ميزان اعمال | کتابخانه مجازی الفبا

ميزان در قيامت چگونه است؟ و چگونه عمل در آنها سنجيده مى‏شود؟ سنگينى عمل خوب يا بد يعنى چه؟

همه كارهاى انسان - اعم از چهره ظاهرى آنها و چهره باطنى آنها - در نامه عمل او ثبت و ضبط شده است و هيچ چيز از آن پوشيده نيست و ظاهراً در موقف ميزان، مشخص مى‏شود كه سمت و سوى او به كدام جهت است؛ به سمت حق است يا باطل:
(وَ الْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما كانُوا بِاياتِنا يَظْلِمُونَ)؛ «و وزن در آن روز حق است. كسى كه ميزان‏هاى [عمل‏] آنان سنگين است، همان رستگارانند و كسانى كه ميزان‏هاى آنها سبك است، افرادى‏اند كه سرمايه خود را به خاطر ستمى كه نسبت به نشانه‏هاى ما مى‏كردند، از دست داده‏اند».اعراف (7)، آيه 8 و 9؛ همچنين ر.ك: مومنون (23)، آيات 101 - 108.
در روايتى آمده است: زنديق درباره اين آيه از امام صادق(ع) مى‏پرسد: «قال أو ليس توزن الأعمال قال(ع) لا إن الأعمال ليست بأجسام و إنما هى صفة ما عملوا و إنما يحتاج إلى وزن الشى‏ء من جهل عدد الأشياء و لايعرف ثقلها أو خفتها و إن الله لا يخفى عليه شى‏ء. قال: فما معنى الميزان؟ قال(ع): العدل. قال فما معناه فى كتابه فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ؟ قال(ع): فمن رجح عمله».الاحتجاج، ج 2، ص 351.
«پرسيد: آيا اعمال را وزن نمى‏كند؟ امام فرمودند: خير! اعمال اجسام نيستند؛ بلكه آنچه عمل مى‏گردد، توزين مى‏شود. كسى نيازمند وزن كردن چيزها است كه به عدد آن نادان باشد و همچنين سنگينى و سبكى آن را نداند؛ و از خداوند هيچ چيزى پنهان نيست.
او پرسيد: معناى ميزان چيست؟ امام فرموند: عدل. او گفت: معناى اين آيه «كسى كه ميزانش سنگين است» چيست؟ امام فرمودند: كسى كه عملش راجح باشد».
همچنين امير المومنين(ع) در تفسير اين آيه مى‏فرمايد:
«و معنى قوله (فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ) وَ (مَنْ خَفَّتْ مَوازِينُهُ) فهو قلة الحساب و كثرته و الناس يومئذ على طبقات و منازل فمنهم من يحاسب حساباً يسيراً و ينقلب إلى أهله مسروراً و منهم الذين يدخلون الجنة بغير حساب لأنهم لم‏يتلبسوا من أمر الدنيا و إنما الحساب هناك على من تلبس بها هاهنا و منهم من يحاسب على النقير و القطمير و يصير إلى عذاب السعير و منهم أئمة الكفر و قادة الضلالة فأولئك لايقيم لهم وزناً و لا يعبأ بهم بأمره و نهيه يوم القيامة و هم فى جهنم خالدون (و تلفح وجوههم النار و هم فيها كالحون)؛ مومنون (23)، آيه 104. (فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوازِينُهُ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)؛ الاحتجاج، ج 1، ص 244.
«و معناى «كسى كه ميزانش سنگين باشد» و «كسى كه ميزانش سبك باشد» عبارت از كمى و زيادى حساب است و مردم در آن روز بر طبقات و جايگاه‏هاى مختلفى هستند: گروهى به سرعت محاسبه مى‏شوند و با شادمانى به سوى خاندان خود باز مى‏گردد؛ گروهى بدون حساب وارد بهشت مى‏شوند؛ زيرا خود را به دنيا آلوده نكرده‏اند و حساب قيامت براى كسانى است كه در دنيا خود را آلوده كرده‏اند؛ و گروهى بر كمترين و كوچكترين [امر ]محاسبه مى‏شوند و به سوى عذاب دردناك رانده مى‏شوند و از ايشان است پيشوايان كفر و رهبران گمراهى كه براى آنها هيچ ميزانى برپا نمى‏شود؛ آنها در روز قيامت هيچ ارجى ندارند و در دوزخ جاودانه هستند و (شعله‏هاى سوزان آتش [همچون شمشير] به صورت‏هاى‏شان نواخته مى‏شود و در دوزخ چهره‏اى عبوس دارند)؛ پس كسانى كه ميزان‏هاى‏شان سنگين باشد، آنها رستگاراند».
