دين و نياز بشر | کتابخانه مجازی الفبا

اگر دين براى پاسخ‏گويى به نيازهاى انسان است، پس چگونه اسلام - كه پانزده قرن پيش در جامعه جاهلى و براى مردمى بدوى و عرب زبان نازل شده است - براى جامعه متحوّل و متمدن امروزى كافى و پاسخ‏گو است؟

دين اسلام داراى توانمندى‏ها و ساز و كار يا «ديناميزم درونى» ويژه‏اى است كه در عين حفظ اصالت خود توان هماهنگى و پاسخدهى به نيازهاى متغير عصرى را داراست.<BR> آگاهى تفصيلى در اين باره در گرو توجه به مسائل زير است:<BR> <BR> يك. اسلام، دين خاتم‏<BR> اين انگاره كه «اسلام، دين خاتم است»، مورد اتفاق همه مسلمانان بوده و با قرآن و سنت ثابت شده است. خداوند متعال مى‏فرمايد: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمِينَ »؛انبيا (21 )، آيه 107 ؛ و «ما كانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِكُمْ وَ لكِنْ رَسُولَ‏اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِيِّينَ » ؛ احزاب (33 )، آيه 40 <BR>«لانّ اللّه تبارك و تعالى لم يجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فى كل زمان جديد و عند كل قوم غض الى يوم القيامة» صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 130. <BR>يعنى، خداوند قرآن را براى زمان خاص و مردم خاصى نفرستاد. پس قرآن تا روز قيامت در هر زمانى جديد و براى هر قومى تازه است.<BR>«حكم الهى و تكاليف خداوند، در حق اولين و آخرين يكسان است؛ مگر اينكه علت يا پديده‏اى پيش آيد كه باعث دگرگونى حكم شود. همگان نسبت به تغيير حكم، هنگام پيش آمدن حوادث، همانند هستند و واجبات بر همه يكسان است. از همان‏هايى كه پيشينيان سؤال شده‏اند، آيندگان نيز سؤال مى‏شوند و مورد محاسبه قرار مى‏گيرند. كلينى، فروع كافى، ج 5، ص 18، باب 13.<BR>«حلال محمد حلال ابداً الى يوم القيامة و حرامه حرام ابداً الى يوم القيامة لا يكون غيره و لا يجى‏ء غيره». همان، ج 1، ص 58، ح 19 ؛ بحارالانوار، ج 89، ص 148، باب 1 <BR>«آنچه در دين محمد حلال شده تا قيامت حلال و آنچه حرام گرديده، براى هميشه حرام خواهد بود. نه غير از اين خواهد شد و نه چيز ديگرى جايگزين آن مى‏شود».<BR> <BR> دو. لوازم خاتميّت اسلام‏<BR> خاتم بودن اسلام لوازمى دارد؛ از جمله:<BR> 2-1. عدم تحريف؛ يكى از مهم‏ترين علل تجدّد نبوت، تحريف اديان پيشين از سوى مخاطبان آن بود؛ به گونه‏اى كه دستيابى به دين ناب، از طريق عادى براى انسان غير ممكن مى‏نمود. از اين رو دين خاتم بايد از ساز و كارى بهره‏مند باشد كه آن را از تحريف حفظ كند.<BR> 2-2. جاودانگى و همگانى بودن؛ طبق ادله بايستگى بعثت، بشر همواره نيازمند هدايت الهى است و انسان در هيچ دوره‏اى، نبايد محروم از هدايت الهى (دين ) باشد. اگر دين الهى ختم شود و آن دين، مخصوص زمان و يا مكان خود باشد؛ باعث محروميت انسان‏ها و نسل‏هاى ديگر، از دين مى‏گردد و با فلسفه بعثت، منافات دارد. پس دينى مى‏تواند دعوى خاتميت داشته باشد كه همگانى و جاودانه باشد.