تفاوت ظرفيت‏ها | کتابخانه مجازی الفبا

معمولاً گفته مى‏ شود تفاوت موجودات ذاتى آنها و يا ناشى از قابليت ذاتى آنها است؛ مگر قابليت‏ها را خداوند نداده، پس چرا همه را يكسان نداده است؟

واقعيت آن است كه ظرفيت موجودات و انسان ها، همانند ظرف‏هايى نيست كه براى برخى نصف و براى برخى تمام آن پر شده باشد؛ بلكه هر موجودى متناسب با وضعيت و موقعيت خود، ظرف و ظرفيتش شكل خواهد گرفت. همه ظرف‏ها متناسب با ظرفيت خود، پر است و به هر مقدار كه قابليت‏ها و استعدادها بيشتر شود و فعليت پيدا كند، به همان مقدار ظرف‏ها نيز بزرگ‏تر خواهد شد. به طور مثال هر مقدار معلومات و درجات علمى انسان افزايش يابد، ظرف قلب و سينه او گشادتر خواهد شد.
همچنين هر كدام از جمادات، گياهان و حيوانات، عرصه خاصى براى ظهور ظرفيت خود دارند. به طور مثال دانه گندم در مدت چند ماه و با رعايت اصول كاشت و داشت و برداشت، مى‏تواند تبديل به خوشه‏اى هفتاد دانه‏اى شود. البته هر مقدار عوامل تأثيرگذار كم شود، دانه‏هاى كمترى به بار خواهد نشست و هر گاه عوامل اصلاح، ارتقا يابد، دانه‏هاى بيشترى به ثمر خواهد رسيد. نسبت به ديگر انواع گياهان و حيوانات نيز اين چنين است.
درباره اختلاف قابليت‏ها و تفاوت موجودات، اشاره به چند نكته شايان توجه است:
يكم. اين طور نيست كه هر موجودى، تنها دريك شرايط خاص قرار بگيرد و تنها يك نوع قابليت داشته باشد، بلكه چه بسا وضعيت آن تغيير كند و در نتيجه قابليت آن نيز ارتقا يابد. به طور مثال فسيل‏ها طى چند هزار سال، به زغال سنگ و سپس به رگه‏هاى الماس تبديل مى‏شود. با تركيب دو گونه از ميوه‏ها و يا گل‏ها نيز ميوه جديد و يا رنگ و تركيب جديد حاصل مى‏آيد. اما تمامى اين گونه تغييرات نظام‏مند و از روى حساب و كتاب است.
دوم. ايجاد تغيير، گاهى از سوى «عوامل خارجى» است؛ مانند بيشتر تغييراتى كه در جمادات و گياهان اتفاق مى‏افتد كه عوامل انسانى، محيطى و... در آنها تأثيرگذار مى‏باشند. گاهى نيز علاوه بر عوامل خارجى، عوامل شخصى و درونى موجب ايجاد تغيير و تفاوت قابليت‏ها مى‏شود كه درباره انسان‏ها بيشتر اين گونه است. به طورى كه اراده افراد و عوامل درونى آنان، علاوه بر عوامل محيطى و ژنتيكى در وضعيت شان تاثير فراوانى دارد و اراده و انگيزه انسان‏ها چه بسا موجب تفاوت قابليت بسيار در ميان آنها شود.
البته برخى واقعيات و حقايق نيز هيچ گونه تغييرى نمى‏يابند و همواره ثابت‏اند؛ اصول عقلى مانند «محال بودن اجتماع نقيضين» و يا «معادلات رياضى» اين چنين‏اند.
چنين نظامى به طور طبيعى از سوى خداوند بر جهان هستى حاكم است. به همين جهت گفته مى‏شود: قابليت‏ها را خداوند داده است. اما اين اراده الهى گزاف و بى‏دليل نيست، بلكه متناسب با وضعيت خود موجودات است. به طور مثال اگر يك دانه گنديده زير پا لگدمال شود، قابليت تبديل شدن به خوشه را از دست مى‏دهد و اگر زير خاك قرار گيرد و بقيه شرايط آب و نور فراهم شود كه سبز شده و تبديل به خوشه مى‏گردد. اگر آنچه زير خاك كاشته شده، گندم باشد، گندم مى‏رويد و اگر دانه سيب باشد، محصول آن سيب خواهد بود.
چنان كه اگر نطفه انسان در شرايط مساعد قرار گيرد، انسان متولد مى‏شود و اگر نطفه حيوان در مسير طبيعى خود قرار بگيرد، حيوان به دنيا مى‏آيد.
و در ميان انسان‏ها نيز اگر نطفه حامل ژن‏هاى برتر باشد انسان متولد شده از هوش و توانمندى بيشتر برخورد خواهد شد، ولى اگر نطفه از سوى پدر معتاد يا الكى باشد، چه بسا فرزند متولد شده مشكلاتى از جهت توان‏مندى جسمى و عقلى به همراه داشته باشد. حتى از يك پدر نيز در شرايط مختلف، چه بسا فرزندانى با استعدادها و توانمندى‏هاى مختلف به دنيا آيند. كه با تغيير شرايط و تفاوت عوامل، مشروطها و معلول‏ها متفاوت مى‏شوند. در غير اين صورت، اگر در شرايط متفاوت، نتيجه يكسان مى‏بود، دور از عدالت و برخلاف نظام‏مندى مى‏بود.
بنابر آنچه گفته شد، قابليت هر موجودى، با توجه به مجموعه شرايط و موقعيت‏ها نمود پيدا مى‏كند و منظور از اين كه خداوند قابليت موجودات را داده آن است كه خداوند نظام عمومى جهان را اين گونه برقرار كرده و مشيت عمومى او در اين دنيا، اين چنين است. همين نظم و انضباط موجب شده كه تفاوت قابليت‏ها قابل محاسبه و پيش‏بينى باشد و دانشمندان بتوانند قوانين علمى مانند شيمى، فيزيك و... را كشف كنند و پزشكان از علايم مشابه، به تشخيص بيمارى‏ها موفق شوند.
اما نكته بسيار مهم و اساسى براى حل مشكل و پاسخ به پرسش اصلى، اين است كه بدانيم:
الف. شرايط قابليت ساز، تنها به شرايط و موقعيت‏هاى مادى، منحصر نيست؛ بلكه عوامل معنوى و غيرمادى نيز در افزايش يك موجود و يا كاهش قابليت آن، مؤثر است.
به طور مثال آب داراى كشش مولكولى خاص و داراى قابليت خاصى است، اما به جهت همراهى با خواسته يك ولى خدا و به اراده و اذن الهى، كشش مولكولى آن در مقطع خاصى اثر خودش را از دست مى‏دهد. همان گونه كه در هنگام شكافته شدن رود نيل براى حضرت موسى(ع) اين اتفاق افتاد و يا براى حضرت ابراهيم(ع) آتش، سرد شد.
بنابراين اگر با نگاهى فراگير به جهان هستى بنگريم، به تمامى عوامل مادى و معنوى و تأثيرگزارهاى پيدا و ناپيدا اعتقاد داشته باشيم؛ به خوبى نتيجه خواهيم گرفت كه قابليت‏هاى همگى براساس نظم و انضباط است و منظور قابليت‏هاى خدادادى همين است كه با رعايت تمامى زمينه‏هاى مادى و معنوى خداوند آنچه لايق هر موجود است به او عنايت مى‏كند.

پرسمان دانشجویی