امانت الهي | کتابخانه مجازی الفبا

بار امانت الهی که بر دوش انسان است چیست؟

خداوند متعال در آيه 72 سوره مبارك احزاب از امانتی یاد کرده به انسان واگذار شده و چنین فرموداند: «انا عرضنا الامانة على السموات و الارض و الجبال فابين ان يحملنها واشفقن منها و حملها الانسان انه كان ظلوما جهولاً، ما امانت (ولايت الهى تكليف تعهد) را بر آسمانها و زمين و كوه‏ها عرضه داشتيم ولى آنها از حمل آن خوددارى كردند و از آن هراس داشتند اما انسان اين بار را بر دوش كشيد او بسيار ظالم و جاهل بود (قدر اين مقام عظيم را نشاخت و به خود ستم كرد)».
در اين آيه شريف خداوند متعال جايگاه ويژه و ظرفيت و استعداد عظيم انسان را بيان مى‏كند و متذكر مى‏شود اگر انسان موقعيت خود را دريابد و جايگاه خود را در عالم و جهان هستى چنان كه هست در يابد به چه اوجى از كمال و عظمت نايل مى‏گردد در اين جا چند نكته قابل توجه است:
1- مفسران درباره امانت تفسيرهاى مختلفى ذكر كرده‏اند كه هر كدام در جاى خود صحيح و به جا مى‏باشد عده‏اى امانت را به ولايت الهى و مزين به زينت اسماء و صفات الهى شدن و خلاصه خداگونه گشتن و عده‏اى آن را به معرفت خداوند و برخى به تعهد و مسئوليت و پاره‏اى به تكاليف و بعضى به عقل تفسير كرده‏اند و چيزى كه مهم مى‏باشد اين است كه تنها موجودى كه مى‏تواند هم در جهت كمال و هم در جهت پستى و سقوط تا بى‏نهايت پيش برود انسان است واين خصوصيت حتى در فرشتگان بزرگ نيز يافت نمى‏شود واين نيز مرهون اختيارى است كه خداوند به انسان ارزانى داشته است بنابراين امانت الهى، ولايت الهى است يعنى تكامل به طور نامحدود و رسيدن از حضيض ماده به اوج اخلاص و وصول به آخرين قله تكامل و مقام قرب الهى است.
2- از همين جا معلوم مى‏شود كه عرضه كردن امانت به آسمان‏ها و زمين و كوه‏ها و امتناع آنها از پذيرش اين امانت به اين معناست كه آنها به گونه‏اى خلق شده‏اند كه استعداد و آمادگى لازم را براى تحمل اين بار سنگين نداشتند و امتناع آنها امتناع استعدادى و خلقى است يعنى خداوند به جز انسان به موجودى ديگر اين ظرفيت و گنجايش را نداده است و سر باز زدن كوه‏ها و زمين و آسمان‏ها يعنى، آنها به زبان حال، نه مقال عدم استعداد و شايستگى خود را براى پذيرش اين امانت بزرگ الهى اعلام كردند.
3- در روايات متعددى امانت به قبول ولايت على(ع) و اولاد طاهرش(ع) تفسير شده و شايد دليلش اين باشد كه روشنترين مصداق ولايت الهى همان ولايت ائمه مى‏باشد و تحمل بار امانت الهى جز با قبول ولايت آنها ممكن نمى‏باشد. (براى آگاهى بيشتر ر.ك: 1- تفسير الميزان، ج 16، ص 370، ذيل آيه فوق 2- تفسير نمونه ج 17، ص 452، ذيل آيه فوق در رابطه با ستمگري و ناداني که در اين آيه آمده تفاسير متعددى وجود دارد.)
الف - مثلا در مورد جهول بودن يكى از تفاسير آن «جهل ذاتى» است يعنى انسان خود بخود و بدون عنايات الهى در جهل و بى‏خبرى است و اگر از هر طريقى علم و دانشى كسب مى‏كند همه از عنايات و فيوضات ربانى و به اصطلاح علم افاضى است. اين ويژگى به هيچ روى قابل تغيير نيست وقتى در مورد پيامبران و امامان (ع) نيز چنين است و تنها خداوند است كه علم مطلق است و علم او ذاتى است نه افاضه شده از ناحيه ديگرى.
ب- تفسير ديگر آن «جهل نسبى» است يعنى انسان هراندازه دانش بياموزد معرفت كسب كند دانسته‏هاى او در برابر نادانسته‏هايش آن چنان اندك است كه گويى قطره‏اى در برابر درياست. اين ويژگى نيز در همه انسان هاى عادى وجود دارد غير از آنان كه به تعبير قرآن «راسخون فى‏العلم» اند.
ج- جهل ديگرى كه با سياق اين آيه سازگارتر است ناآگاهى نسبت به رسالت الهى انسان و تكليف و لوازم آن مى‏باشد. و از همين‏جا است كه «ظلوم» بودن نيز رخ مى‏نمايد. زيرا عدم توجه جدى به وظايفى كه انسان در برابر خالق خويش دارد موجب سرپيچى از فرامين وى و ستم در ابعاد و اشكال مختلف آن مى‏گردد. اين وضعيتى است كه اكثر مردم جهان گرفتار آنند البته بنه ه طور مطلق بلكه نسبى و نه يكسان بلكه با مراتب مختلف و مسلما اين مسأله درمان‏پذيراست و يكى از فلسفه‏هاى بعثت انبيا درمان اين بيمارى است ليكن همچنان كه خود فرموده است همگان در مسير صلاح خويش برنمى‏آيند (و قليل من عبادى الشكور) نكته ديگر آن كه (ظلوم و جهول) در برابر آن نقطه مقابلى وجود دارد كه عبارت است از عدل و علم، موجودى كه مى‏تواند«ظلوم» و «جهول» باشد الزاما بايد بتواند «عادل» و «عالم» نيز باشد بنابراين نه تنها اين دو صفت در آيه شريفه مذمتىبراى انسان نيست بلكه به گونه‏اى ظريف مدح انسان است بنابراين مى‏توان آيه را اينگونه تفسير نمود: « ما امانت را به آسمان و زمين عرضه نموديم از تحمل آن ابا كردند ولى انسان آن را پذيرفت زيرا او مى‏تواند عادل و يا ظالم عالم و ياجاهل باشد.»
اما منظور از امانتي که در آيه ذکر شده نيز تفاسير متعددي هست: 1. منظور از امانت ولايت الهيه و کمال صفت عبوديت است که از طريق معرفت و عمل صالح حاصل مي شود. 2. منظور صفت اختيار و آزادي اراده است. 3. منظور عقل است که ملاک تکليف و مناط ثواب و عقاب است. 4. منظور معرفه الله است. 5. منظور ولايت اهل بيت است. و جمع اينها به اين است که امانت الهي همان قابليت تکامل به صورت نامحدود، آميخته با اراده و اختيار و رسيدن به مقام انسان کامل و بنده خاص خدا و پذيرش ولايت الهيه از مسير ولايت اهل بيت که البته همه مواهب الهي امانت هاي خداوند هستند ولي اين امور از اهميت بالاتري برخوردار است.

پرسمان دانشجویی