انسان چند بعدي | کتابخانه مجازی الفبا

منظور از انسان چند بعدي چيست؟

انسان از نظر قرآن موجودي دو بعدي يعني ملكي و ملكوتي، خاكي و آسماني، داراي روح رحماني و نفس شهواني و مجمع اضداد نيك و بد است. البته وجود اين صفات در انسان به صورت ذاتي غير قابل تغيير نيست. در حقيقت قرآن کريم به زمينه ها و استعداد هاي انسان اشاره کرده است. اين صفات در انسان به تعبير فلسفي به صورت اقتضا وجود دارد و نه عليت. اقتضايي که فعليت آن بدست خود انسان است. انسان موجودي است که مي تواند با آگاهي و آزادي راه خويش را از ميان اين دو گرايشي که در نهاد او هست انتخاب کند. در اين زمينه بايد توجه نمود ارجمندى و كرامت انسان، هرگز به معناى يك بعدى بودن او و حركت جبرى وى به سوى كمال نيست، بلكه انسان از آن رو شايسته آفريده شدن معرفى شده است كه هر دو گرايش خير و شر در او به صورت اقتضا وجود دارد و او است که مى تواند آگاه شود و انتخاب كند.
انتخاب بر اساس آگاهى، آن گاه است كه انسان نيز در درون ساختار وجودى خود زمينه انتخاب را داشته است و در بيرون وجود خود، يعنى جهان عينيت و خارج نيز از اين زمينه برخوردار باشد.
زمينه انتخاب، تنوع و چند بعدى بودن و دست كم دو بعدى بودن است. انسان در استعداد وجودى خود زمانى مى‏تواند انتخابگر باشد كه دست كم از استعداد تعالى يافتن و يا منحط شدن، الهى شدن يا شيطانى شدن، نورانى شدن و هدايت يافتن يا ظلمانى شدن و گمراه گشتن برخوردار باشد و ابزار و امكانات حركت در اين دو مسير را نيز دارا بوده و در عينيت زندگى نيز متناسب با آن گرايشهاى درونى و ابزار و امكانات، طريق و گذرگاه داشته باشد.
همه اين ويژگيها براى انسان، از قرآن استفاده مى‏شود و به تعبير صحيح تر، مطالعه آيات قرآن، اين ويژگيها را به دست داده است.
الف. ساختار دو بعدى انسان (جسم و روح)
(و بدأ خلق الانسان من طين‏أ ثم سوّاه و نفخ فيه من روحه) خداوند آفرينش انسان را ازگل آغاز كردأ سپس او را سازمان هماهنگ بخشيد و از روح خود در او دميد. سجده / 9 و 7.
پس انسان آميخته‏اى است از (گل) عنصرى زمينى و نامقدس، و از (روح) مخلوق الهى و مقدس.
ب. نفس آدمى داراى دو گرايش (تقوا و فجور)
(و نفس و ما سوّاها فألهمها فجورها و تقواها)سوگند به نفس و جان آدمى و آنچه نيكو و متعادلش ساخته است، پس آن گاه بدى و پرهيزگارى را به آن الهام نموده است. شمس / 7.
ج. نفس آدمى داراى كاركردى دوگانه (امّاره و لوّامه)
(ولااقسم بالنفس اللوّامة). سوگند به نفس آدمى كه وى را بر كجى ها و كجروى ها ملامت مى‏كند.
(ان النفس لامّارة بالسوء). همانا نفس آدمى او را به سوى بدى فرمان مى‏دهد.
د. مسيرهاى دوگانه در پيش روى انسان (راه تعالى، راه انحطاط).
(قد تبيّن الرشد من الغيّ) راه رشد و تعالى، از راه ضلالت و گمراهى باز نمايانده شده است و هر يك قابل شناسايى است. بقره / 256.
(ألم نجعل له عينين. و لساناً و شفتين. و هديناه النجدين) آيا قرار نداديم براى انسان دو چشم و زبانى و دو لب، و آيا دو راه پيش پايش ننهاديم؟ بلد / 10 و 8.
هـ. انسان، خود انتخابگر يكى از دو راه