<BR> براى آگاهى بيشتر ر.ك:<BR>    الف. عبداللَّه جوادى آملى، شريعت در آيينه معرفت، ص 214 - 227 ؛<BR>    ب. محمدتقى مصباح يزدى، آموزش عقايد، ج 2، ص 113 - 126 ؛<BR>    پ. جعفر سبحانى، خاتميت از نظر قرآن و حديث و عقل ؛<BR>    ت. مرتضى مطهرى، ختم نبوت ؛<BR>    ث. عبداللَّه جوادى آملى، ولايت‏فقيه، ولايت، فقاهت و عدالت، ص 236.<BR> لازمه اين امر آن است كه دين، در هر دوره‏اى و با هر زمانه و زمينه‏اى، بتواند رسالت خود را در هدايت انسان‏ها انجام دهد و در تأمين نيازهاى بشر - كه او را محتاج به دين كرده است - كارآمد و پاسخگو باشد.<BR> از آنجا كه زندگى انسان، همواره دستخوش تغيير و تحوّل است، بايد درون‏مايه‏ها و ساز و كار مناسبى در دين خاتم، موجود باشد كه بتواند در شرايط مختلف، قابل اجرا بوده و اهداف اصيل خود را تأمين كند. اين ساز و كار، رمز جاودانگى و توانايى آن، در هدايت بشر در هر زمان و مكان است.<BR> <BR> سه. تحوّلات و رويكردها<BR> در طول تاريخ زندگى بشر - به ويژه در قرن‏هاى اخير - تحوّلات زيادى رخ داده است. در برخورد با اين دگرگونى‏ها و مقتضيات آن، سه گرايش عمده وجود دارد:<BR> 3-1. تفريط يا تحجّرگرايى؛ اين گرايش ديده بر تحوّلات عصرى مى‏بندد و با نگاه منفى به آنها، همواره ساز ناسازگارى مى‏نوازد.<BR> 3-2. تجددگرايى افراطى؛ اين گرايش هر تغييرى را بدون نقد و ژرف‏كاوى، مثبت مى‏انگارد! نگاهى اغراق‏آميز به تحوّل و دگرگونى‏ها دارد و همه چيز را دگرگون شونده مى‏خواند. به اصول پشت پا مى‏زند و آنها را كهنه‏پرستى مى‏خواند و گمان مى‏برد كه عقب نماندن از قافله پيش‏رونده زمان، تنها در گرو نو جويى و نو خواهى است.<BR> 3-3. واقع‏نگرى اعتدالى؛ اين انگاره ايستايى مطلق را بر نمى‏تابد و تغيير و تحوّل را، اصلى همه شمول و ارزش مطلق به حساب نمى‏آورد؛ بلكه بر اساس جهان بينى و انسان‏شناسى واقع‏گرا، به جست و جوى امور ثابت و تغييرپذير مى‏پردازد و مرز اين دو را شناسايى كرده و براى هر يك، جايگاه خاص خود را مى‏گشايد.<BR> استاد مطهرى با پذيرش انگاره اخير مى‏نويسد: «نيازهاى انسان به دو دسته تقسيم‏پذير است: نيازهاى اولى و ثانوى.<BR> نيازهاى اولى، امورى است كه از ژرفاى وجود انسان سرچشمه مى‏گيرد. اين دسته از نيازها به سه گروه تقسيم مى‏شود:<BR> الف. نيازهاى جسمى، (مانند نياز به خوراك، پوشاك، مسكن و...)؛<BR> ب. نيازهاى روحى و روانى، (چون نياز به دانش، زيبايى، معنويت و...)؛<BR> ج. نيازهاى اجتماعى، (مانند معاشرت، مبادله، تعاون و...) .<BR> اين نيازها ثابت است و هيچ تغييرى در آنها پديد نمى‏آيد. به عنوان مثال در نيازهاى جسمانى، اصل نياز به سلامت، همواره وجود دارد و در نيازهاى روانى، اصل احساس امنيت، نيازى جاودان و تغييرناپذير است. همچنين اصل نياز به وجود روابط مثبت و عادلانه اجتماعى، امرى هميشگى و تغييرناپذير است.