رفت. »كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه«( كهف / آيه 50)
2- جنّ همانند انسان، موجودى مختار است كه هدف از آفرينش او، چون انسان، رسيدن به كمال از راه معرفت و عبادت مى‏باشد »وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُون«( ذاريات (51)، آيه 51 و 56) بنابراين آفرينش شيطان براى وسوسه گرى و گمراهى نبوده؛ بلكه گزينش اين مسير براساس سوء اختيار خودش بوده است. خداوند نيز در اين جهت او را مانند هر موجود مختار ديگر مأذون داشته است.
3- ابليس با اختيار خود مدت طولانى به عبادت خداوند پرداخت تا جايى كه خداوند او را در ميان فرشتگان قرار داد.
حضرت على‏عليه السلام اين مدت را شش هزار سال مى‏دانند كه معلوم نيست آيا از سال‏هاى دنيوى است يا اخروى(نهج‏البلاغه، خطبه 192) كه هر روز آن، برابر با هزار سال دنيوى است »فِى يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّون«( سجده (32)، آيه 5)
4- شيطان با سوء اختيار خود و به دنبال قياسى باطل - يعنى اين كه خداوند او را از آتش آفريده و انسان را از گل ، و آتش برتر از گل است و من برتر از اويم »قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِى مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ«( ص / آيه 76) - تكبر ورزيد و از فرمان خدا براى سجده بر آدم، سرپيچى كرد. اين فرمان، خود نوعى امتحان براى او بود و با اختيار مسير شرّ، اين موجود به ظاهر آسمانى، به ورطه سقوط كشانيده شد و از درگاه قدس الهى و همراهى با فرشتگان به پايين رانده شد تا به همگان نشان داده شود كه لازمه اختيار آن است كه مختار هميشه در حالت بيم و اميد به سر برد و هيچ گاه از خود مطمئن نباشد و هميشه از ذات اقدس الهى استمداد كند.
5- خداوند عادل است و ذره‏اى ظلم روا نمى‏دارد و اجر عمل هر كس را زيادتر از آن چه استحقاقش را دارد، مى‏دهد. ابليس نافرمانى كرد و از در مقابله با خداوند در آمد و واضح است كه چنين موجودى نمى‏تواند در بهشت جاى گيرد؛ اما از سوى ديگر او مقدار زيادى عبادت كرد و خداوند به مقتضاى عدلش، بايد پاداشى براى آن در نظر گيرد. اين پاداش طبيعتاً پاداشى دنيوى است و چه عادلانه است كه اين پاداش، خواسته خود شيطان باشد كه در راستاى بهره‏گيرى او در رسيدن به هدفش - كه همانا اغوا و فريب نوع آدم است - مورد نياز او مى‏باشد. درخواست باقى ماندن و طلب امكاناتى براى به گمراهى كشاندن انسان‏ها نيز از خواسته‏هاى او بود كه در روايات به آن اشاره شده است.( الميزان، ج 8، ص 61، به نقل از تفسير قمى از امام صادق‏عليه السلام)
6- با اجابت خواسته‏هاى شيطان از سوى خداوند ، او تهديدهاى خود را بيان كرد و سخن از فريب نوع آدم و نشستن بر سر راه مستقيم خداوندى و كشاندن انسان‏ها به بيراهه از راه وعده و فريب و آرزوهاى طولانى و... را داد(اعراف / آيه 16 و 17؛ حجر / آيه 40) خداوند در مقابل تهديد كرد كه جهنم را از او و پيروان او پر خواهد كرد. »لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِين«( اعراف ، آيه 18) و از شيطان خواست تاهر چه در توان دارد، به كار گيرد تا بندگان خالص خداوند از ناخالصان شناخته شوند »وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شارِكْهُمْ فِى الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَعِدْهُم«( اسراء / آيه 67)؛ و لغزش ده هر كس را كه توانى با آوازت و فرياد زدن برايشان با سواران و پيادگانت و در مال‏ها و فرزندان آنها شريك شو و به آنها وعده بده«.

