طرد شيطان | کتابخانه مجازی الفبا

چرا شیطان از درگاه خداوند رانده شد؟

1. شيطان كه توصيف گر هر موجود متمرّدى است، تبلور اوليه‏اش در ابليس بود كه به تصريح خداوند، از جنيان به شمار مى‏رفت. «كانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِ».20
2. جنّ همانند انسان، موجودى مختار است كه هدف از آفرينش او، چون انسان، رسيدن به كمال از راه معرفت و عبادت مى‏باشد «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ».21
3. ابليس با اختيار خود مدت طولانى به عبادت خداوند پرداخت تا جايى كه خداوند او را در ميان فرشتگان خود قرار داد. حضرت على(ع) اين مدت را شش هزار سال مى‏داند كه معلوم نيست آيا از سال‏هاى دنيوى است يا اخروى.22 كه هر روز آن، برابر با هزار سال دنيوى است «فِي يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ».23
4. شيطان با اختيار خود و به دنبال قياسى باطل كه خداوند او را از آتش آفريده و انسان را از گل و آتش برتر از گل است و من برتر از اويم «قالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ».24 تكبر ورزيد و از فرمان خدا براى سجده بر آدم، سرپيچى كرد كه اين فرمان، خود نوعى امتحان براى اين موجود مختار بود و با اختيار مسير شرّ، اين موجود به ظاهر آسمانى، به ورطه سقوط كشانيده شد و از درگاه قدس الهى و همراهى با فرشتگان به پايين رانده شد تا به همگان نشان داده شود كه لازمه اختيار آن است كه مختار هميشه در حالت بيم و اميد به سر برد و هيچ گاه از خود مطمئن نباشد و هميشه از ذات الهى استمداد كند.
5. خداوند عادل است و ذره‏اى ظلم روا نمى‏دارد و اجر عمل هر كس را حتى زيادتر از آن چه كه استحقاقش را دارد، مى‏دهد. ابليس نافرمانى كرد و از در مقابله با خداوند در آمد و واضح است كه چنين موجودى نمى‏تواند در بهشت جاى گيرد؛ اما از سوى ديگر او مقدار زيادى عبادت كرد و خداوند به مقتضاى عدلش، بايد پاداشى براى آن در نظر گيرد. و اين پاداش طبيعتاً پاداشى دنيوى است و چه عادلانه است كه اين پاداش، خواسته خود شيطان باشد كه در راستاى بهره‏گيرى او در رسيدن به هدفش - كه همانا اغوا و فريب نوع آدم است - مورد نياز او مى‏باشد. درخواست باقى ماندن و طلب امكاناتى براى به گمراهى كشاندن انسان‏ها نيز از خواسته‏هاى او بود كه در روايات به آن اشاره شده است.25
6. با اجابت خواسته‏هاى شيطان از سوى خداوند بود كه او تهديدهاى خود را بيان كرد و سخن از فريب نوع آدم و نشستن بر سر راه مستقيم خداوندى و كشاندن انسان‏ها به بيراهه از راه وعده و فريب و آرزوهاى طولانى و... را داد26 و خداوند در مقابل تهديد كرد كه جهنم را از پيروان او پر خواهد كرد. «لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ»27 و از شيطان خواست تاهر چه در توان دارد، به كار گيرد تا بندگان خالص خداوند از ناخالصان شناخته شوند «وَ اسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَ أَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَ رَجِلِكَ وَ شارِكْهُمْ فِي الْأَمْوالِ وَ الْأَوْلادِ وَ عِدْهُمْ‏28}و لغزش ده هر كس را كه توانى با آوازت و فرياد زدن برايشان با سواران و پيادگانت و در مال‏ها و فرزندان آنها شريك شو و به آنها وعده بده».
7. در پايان توجه به دو نكته لازم است. اول آن كه شيطان تنها قدرت فريب كسانى را دارد كه خود با اختيار ولايت او را بپذيرند و در تحت سرپرستى او درآيند. «كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلاَّهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى‏ عَذابِ السَّعِيرِ»29 و «إِنَّما سُلْطانُهُ عَلَى الَّذِينَ يَتَوَلَّوْنَهُ وَ الَّذِينَ هُمْ بِهِ مُشْرِكُونَ»30 و به گفته خود، بر بندگان مخلص خداوند، هيچ تسلطى ندارد «إِلاَّ عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ».31 خداوند نيز در آيات متعدد اين سخن را تأييد كرد و بندگان