<BR> نيازهاى ثانوى، امورى است كه به تبع نيازهاى نخستين، پديد مى‏آيد. به عنوان مثال نيازهاى اجتماعى انسان در پى خود، وجود قانون و ضوابط حاكم بر رفتار و مناسبات اجتماعى را موجب مى‏شود. نيازهاى جسمانى، حاجت به توليد مواد غذايى و دارويى، مصالح ساختمانى و دانش‏ها و صنايع در خور براى تأمين آن نيازها را ايجاد مى‏كند.<BR> <BR> نيازهاى ثانوى انسان به دو گروه تقسيم‏پذير است:<BR> الف. نيازهاى ثابت (مانند اصل حاجت به قانون، توليد، صنعت...)؛<BR> ب. نيازهاى متغير (مانند مقررات ويژه متناسب با شرايط زمانى، مكانى، نوع مناسبات، ابزارها و...) .<BR> بنابراين آنچه تغييرپذير است، بخشى از نيازهاى ثانوى است؛ نه همه آنها و نه هيچ يك از حاجت‏هاى اوليه. <BR>جهت آگاهى بيشتر نگا:<BR>    الف. مرتضى مطهرى، اسلام و مقتضيات زمان، قم: صدرا، ج 1 و 2 ؛<BR>    ب. همان، وحى و نبوت، قم: صدرا؛<BR>    پ. همان، ختم نبوت، قم: صدرا.<BR> <BR> چهار. رمز جاودانگى اسلام‏<BR> اسلام همواره به عنوان دينى زنده و پاينده شناخته شده است.<BR> «جرج برنارد شاو» در مقدمه كتاب «Mohammad The Apostle of Allah» مى‏نويسد:<BR> «من هميشه نسبت به دين محمد(ص)، به واسطه خاصيت زنده بودن شگفت آورش، نهايت احترام را داشته‏ام. به نظر من، اسلام تنها مذهبى است كه استعداد توافق و تسلط بر حالات گوناگون و صورت‏هاى متغير زندگى و مواجهه با قرون مختلف را دارد. من چنين پيش‏بينى مى‏كنم و از هم اكنون هم آثار آن پديدار شده است كه ايمان محمد(ص) مورد قبول اروپاى فردا خواهد بود» سيد هادى خسروشاهى، اسلام دين آينده جهان، قم: نسل جوان، 1351، ص 13..<BR> اما اينكه چرا دين اسلام اين چنين زنده، پويا و ماندگار است؛ علت‏هاى مختلفى دارد كه مى‏توان به بعضى از آنها اشاره كرد:<BR> عنصر امامت‏<BR> قرآن درباره ختم دين الهى مى‏فرمايد: «... الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِى وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً »؛مائده(5 )، آيه 3.؛ «امروز كافران از اينكه به دين شما اختلالى رسانند، نااميد گرديدند. پس شما از آنان بيمناك نباشيد و از من بترسيد. امروز دين شما را كامل و نعمتم را بر شما تمام كردم و بهترين دين را كه اسلام است، برايتان برگزيدم».<BR> بر اين اساس عنصرى در دين تعبيه شده كه حافظ دين است و از آنجا كه مراد از «اليوم» روز غدير است، آن عنصر «امامت» است. در تفاسير شيعى اين مسأله مسلّم بوده و در منابع اهل سنت نيز به آن اشاره شده است<BR> براى مطالعه بيشتر ر.