لياقت نبوت | کتابخانه مجازی الفبا

خدا بر چه اساسي پيامبر تعيين مي کرد؟ چرا عيسي پيامبر شد ولي مثلا پسر همسايه ما نشد؟

براساس ادله نبوت عامه، خداوند براى هدايت بشر مى‏بايست افرادى را از جنس خود بشر، از ميان انسان‏ها به عنوان الگو و هادى برگزيند و آنان را از ويژگى‏هايى چون علم و عصمت و... برخوردار كند. بنابراين بدون شك پيامبران و امامان مورد عنايت خاص الهى قرار گرفته‏اند. اما سؤال اين است كه بر چه اساسى و با چه ملاكى، آنان از ميان افراد بشر برگزيده شده‏اند آيا خود، هيچ ويژگى و نقشى در اين انتخاب نداشته‏اند؟ پاسخ اين است كه خداوند به علم ازلى و مطلق خود مى‏دانست كه عده خاصى از بندگانش - هر چند با استعداد معمولى و در شرايط عادى كه همه افراد بشر دارند - با اختيار خود، بيش از ديگران و در بالاترين حد ممكن از استعداد خود بهره‏بردارى مى‏كنند و مسير تكامل را مى‏پيمايند.

علم خداوند به اين شايستگى و منزلتى كه اين افراد در شرايط عادى، با سير اختيارى خويش بدان مى‏رسيدند، سبب شد كه خداوند از ميان افراد بشر آنان را برگزيند و تفضّلاً اين پاداش و موهبت ويژه را به آنها عطا نمايد، و آنان را از علم و اراده‏اى برخوردار كند كه به واسطه‏ى آن به مصونيت كامل و مطلق (عصمت) برسند، تا در پرتو آن، راهنمايانى موثق و مطمئن براى همه‏ى افراد بشر گردند. به عبارت ديگر، اعطاى موهبت ويژه معلول شايستگى‏هاى آنان است، نه اين اعطا بدون حساب است و نه معلول استعداد جبرى ا

يشان. و حكمت اعطاى چنين موهبتى، علاوه بر پاداش به خود آنان، فراهم نمودن وسايل هدايت براى ساير انسانهاست. اين معنا به خوبى در بخش‏هاى آغازين دعاى ندبه آمده است: «خداوندا تو را سپاس... تو با آن‏ها [اوليائت] شرط نمودى كه نسبت به زينت‏ها و منزلت‏هاى دنيوى بى‏اعتنا باشند [جز به مقام قرب تو نيانديشند] و آنها نيز اين شرط را پذيرفتند و چون مى‏دانستى به اين شرط عمل خواهند كرد، آنان را پذيرفتى و مقرب خويش ساختى [و به خاطر همين شايستگى]... فرشتگان را بر آنها نازل كردى و با وحى خود ايشان را گرامى داشتى و از خوان علم بى‏كران خويش بهره‏ها دادى»(دعاى ندبه، مفاتيح‏الجنان، ص 704). امام صادق(ع) در همين زمينه مى‏فرمايند: «ان الله اختار من ولد آدم اناسا طهّر ميلادهم، و طيّب ابدانهم و حفظهم فى اصلاب الرجال و ارحام النساء، اخرج منهم الانبياء و الرسل، فهم ازكى فروع آدم؛ ففعل ذلك لا لأمر استحقوه من الله عزوجلّ و لكن علم الله منهم حين ذرأهم انّهم يطيعونه و يعبدونه و لا يشركون به شيئا فهولاء بالطاعة نالو من الله الكرامة و المنزلة الرفيعة عنده؛ به درستى كه خداوند متعال، انسان‏هايى را از فرزندان آدم انتخاب كرد و تولد آنها را پاك و بدن‏هاى آنان را پاكيزه گردانيد و آن‏ها را در پشت مردان و رحم زنان در حفظ خويش قرار داد، نه به خاطرطلبى كه از خداوند داشته باشند بلكه از آنجا كه خداوند، در هنگام خلقت مى‏دانست كه از او فرمانبردارى مى‏كنند و او را عبادت مى‏نمايند و هيچ گونه شركى نسبت به او روا نمى‏دارند.

پس اينان به واسطه‏ى فرمانبردارى از خداوند به اين كرامت و منزلت والا در نزد خداوند، نايل شده‏اند»، (بحارالانوار، ج 10، ص 170). حاصل سخن: مواهب ويژه به معصومين نه تفضّلى محض است و نه اكتسابى محض. بلكه تركيبى از هر دو عنصر است يعنى ناشى از تفضّل الهى به آنان، به خاطر شايستگى ارادى آنان است يعنى علم خداوند به اينكه اين افراد در شرايط عادى بالاترين حدّ ممكن استعداد خود را كه در نهاد هر انسان معمولى نهاده شده، در طاعت و بندگى و قرب به خداوند به كار مى‏گيرند، سبب گرديده تا از ميان افراد بشر، آنان را برگزيند و با اعطاى موهبت علم لدنّى ضمن پاداش و اكرام خود آنان، اين افراد را راهنما و پيامبر و امام در جهت هدايت ساير افراد بشر قرار دهد. با توجه به بيان فوق، خلقت ويژه پيامبر و ائمه(ع) در عين اين كه تفضل الهى به آنان است، براى آنان مزيت و ارزش هم محسوب مى‏شود. چون ناشى از قابليت آنان، و نهايت عبوديت و بندگى‏شان است.
قرآن مجيد نيز در رابطه با گزينش انبيائ مي فرمايد : «الله اعلم حيث يجعل رسالته؛ خداوند بهتر مي داند رسالت خويش را در کجا قرار دهد» (انعام، آيه 124). اين آيه نشان مي دهد که پيامبر شدن نيازمند شرايطي است و خداوند حکيم کساني را بر مي گزيند که شرايط لازم را دارا باشند . اما تشخيص مصاديق اين شرايط از عهده آدميان خارج است و تنها در خور علم بي پايان الهي است.

پرسمان دانشجویی