رابطه شك و عرفان | کتابخانه مجازی الفبا

رابطه ميان شك و عرفان چيست و آيا اصلاً آنها به هم ربطى دارند يا خير؟

گاهى براى سالك در عرفان عملى و نظرى، «شك پويا» حاصل مى‏شود كه موجب «تأمل» در سير عملى و «تفكر» در سير علمى مى‏شود و نتيجه آن خلوص بيشتر در عمل و تقويت بنيان‏هاى اعتقادى است اين نوع شك موجب جرقه‏هاى عرفانى شده و از آن به «شك مقدس» ياد مى‏شود.
اما گاهى براى رهروان، «شك ايستا» به معناى ترديد ناشى از جهل و ابهام است و سالك را به سستى و توقف مى‏كشاند.
از آنجا كه «عرفان» با كشف و شهود و علم حضورى ارتباط دارد، چنين شكى با عرفان بى‏ارتباط است. آنچه كه در عرفان مطرح است، «حيرت و اضطراب و تشويش خاطر» مى‏باشد؛ از اين رو در مقامات، منازل و مراحل سير و سلوك مسأله ثبات و سكون مطرح است.
«ثبات» امرى است كه پس از ايمان حاصل مى‏شود. امكان دارد عارف ايمان را در وجود خود تحصيل كند؛ ولى در اين حالت ثبات نداشته و متزلزل باشد. گاهى به سمت حق و گاهى به سمت باطل خواهد رفت و روشن است كه مجموع حق و باطل، باطل است. از اين رو در عرفان، ثبات قدم در ايمان مطرح است؛ زيرا در اين صورت ديگر چيزى سالك را نمى‏لرزاند.نگا: مراحل اخلاق در قرآن (تفسير موضوعى، ج‏11)، صص‏239 - 241.
در مراحل بالاتر سلوك، سالك قبل از وصول و در حين طى طريق، چون مى‏داند راهزن خطرناكى بر سر راهش كمين كرده، مضطرب است. از سوى ديگر وقتى سالك خويش را به بارگاه قدس الهى نزديك مى‏بيند، جلال و شكوه خدا، او را مرعوب مى‏كند؛ امّا وقتى از منطقه خطر گذشت و به محور امن رسيد، كم‏كم اضطرابش فرو مى‏نشيند و به سكون و آرامش مى‏رسد.
به هر روى در اين مرحله، تپش دل و اضطراب قلب سالك، به اين جهت است كه خدا را هم به عنوان «قهر» مى‏شناسد و هم به عنوان مبدأ «مهر» و مى‏ترسد مبادا از دستور او تخلّف كند و از قهر او در امان نباشد! مهمانى كه به جايى ناآشنا مى‏رود، ابتدا مضطرب است؛ اما وقتى نشانه لطف ميزبان را ديد، آرامش مى‏يابد. انسان سالك مى‏بيند همراه، خداى او است و راه او نيز صراط خداى او است. او در صراطى گام مى‏نهد كه راه محبوب او است و همراه كسى اين راه را طى مى‏كند كه محبوب او است.
آنچه درباره برخى از امامان نقل شده است كه در هنگام نماز پهلوى‏شان از شدت هراس مى‏لرزيد (ولى كم‏كم آرام مى‏شدند) و يا در هنگام «لبيك گفتن» صدايشان در گلو مى‏شكست و اشك از چشمانشان فرو مى‏ريخت (ولى بعد در اثناى مناسك، آرام مى‏شدند)، به همين جهت بوده است.همان، صص‏357 - 361.
حمله‏ها و رقص خاشاك اندر آب‏ هم ز آب آمد به وقت اضطراب‏

مثنوى معنوى دفتر 1، بيت 3340.

پرسمان دانشجویی