خاص خود را از شمول وسوسه‏هاى شيطانى به دور دانسته است «انّ عِبادى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ»32 زيرا اين بندگان با اختيار خود، مسير الهى را انتخاب نمودند و با اتكا به وعده‏هاى الهى، خود را از وساوس و فريب‏ها و وعده‏هاى شيطانى به دور نگه داشته‏اند. نكته دوم: شيطان هيچ گونه تسلط تكوينى بر انسان ندارد؛ زيرا موجودى هم عرض انسان است و خداوند نيز به او قدرت تسلط تكوينى نداده است و طبق آيات قرآنى، قدرت او تنها در محدوده وسوسه است كه آن را از راه‏هايى همچون وعده‏هاى دروغين و وسوسه براى كشاندن انسان به فحشا «الشَّيْطانُ يَعِدُكُمُ الْفَقْرَ وَ يَأْمُرُكُمْ بِالْفَحْشاءِ»33 و زينت دادن كارهاى زشت «لَأُزَيِّنَنَّ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ»34؛ انجام مى‏دهد. جالب آن است كه پس از آن كه انسان با وعده‏هاى او فريب خورد، شيطان از او بيزارى جسته او را به جاى خود رها مى‏كند «كَمَثَلِ الشَّيْطانِ إِذْ قالَ لِلْإِنْسانِ اكْفُرْ فَلَمَّا كَفَرَ قالَ إِنِّي بَرِي‏ءٌ مِنْكَ»35. مسئله جالب‏تر اين كه در روز قيامت كه پيروان شيطان او را به سبب فريب خود مورد ملامت قرار مى‏دهند، او به صراحت اعلام مى‏دارد كه تنها كار من وعده‏هاى خلاف واقع بود كه شما آن را باور كرديد و به وعده‏هاى الهى اطمينان نكرديد؛ بنابراين شما حق ملامت مرا نداريد و بايد خود را ملامت كنيد و در اينجا نه من مى‏توانم فريادرس شما باشم و نه شما مى‏توانيد كمكى به من مى‏كنيد. «وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي فَلا تَلُومُونِي وَ لُومُوا أَنْفُسَكُمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ»36. آرى به همين جهت است كه خداوند كيد و مكر شيطان را در مقابل ريسمان‏هاى محكم الهى، ضعيف شمرده است «إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطانِ كانَ ضَعِيفاً»37. ولى انسان نيز موجودى ضعيف است. «وَ خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِيفاً»38 و جز با اتكال به قدرت الهى، در انتخاب مسير خير و حركت در آن، راه به جايى نمى‏برد. نكته پايانى اين كه وسوسه‏گرى شيطان پس از روى‏گردانى انسان از نداى فطرت و الهامات رحمانى است و چنين كسانى كه با اختيار و انتخاب خود، كفر ورزيدند؛ قابليت محبت و همراهى با پاك‏ترين انسانهاى روى زمين را از دست داده‏اند سزاوار آن هستند كه به وسوسه‏هاى شيطانى گرفتار شوند. و اين خود نوعى مجازات الهى نسبت به آنان در همين دنيا مى‏باشد؛ «أَ لَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّياطِينَ عَلَى الْكافِرِينَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا } آيا ندانستى كه ما شيطان‏ها را بر كافران گماشته‏ايم تا آنان را شديداً تحريك كنند. »39
20. كهف(18): 50. 21. ذاريات(51): 56. 22. نهج‏البلاغه، خطبه 192. 23. سجده(32): 5. 24. ص(38): 76. 25. الميزان، ج 8، ص 61، به نقل از تفسير قمى از امام صادق(ع). 26. اعراف(7): 16 و 17؛ سوره حجر (15): 40. 27. اعراف(7): 18. 28. اسراء(17): 67. 29. حج(22): 3. 30. نحل(16): 100. 31. ص(38): 84 و سوره حجر (15): 39. 32. حجر(15): 42. 33. بقره(2): 272. 34. حجر(15): 39. 35. حشر(59): 16. 36. ابراهيم(14): 27 و 28. 37. نساء(4): 76. 38. نساء(4): 28. 39. مريم(19): 83. 20. كهف(18): 50. 21. ذاريات(51): 56. 22. نهج‏البلاغه، خطبه 192. 23. سجده(32): 5. 24. ص(38): 76. 25. الميزان، ج 8، ص 61، به نقل از تفسير قمى از امام صادق(ع). 26. اعراف(7): 16 و 17؛ سوره حجر (15): 40. 27. اعراف(7): 18. 28. اسراء(17): 67. 29. حج(22): 3. 30. نحل(16): 100. 31. ص(38): 84 و سوره حجر (15): 39. 32. حجر(15): 42. 33. بقره(2): 272. 34. حجر(15): 39. 35. حشر(59): 16. 36. ابراهيم(14): 27 و 28. 37. نساء(4): 76. 38. نساء(4): 28. 39. مريم(19): 83.

پرسمان دانشجویی