7- در پايان توجه به دو نكته لازم است. اول آن كه شيطان تنها قدرت فريب كسانى را دارد كه با اختيار خود ولايت او را بپذيرند و تحت سرپرستى او درآيند. »كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى عَذابِ السَّعِير«( حج / آيه 3) و »إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ«( نحل / آيه 100). او به گفته خود، بر بندگان مخلص خداوند، هيچ تسلطى ندارد »إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ«( ص / آيه 84 و حجر / آيه 39)
خداوند نيز در آيات متعدد اين سخن را تأييد كرد و بندگان خاص خود را از شمول وسوسه‏هاى شيطانى به دور دانسته است: »انّ عِبادى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ«( حجر / آيه 42). زيرا اين بندگان با اختيار خود، مسير الهى را انتخاب نموده و با اتكا به وعده‏هاى الهى، خود را از وساوس و فريب‏ها و وعده‏هاى شيطانى به دور نگه داشته‏اند.
نكته دوم: شيطان هيچ گونه تسلط تكوينى بر انسان ندارد؛ زيرا موجودى هم عرض و چه بسا فروتر از انسان است. خداوند نيز به او قدرت تسلط تكوينى نداده است. طبق آيات قرآنى، قدرت او تنها در محدوده وسوسه است كه آن را از راه‏هايى همچون وعده‏هاى دروغين و وسوسه براى كشاندن انسان به فحشا »الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ«( بقره / آيه 272) و زينت دادن كارهاى زشت »لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِى الْأَرْض«( حجر / آيه 39) انجام مى‏دهد.
جالب است كه پس از آن كه انسان با وعده‏هاى او فريب خورد، شيطان از او بيزارى جسته، او را به جاى خود رها مى‏كند »كَمَثَلِ الشَّيْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قالَ إِنِّى بَرِى‏ءٌ مِنْك«( حشر / آيه 16)
جالب‏تر اين كه در روز قيامت پيروان شيطان او را به سبب فريب خود مورد ملامت قرار مى‏دهيد ولى او به صراحت اعلام مى‏دارد تنها كار من وعده‏هاى خلاف واقع بود كه شما آن را باور كرديد و به وعده‏هاى الهى اطمينان نكرديد. بنابراين شما حق ملامت مرا نداريد و بايد خود را ملامت كنيد. در اينجا نه من مى‏توانم فريادرس شما باشم و نه شما مى‏توانيد كمكى به من كنيد. »وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِى عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِى فَلا تَلُومُونِى وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ«( ابراهيم / 27 و 28)
به همين جهت خداوند كيد و مكر شيطان را در مقابل ريسمان‏هاى محكم الهى، ضعيف شمرده است »إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطانِ كانَ ضَعِيفًا«( نساء / آيه 76 )
ولى انسان نيز موجودى ضعيف است. »وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفًا«( نساء / آيه 28) و جز با اتكال به قدرت الهى، در انتخاب مسير خير و حركت در آن، راه به جايى نمى‏برد.

نكته پايانى اين كه وسوسه‏گرى شيطان پس از روى‏گردانى انسان از نداى فطرت و الهامات رحمانى است و كسانى كه با اختيار و انتخاب خود، كفر ورزيده و قابليت محبت و همراهى با پاك‏ترين انسانهاى روى زمين را از دست داده‏اند، سزاوار آن‏اند كه به وسوسه‏هاى شيطانى گرفتار شوند. اين نوعى مجازات الهى نسبت به آنان در همين دنيا مى‏باشد؛ »أَ لَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّياطِينَ عَلَى الْكافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا«( مريم / آيه 83)؛ »آيا ندانستى كه ما شيطان‏ها را بر كافران گماشته‏ايم تا آنان را شديداً تحريك كنند». خداوند در مورد فلسفه آفرينش شيطان در سوره سبا آيه 22 چنين مي فرمايد: »وَ ما كانَ لَهُ عَلَيْهِمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ يُؤْمِنُ بِالْ‏آخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها فِى شَكٍّ«: و [شيطان] را بر آنان تسلطى نبود جز آنكه كسى را كه به آخرت ايمان دارد از كسى كه در باره آن در ترديد است باز شناسيم و پروردگار تو بر هر چيزى نگاهبان است.

همانطور که ديديم ، شيطان هيچگونه سلطه و تسلطي بر انسان ندارد بلکه اين خود انسان است که او را بر خويشتن مسلط مي سازد و با کنار نهادن فطرت و نداي پيامبر دروني اش و پيروي از پيامبر بيروني اش( انبياء ) ، او را بر خود مسلط ساخته اند. از سوي ديگر اگر خداوند شيطان را همان لحظه مجازات مي کرد و نيستش مي نمود اين سوال مطرح مي شد که پاداش اين همه عبادت شيطان پس چه شد ،‌ و مطمئنا عدالت خداوند زير سوال مي رفت. خداوند به شيطان مهلت داد تا با اجراي عدالت خود موجب جدايي خوبان از بدان گردد.

پرسمان دانشجویی