در آن روز حساب در دستان خداوند متعال است و همگى از روى عدالت حسابرسى مى‏شوند: (وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيْئاً وَ إِنْ كانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَيْنا بِها وَ كَفى‏ بِنا حاسِبِينَ)؛ «ما ترازوى عدل را در روز قيامت برپا مى‏كنيم. پس به هيچ كس كمتر ستمى نمى‏شود و اگر به مقدار سنگينى يك دانه خردل باشد، ما آن را حاضر مى‏كنيم. و كافى است كه ما حساب كننده باشيم».انبياء (21)، آيه 47.
امام صادق(ع) در تفسير آيه (وَ نَضَعُ الْمَوازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيامَةِ) مى‏فرمايند: «الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَوْصِيَاءُ»؛ يعنى، انبيا و اوصياى آنان موازين قسط هستند كه ديگرن با آنها سنجيده مى‏شوند».كافى، ج 1، ص 419. آرى اگر آنها در دنيا راهنمايان مردمان هستند كه براى هدايت بايد بدان‏ها اقتدا كنند، در قيامت نيز موازين قسط و عدل هستند كه هر كس با نسبتش با آنها سنجيده مى‏شود.
[از روايت حضرت على(ع) روشن شد كه همه مردمان در «موقف ميزان» توقف ندارند؛ بلكه سران ايمان و سران شرك، مستقيماً به بهشت و جهنم مى‏روند. بنابراين ميزان فقط براى «متوسطين» است. حضرت زين العابدين امام سجاد(ع) سخنى دارند كه با توجه به آن بسيارى از مطالب روشن مى‏شود:
«اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ أَهْلَ الشِّرْكِ لَا يُنْصَبُ لَهُمُ الْمَوَازِينُ وَ لَا يُنْشَرُ لَهُمُ الدَّوَاوِينُ وَ إِنَّمَا يُحْشَرُونَ إِلَى جَهَنَّمَ زُمَراً وَ إِنَّمَا نَصْبُ الْمَوَازِينِ وَ نَشْرُ الدَّوَاوِينِ لِأَهْلِ الْإِسْلَامِ فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ يُحِبَّ زَهْرَةَ الدُّنْيَا وَ عَاجِلَهَا لِأَحَدٍ مِنْ أَوْلِيَائِهِ وَ لَمْ يُرَغِّبْهُمْ فِيهَا وَ فِى عَاجِلِ زَهْرَتِهَا وَ ظَاهِرِ بَهْجَتِهَا وَ إِنَّمَا خَلَقَ الدُّنْيَا وَ خَلَقَ أَهْلَهَا لِيَبْلُوَهُمْ فِيهَا أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً لآِخِرَتِهِ»؛همان، ص 75. «بندگان خدا اگاه باشيد! براى مشركان ميزان‏ها نصب نمى‏شود و ديوان‏ها (نامه‏هاى عمل) منتشر نمى‏گردد. آنها گروه گروه به سوى جهنم محشور مى‏شوند. بلكه نصب ميزان و نشر ديوان تنها براى مسلمانان است. پس بندگان خدا! از خدا پروا داشته باشيد و آگاه باشيد كه خداوند عزو جل، گل زود گذر دنيا را براى هيچ يك از دوستانش دوست ندارد و آنها را بر زيبايى‏هاى زودگذر و شادمانى‏هاى ظاهرى آن ترغيب نمى‏كند؛ بلكه دنيا و اهل دنيا را تنها براى اين آفريده تا آنها را بيازمايد كه كدام يك در آن براى آخرتش نيكوتر كار مى‏كند».
برخى، از اين دسته روايات استفاده كرده‏اند كه مواقف ميزان و حساب فقط مخصوص مؤمنان است. اما به نظر مى‏رسد كه چنين نباشد. زيرا آيات قرآن مردم را در قيامت به يك اعتبار به دو دسته و به اعتبار ديگر، به سه دسته و به اعتبار سوم به شش دسته تقسيم مى‏كند. ابتدا اين آيات را بررسى مى‏كنيم و بعد نظر خود را درباره آنها بيان مى‏كنيم.

پرسمان دانشجویی