مكان بهشت و جهنم | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا در مورد بهشت و جهنم توضيح دهيد که چگونه هستند آيا مکاني به عنوان بهشت هست و مکاني به عنوان جهنم و ... ؟

جايگاه بهشت:
انساني كه در نشئه ماده عنصري زندگي مي كند بسياري از داوري ها و انتظارات او هم صبغه عنصري و مادي دارد. او براي هر چيز، جا و مكان مادي تصور مي كند و فرآيند همه امور را در راستاي زمان و مكان طبيعي ميش نگرد. حال اگر از او پرسيده شود جاي مسأله 4 = 2 + 2 كجاست، يا جاي معادله 9 = ايكس + 4 كجاست؟
خواهد گفت: اين مسأله اي رياضي يا معادله اي جبري است و نمي تواند جايي داشته باشد. امري است كه جنبه متافيزيكي دارد و خارج از محدوده تاريخ و مكان، بلكه اساسا علوم و دانش هاي بشري ذاتا مجرد ازماده است و زمان و مكان ندارد و از جان انسان بيرون نيست. از اين رو با رفتن روح از بدن علوم هم همراه او مي شوند. بهشت و جهنم نيز از محدوده تاريخ دنيايي و زمان و مكان خارج است و قبل، بعد، كي و كجاي دنيوي بر نمي دارد و چنانچه ما بخواهيم آنها را تصور كنيم بايد به تعبيرهاي قرآن و احاديث معصومين(ع) رو آورده بگوييم: بهشت نزد سدره المنتهي است.
در احاديث فراواني كه به برخي از آنها اشاره شد «سدره المنتهي»، «جنه المأوي» ، «عرش» ، «كرسي» ، «معراج» و «ملكوت» همه كنار هم قرار گرفته است؛ يعني همه در آسمان ها قرار گرفته است.
وجود فعلي بهشت و دوزخ در روايات اسلامي:
بسياري از احاديث اسلامي نيز اين معني را تأييد و تأكيد مي كند كه بهشت و دوزخ هم اكنون مخلوقند، از جمله در حديثي از امام علي بن موسي الرضا(ع) آمده است كه يكي از اصحاب او از بهشت و دوزخ پرسيد كه آيا آنها هم اكنون مخلوقند؟ امام(ع) فرمود: «و ان رسول الله قد دخل الجنه ورأي النار لما عرج به الي السما؛ آري آفريده شده اند و پيامبر(ص) به هنگام معراج وارد بهشت شد و دوزخ را نيز مشاهده كرد».
راوي مي گويد عرض كردم گروهي مي گويند آنها مخلوق نيستند، امام (ع) فرمود: «ما اولئك منا ولا نحن منهم، من انكر خلق الجنه والنار فقد كذب النبي و كذبنا؛ آنها از ما نيستند و ما از آنها نيستيم، كسي كه آفرينش بهشت و دوزخ را انكار كند پيامبر را تكذيب كرده و ما را نيز تكذيب نموده است» (بحارالانوار، ج 8، ص 119، ح 6).
در بسياري از روايات مربوط به معراج پيامبر(ص) به مسأله بهشت و دوزخ و وجود فعلي آنها اشاره شده و اينها در حقيقت تأكيدي است بر آنچه در آيات فوق خوانديم كه قرآن در سوره نجم در جريان معراج پيامبر(ص) نيز اشاره كرده است.
در تفسير علي بن ابراهيم در شرح آيه «و لقد رآه نزله اخري عند سدره المنتهي» (نجم، آيات 14 و 15) چنين آمده است: «و اما الرد علي من انكر خلق الجنه والنار فقوله عندها جنه المأوي، اي عند سدره المنتهي فسدره المنتهي في السماء السابعه و جنه المأوي عندها؛ پاسخ كساني كه آفرينش بهشت و دوزخ را انكار مي كنند آيه «عندها جنه المأوي» است يعني در نزد سدره المنتهي كه در آسمان هفتم است، بهشت جاويدان قرار دارد» (تفسير علي بن ابراهيم، ج 2، ص 335).