(إنّا هديناه السبيل إمّا شاكراً و إمّا كفوراً)راه را به انسان نشان داده‏ايم و او يا راه شكر و سپاس گزارى در پيش مى‏گيرد و يا راه كفران و ناسپاسى را. انسان / 3.
و. انسان، مجموعه اى از ضعفها و قوتها
(و خلق الانسان ضعيفاً) انسان ضعيف و كم طاقت آفريده شده است. نساء/ 28.
(خلق الانسان من عجل) انسان در شالوده خلقتش عجله و شتاب زدگى قرار داده شده است.
انبياء/ 37.
(انّ الانسان خلق هلوعاً) انسان، حريص و ناشكيبا آفريده شده است. معارج / 19.
(إذا مسّه الشرّ جزوعاً. و إذا مسّه الخير منوعاً) زمانى كه به انسان بدى روى آورد بى‏قرارى مى‏كند و هنگامى كه توانمند گردد حرص مى‏ورزد و ديگران را از توان خويش محروم مى‏دارد.معارج / 21 و 20.
(إنّه كان ظلوماً جهولاً)همانا انسان، موجودى سخت سيه كار و جهل پيشه است. احزاب/ 72.
(انّ الانسان لربّه لكنود) انسان در برابر پروردگار خود بسيار ناسپاس است.
عاديات / 6.
اين مجموعه آيات اگر به تنهايى مورد توجه قرار گيرند ممكن است اين پرسش به ذهن آيد كه پس چرا خداوند چنين موجود ضعيف و ناتوانى را آفريده است كه ناسپاسى كند و سزاوار كيفر و ملامت شود! يا اگر صفات ذاتي او است پس فايده هدايت و دعوت و تربيت چيست؟
ولى شرط بهره‏ورى از فرهنگ قرآن، جامع نگرى و مراد سنجى آيات است و ما زمانى به اين جامع نگرى دست خواهيم يافت كه جنبه‏هاى توصيفى و تكريمى قرآن را نسبت به انسان نيز مورد توجه قرار دهيم كه برخى از آنها از قرار زير هستند:
انسان، موجودى خردورز و متفكّر.
(كذلك نفصّل الآيات لقوم يتفكّرون) يونس / 24.
انسان، موجودى پرسشگر و پر همت
(بل يريد الانسان ليفجر أمامه) قيامه / 5. ؛ «بلكه انسان در تلاش است تا ابهامها و پرده‏هاى شك و ترديد را بدرد و از ميان بردارد.»
انسان، داراى استقامت و پايمردى
(ان الذين قالوا ربّنا اللّه ثمّ استقاموا). ؛ «آنان كه مى‏گويند پروردگار ما خداست و سپس براى سخن حق پايدارى مى‏ورزند.»
انسان، دوستدار ايمان و شائق به آن.
(و لكنّ اللّه حبّب اليكم الايمان و زيّنه فى قلوبكم) حجرات / 7. ؛ «خداوند ايمان را محبوب شما قرار داد و در قلب شما، آن را زينت بخشيد.»
انسان، اهل ايثار و از خودگذشتگى.
(و يؤثرون على أنفسهم و لو كان بهم خصاصة) حشر / 9. «ايثار مى‏كنند و ديگران را بر خود ترجيح مى‏دهند، هر چند خود نيازمند باشند.»
انسان، حق گرا و حق پذير
(ربّنا إنّنا سمعنا منادياً ينادى للايمان أن آمنوا بربّكم فآمنّا) آل عمران / 193. ؛ «پروردگارا! ما صداى منادى را شنيديم كه به سوى ايمان دعوت مى‏كرد، پس ما ايمان آورديم و به نداى منادى دين پاسخ مثبت داديم.»
انسان، جوياى يقين و پذيراى آن
(و فى الارض آيات للموقنين) ذاريات / 20. ؛ «و در زمين، نشانه‏هايى است براى جويندگان يقين».
انسان، داراى توان تعالى تا اوج اطمينان و رضامندى
(يا ايّتها النفس المطمئنّة. ارجعى الى ربّك راضية مرضيّة) فجر / 27 و 28. ؛ «اى جان آرامش يافته و اى نفس به اطمينان رسيده، به سوى پروردگارت با رضا و خشنودى دوسويه باز گرد. »
انسان، قادر به رهيدن از همه بيم ها و پريشاني ها.
(ألا إنّ اولياء اللّه لاخوف عليهم و لاهم يحزنون) يونس/ 62. ؛ «هان! دوستان و اولياى خدا، نه بيمى به ايشان هست و نه گرفتار اندوه مى‏شوند.»

پرسمان دانشجویی