خطاناپذيري علم حضوري | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد شناخت قلبي يا همان علم حضوري دو سؤال براي من مطرح است: 1. آيا شناخت قلبي يا معرفت باطني كه استدلال عقلي در آن راه ندارد از طريق عقل و برهان قابل اثبات است يا تنها با تجربه و درك آن مي توان به وجود آن پي برد؟ 2. آيا اين نوع معرفت منحصر به شناخت خداست يا مي توان قلبا به موضوعات ديگر نيز معرفت پيدا كرد؟

شناخت (علم) يا حصولي است يا حضوري و شناخت حضوري يا قلبي است يا غيرقلبي.
براي مثال علم ما به اين كه گرسنه يا تشنه يا شاد يا غمگين هستيم شناخت حضوري است ولي قلبي نيست. بنابراين شناخت قلبي قسمي از شناخت حضوري است.
شكي نيست كه شناخت حضوري به همان كيفيت كه حضورا ادراك مي شود با عقل قابل درك نيست. چون شناخت عقلي، شناخت حصولي و مفهومي است در حالي كه شناخت حضوري غيرمفهومي است. در شناخت حصولي معلوم به واسطه مفهوم شناخته مي شود ولي در شناخت حضوري خود معلوم در نزد عالم (نفس) حاضر است. اما اين بدان معنا نيست كه شناخت هاي حضوري قابل عقلي شدن نيستند. شناخت حضوري را مي توان به مرتبه شناخت حصولي تنزّل داده و آن را مفهومي كرد؛ چون رابطه بين شناخت حضوري و حصولي رابطه طولي است نه عرضي؛ لذا برخي حكما نظير علامه طباطبائي معتقدند كه علم حصولي نيز در اصل به علم حضوري باز مي گردد.
براي مثال ما وقتي شاد هستيم با علم حضوري مي فهميم كه شاد هستيم، شخص ديگر، نيز از شادي ما مطلع مي شود اما نه به صورت علم حضوري بلكه از راه علائم و آثار شادي كه در چهره ما هويدا مي شود؛ بنابراين چنين شخصي مي تواند با استدلال عقلي اثبات كند كه ما شاد هستيم. لكن هيچ گاه درك او از شادي ما مثل درك حضوري خودمان نخواهد بود . او مي فهمد كه ما شاد هستيم ولي ما مي يابيم كه شاديم. در مورد معرفت هاي باطني عارفان نيز وضع به همين منوال است. خود عارف آنچه را كه شهود مي كند با روح و جان خود مي يابد ولي مي تواند در برخي موارد آن را مفهومي كرده و به صورت برهان عقلي نيز ارائه كند. بسياري از استدلال هايي كه شيخ اشراق در حكمت اشراق و ملاصدرا در حكمت متعاليه و عرفا در عرفان نظري اقامه كرده اند مكاشفات باطني آنها بوده است كه سعي كرده اند آنها را در قالب عقلي و فلسفي ارائه دهند. البته مخفي نماند كه هر شناخت باطني و عرفاني قابل ارائه با برهان نيست. چون برهان درامورد كلي جاري مي شود،‌لذا اگر متعلّق شهود عارف ، امر جزئي باشد قابل اقامه برهان نخواهد بود، و عارف تنها مي تواند آن شهود را در قالب مفاهيم ريخته و نقل كند مثل بسياري از اشعار عرفاني كه صرفا توصيفند. ولي به هر حال درك حصولي و عقلي به پاي ادراك شهودي نخواهد رسيد، به قول معروف شنيدن كي بود مانند ديدن. و به قول ملاصدرا:
}Pپاي استدلال اگر چه خوش رگ است با براق معرفت ، كِي هم تگ است
قلمرو معرفت حضوري و معرفت شهودي نيز از مطالب بالا تا حدودي روشن شد و معلوم گرديد كه شناخت حضوري منحصر در شناخت خدا نيست. شناخت ما به وجود خود و حالات دروني خودمان شناخت حضوري است. همچنين عارف مي تواند نسبت به عالم برزخ و موجودات متعدّد آن و عالم عقول و موجودات عظيم الشأن آن و به تجليّات اسمائي و صفاتي خدا علم حضوري پيدا كند. به طور كلي از نظر حكما متعلّق علم حضوري امر مجرد و غيرمادي است و موجود مادي با علم حضوري ادراك نمي شود مگر به يك اعتبار ويژه كه دركتب فلسفي از آن بحث شده است و اين نامه گنجايش آن بحث را ندارد. بنابراين قلمرو و علم حضوري هم شامل كليات است هم شامل جزئيات ؛ لذا قلمرو آن از قلمرو ادراك عقلي كه تنها منحصر در امور كلي است وسيع تر است.

پرسمان دانشجویی