سجده ملائكه عالين | کتابخانه مجازی الفبا

در مورد ملائكه عالين كه در فص قدوسيه (كتاب ممدالهمم بر فصوص الحكم استاد حسن زاده) مطرح است مقام ملائكه فوق انسان كامل است يا دون آن؟ آيا اين تعبير درست نيست كه چون ملائكه مهيمنه دائما در سجده به مقام انسان كامل بودند مورد خطاب دوباره براي سجده قرار نگرفته اند.

مرحوم علامه طباطبايي(ره) در تفسير الميزان(ترجمه تفسير الميزان، ج17 ص344، چ بيستم، 1384، انتشارات اسلامي قم) با توجه به احتمال تفسيري برخي مفسران آورده اند: معلوم مي شود خداي تعالي مخلوقاتي عالي دارد که مقاشان اجل از آن است که براي آدم سجده کنند، بندگاني هستند مستغرق در توجه به سوي پروردگارشان، و هيچ چيزي را به جز او و درک نمي کنند.» و علامه جوادي آملي در ادب فناي مقربان(ادب فناي مقربان، ج1ص136-137، چ سوم، 1382، مرکز نشر اسراء قم) برتري مطلق انسان کامل بر ملائکه را مطرح کرده اند چنانکه تفسير تسنيم نيز چنين بيان را با اجمال بيشتر مطرح فرموده اند(تفسير تسنيم، ج3 ص261-262، چ اول، 1380) لذا در تفسير "مختلف الملائکه" مرقوم داشته اند: « اين جمله زيارت گوياي آن است که ائمه(ع) مقامي بالاتر از ملائکه دارند، زيرا آن حضرات، ميزبان هستند و ملائکه بر آنان نازل مي شوند و چون «الملائکه» جمع داراي «الف و لام» است و قرينه اي براي عهد ذهن، عهد خارجي نيست و افاده عموم مي کند. نشان مي دهد که آن ذوات مقدس از همه ملائکه و حتي از مقرب ترين آنها نيز برترند. همان گونه که سجده ملائکه بر آدم(ع) دلالت بر همين مطلب زيرا آن سجده در مقابل شخص آدم(ص) نبود، بلکه آدم به عنوان سمبل و نماد انسان کامل- که بارزترين مصداق آنها ائمه اطهار(ع) هستند- مسجد ملائکه قرار گرفت و ... ». نتيجه آنکه: 1. انسان کامل واسطه فيض در نظام تکويني و تشريعي است و هر فيضي به هر موجودي حتي فرشتگان و حتي فرشتگان عالين از رهگذر انسان کامل است. 2. انسان کامل معلم ملائکه الله است چه ملائکه زميني يا آسماني و چه مادون عالين يا خود ملائکه عالين. 3. انسان کامل کون جامع و داراي همه نشئات وجودي اعم از ناقص، مکتفي و تام است و در مرحله تام محض هيچ فرشته اي حضور ندارد زيرا آنجا مقام صادر اول، يا ظاهر اولي يعني مقام انسان کامل است و جريان معراج پيامبر اکرم(ص) در مرحله آسمان هفتم و داستان جبرئيل امين(ع) ناظر به همين است لذا مي توان گفت فرشتگان نيز شأني از شئون انسان کامل هستند.(ر.ک: ادب فناي مقربان، ج1، ص145-153) اما اينکه علامه حسن زاده آملي در ممد العمم در شرح فصوص الحکم با استفاده از مباحث ابن عربي آورده اند که فرشتگان سجده کنند: "قواي مادون عوالم جبروت اند که تعلق به نشئه عنصري دارند چنانکه في الارض نيز اشعار و اشاره به اين نکته دارد، ديگر اينکه اينان «نحن نسبح بحمدک و نقدس لک» دارند يعني از خود آگاهند و خودشان را ديدند و عالين از خود بي خبرند، ديگر آنکه عالين را زبان ايراد و اعتراض نيست.»(ممدالهمم، ص24، ج اول، 1387، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تهران) يا آورده اند "عالمين" ملائکه مهيمين اند که اصلا نمي دانند آدمي آفريده شده يا نه، چه آنها به ذات خويش آگاهي ندارند تا چه حد رسد به ديگران، بلکه غرق در جمال الله هستند و جز ذات خدا را سجده نمي کنند  و اين حرف؛ آيه «فسجد الملائکه کلهم اجمعون» منافات ندارد.(همان، ص128) هرگز منافات با بررسي مطلق انسان کامل بر ملائکه چه عالين و چه غيرعالين ندارد البته شايد مسئله امر به "سجده" مسئله اي جدا باشد و چنين تفکيکي را برتابد که مفسران هم به آن اشاره کرده اند لکن بحث اينکه کدام برترند انسان کامل يا فرشتگان عالين؟ بحث جدايي است و براساس، آيات و احاديث و مباني فلسفي و عرفاني به يقين مقام انسان کامل فوق ملائکه عالمين و  , مهيمين است و ... و از مباحث خود علامه حسن زاده در کتاب ديگر استفاده مي شود که مقام انسان کامل فوق الملائکه است به صورت مطلق(انسان کامل از ديدگاه نهج البلاغه، ص90-87 بنياد نهج البلاغه، چ اول، 1361، تهران)اما شق دوم که احتمالي از سوي سؤال کننده است ظاهرا مطرح نيست زيرا بحث اينکه انسان کامل فوق ملائکه است يا بالعکس در ملائکه مهيمين اساسا "مسجد محور" و مبنا يا تنها محور و مبنا براي اثبات برتري مطلق انسان کامل نيست آنها غرق در جمال الهي اند و اين استغراق در بحر وحدت اسماي جماليه حق سبحانه نيز مرهون انسان کامل و به واسطه فيض وجود آن کلمات تامه الهيه و خلفاي کامل حضرت حق سبحانه است و ...

پرسمان دانشجویی