روايات متعددي كه در منابع شيعه و اهل سنت درباره تولد بانوي اسلام فاطمه زهرا(س) آمده نيز گواه بر اين معني است كه مي گويد: پيامبر اكرم(ص) در شب معراج وارد بهشت شد و از ميوه درختان بهشتي تناول فرمود و از همان ميوه نطفه فاطمه زهرا(س) منعقد شد و لذا پيامبر(ص) او رامي بوسيد و مي گفت: «از او بوي بهشت مي شنوم» (مضمون اين حديث را علاوه بر كتب شيعه در بسياري از كتب اهل سنت مي توان يافت از جمله ذخائر العقبي، ص 36 و ص 44 ؛ مستدرك الصحيحين، ج 6، ص 156 ؛ الدر المنثور سيوطي در تفسير آيه سبحان الذي اسري بعبده... و كتب ديگر).
در تفسير آيه 37 سوره آل عمران: «كلما دخل عليها زكريا المحراب و جد عندها رزقا...؛ هر زمان زكريا وارد محراب مريم(س) مي شد غذاي مخصوصي در آنجا مي يافت» (و هنگامي كه سؤال مي كرد از كجا آورده اي مي گفت: از سوي خدا است) در بسياري از منابع اسلامي اعم از شيعه و اهل سنت آمده است كه اين غذا ميوه هاي بهشتي بود كه در غير فصل خداوند در اختيار مريم مي گذاشت (تفسير عياشي و تفسير برهان و نورالثقلين و همچنين تفسير درالمنثور ذيل آيه 37 آل عمران).
درباره بانوي اسلام فاطمه زهرا(س) نيز در روايات اسلامي مي خوانيم كه خداوند مائده بهشتي بر آن حضرت نازل كرد و پيامبر(ص) و علي(ع) و جمعي از همسران پيامبر(ص) و همسايگان از آن خوردند و پيامبر آن را تشبيه به جريان مريم كرده فرمود: «الحمد لله الذي جعلك شبيهه بسيده نساء بني اسرائيل؛ شكر مي كنم خدايي را كه تو را شبيه مريم بانوي زنان بني اسرائيل قرار داد» (اين حديث را زمخشري در كشاف و سيوطي در در المنثور ذيل آيه 37 آل عمران و همچنين ثعلبي در قصص الانبياء، ص 513 نقل كرده اند).
ممكن است گفته شود اينها مربوط به بهشت برزخي است همان بهشتي كه ارواح شهدا نيز بعد از شهادت و قبل از قيامت در آن جاي دارند، ولي پاسخ اين سخن اين است كه بهشت برزخي مادي نيست بلكه جنبه مثالي دارد و ارواح در قالب هاي مثالي در آن بهشت متنعمند و مسلما چنين بهشتي كه جنبه مادي عنصري ندارد ميوه هايي همچون ميوه هاي اين جهان كه قابل استفاده براي اين جسم مادي باشد در آن نخواهد بود، بلكه از جهاتي شبيه به صحنه هايي است كه انسان در خواب مي بيند و لذاتي كه از آن بهره مند مي گردد.
اضافه بر اينها در روايات متعددي مي خوانيم كه بهشت هم اكنون در حال شكل گرفتن و گسترش به وسيله اعمال انسان ها است و پاره اي از اعمال سبب غرس درختان تازه اي در بهشت مي شود اين گونه اخبار تنها در صورتي مفهوم است كه بهشت هم اكنون موجود باشد از جمله به چند خبر آموزنده زير توجه كنيد.
1. در حديثي از ابو ايوب انصاري از پيغمبر اكرم(ص) مي خوانيم كه در شب معراج ابراهيم خليل(ع) بر من عبور كرد و گفت «مر امتك ان يكثروا من غرس الجنه فان ارضها واسعه و تربتها طيبه! قلت: و ما غرس الجنه؟ قال: لا حول ولا قوه الا بالله؛ به امتت دستور ده در بهشت زياد درختكاري كنند چرا كه زمينش گسترده و خاكش پاك و حاصلخيز است! گفتم: درختكاري بهشت چيست؟ گفت: ذكر لاحول ولا قوه الا بالله است» ( بحارالانوار، ج 8، ص 149 (حديث 83).
2. در حديث ديگري از پيغمبر اكرم(ص) آمده است: «من قال لا اله الا الله غرست له شجره في الجنه؛ كسي كه لا اله الا الله بگويد درختي در بهشت براي او غرس مي شود» (اين حديث در كتب زيادي از جمله محاسن، ثواب الاعمال، بحارالانوار و اصول كافي، ج 2، ص 517، حديث 2 نقل شده است).
3. در حديث ديگري از امام صادق(ع) از اباء گراميش از رسول خدا(ص) چنين آمده است: «من قال سبحان الله غرس الله له بها شجره في الجنه و من قال الحمد لله غرس الله له بها شجره في الجنه و من قال لا اله الا الله غرس الله له بها شجره في الجنه و من قال الله اكبر غرس الله له بها شجره في الجنه؛ كسي كه سبحان الله بگويد خداوند درختي در بهشت براي او مي نشاند و كسي كه الحمد لله بگويد خداوند درختي در بهشت براي او مي نشاند و كسي لا اله الا الله بگويد خداوند درختي در بهشت براي او غرس مي كند و كسي كه الله اكبر بگويد خداوند درختي در بهشت براي او مي نشاند».
مردي از قريش در آنجا بود و عرض كرد اي رسول خدا بنابراين درختان ما در بهشت زياد است! پيامبر در جواب فرمود: «نعم ولكن اياكم ان ترسلوا عليها نيرانا فتحرقوا؛ آري! ولي بر حذر باشيد از اين كه آتشي بر آنها بفرستيد و آنها را بسوزانيد» (بحارالانوار، ج 8، ص 186، ح 154).
4. در حديث ديگري از پيغمبر اكرم(ص) تعبير لطيف تري در اين زمينه ديده مي شود و آن اين كه مي فرمايد هنگامي كه به معراج رفتم وارد بهشت شدم در آنجا فرشتگاني را ديدم كه قصرهايي مي سازند و گاه توقف مي كنند از علت اين امر سؤال كردم گفتند ما منتظر مصالح هستيم! گفتم مصالح شما چيست؟ گفتند: ذكر «سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر» كه مؤمن مي گويد، هنگامي كه ذكر مي كند بنا مي كنيم و هنگامي كه خودداري مي كند دست نگه مي داريم (همان مدرك، ج 18، ص 375، ح 80)
اين بحث را با سخني از مرحوم علامه مجلسي پايان مي دهيم او در بحارالانوار ذيل روايات مربوط به بهشت و دوزخ مي گويد: «بدان ايمان به بهشت و دوزخ آن گونه كه در آيات و اخبار وارد شده بدون تأويل كردن آن به معاني ديگر از ضروريات دين است.
... اما اين كه آنها هم اكنون مخلوقند يا نه غالب علماي اسلام مگر گروه اندكي از معتزله معتقدند كه هم اكنون مخلوق هستند و آيات و اخبار متواتره سخن آن گروه اندك را نفي مي كند و مذهب آنها را تضعيف مي نمايد و ظاهر اين است كه احدي از علماي اماميه قائل به اين مذهب نادرست نيست مگر سخني كه به سيد رضي نسبت مي دهند (بحارالانوار، ج 8، ص 205، ذيل حديث 62).
((مطالب ذكر شده از دو كتاب تفسير موضوعي قرآن «معاد در قرآن»، جوادي آملي، ج 5، صص 243 - 242 ؛ پيام قرآن، مكارم شيرازي، ج 6، ص 336 - 332 اخذ شده است))
بنا بر يك تحليل مي توان گفت؛ به طور بهشت و جهنم موعود. پس از تحول اين زمين و آسمان و پس از نفخه صور اول و دوم، ظاهر مي شود. اما چه بسا بتوان گفت: موجودات يك واقعيت «عيني و محسوس» دارند و يك واقعيت «علمي و ملكوتي» دارند. بهشت و جهنم از جمله واقعياتي است كه جنبه علمي و ملكوتي آن هم اكنون موجود است و به طور دائم متناسب با اعمال انسان ها شكل مي گيرد. اين واقعيت علمي و ملكوتي مي تواند به اراده خداوند تمثل پيدا كند و به صورت عيني نيز در آيد كه چنين كشف و شهودي به اجازه خداوند براي پيامبر(ص) و يا برخي اولياء الهي اتفاقي مي افتد. در نتيجه هم اكنون بهشت و جهنم به طور علمي و ملكوتي وجود دارند اگرچه به صورت عيني و محسوس در دسترس ما نباشد.

پرسمان دانشجویی