ك:<BR>    الف. ابن عساكر شافعى، به نقل از: جلال الدين سيوطى، الدر المنثور، بيروت: انتشارات محمدامين، ج 2، ص 289 ؛<BR>    ب. جلال الدين سيوطى، (991 ه )، الدر المنثور، ج 2، ص 259 ؛<BR>    پ. شهاب الدين، آلوسى، روح المعانى، دار احياء التراث العربى، ج 6، ص 193 ؛<BR>    ت. شيخ محمد عبده (1323 ه )، المنار، دارالفكر، ج 6، ص 463 ؛<BR>    ث. ابى‏بكر احمدبن على الخطيب، تاريخ بغداد، دارالكتب العربى، ج 8، ص 290 ؛<BR>    ج. ابى عساكر شافعى، تاريخ دمشق، دارالفكر، ج 42، ص 233 ؛<BR>    چ. ابن كثير، البداية و النهاية، دارالكتب العلميه، ج 7، ص 342.<BR> امامان معصوم: براى محفوظ ماندن اسلام، در طول تاريخ حضور خود، سه كار انجام داده‏اند:<BR> 1. در كنار تأييد آيات قرآن، سنت نبوى را عيناً نقل كردند و نگذاشتند حوادث پس از رحلت (حدود يك قرن منع كتابت حديث )، سنت نبوى را نابود سازد. آنان با اين كار منابع دين را حفظ كردند ر.ك:<BR>    الف. رسول جعفريان، تاريخ سياسى اسلام، قم: الهادى، چاپ دوم، 1378، ج 2، ص 82 و 595 ؛<BR>    ب. علامه سيد مرتضى عسكرى، معالم المدرستين، ج 2، ص 44 ؛<BR>    پ. ابن سعد، الطبقات الكبرى، ج 5، ص 118 ؛<BR>    ت. ابن حجر العسقلانى، فتح البارى، بيروت: دارالمعرفه، ج 1، ص 194 ؛<BR>    ث. محمدرضا جلالى نائينى، توضيح الملل، ترجمه الملل و النحل، تهران: اقبال، چاپ سوم، 1362، ج 1، ص 35 ؛<BR>    ج. الجامع الصحيح، ج 1، ص 57، ح 114 ؛ ص 52، ح 100 ؛ ج 2، ص 373، ح 3053 ؛ ج 3، ص 181، ح 4431، ج 3، ص 182، ح 4432 ؛ ج 4، ص 29، ح 5669 ؛ ج 4، ص 375، ح 7366 ؛<BR>    چ. احمد حنبل، مسند، ج 1، ص 355..<BR> 2. روش‏هاى فهم قرآن و شيوه استنباط احكام اسلام را آموزش دادند تا عالمان بتوانند رأى اسلام را در هر زمينه، از منابع آن استخراج و استنباط كنند. اين روش - كه اجتهاد مصطلح شيعى بر پايه آن بنا شده - راهى است كه مى‏تواند رأى اسلام را در همه زمان‏ها و درباره هر موضوعى از منابع دين، به دست آورد.<BR> 3. افراد داراى شايستگى لازم براى به كارگيرى اين روش را به مردم معرفى كردند. امام عسكرى(ع) از حضرت صادق(ع) نقل مى‏كند: «و اما من كان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظاً لدينه مخالفاً على هواه مطيعاً لامر مولاه فللعوام ان يقلّدوه»؛ حرّ، عاملى، وسائل الشيعه، ج 18، ص 93.؛ «هر كس از فقيهان امت من كه از نفس خود مواظبت و از دينش پاسدارى كند، با هواى نفس مخالفت و فرمان مولاى خود را اطاعت كند؛ سزاوار است كه ديگران از او پيروى كنند».<BR> 4-2. عنصر اجتهاد<BR> فرآيند «اجتهاد» به عنوان عاملى پايا و پويا در دوره‏هاى مختلف تاريخ و در برخورد با مسائل هر عصر، راه استنباط و اكتشاف عالمانه معارف دينى را گشوده و حضور مستمر و پاسخ‏گوى دين را ميسّر ساخته است.<BR> <BR> 4-3. قوانين ثابت و متغير<BR> انسان داراى نيازهاى ثابت و متغير است و دين اسلام براى نيازهاى ثابت، قوانين پايدار و براى نيازهاى دگرگون شونده، قوانين متغير وضع كرده است.<BR> «دكتر واگلرى» - استاد تاريخ تمدن اسلامى در دانشگاه ناپولى ايتاليا - ضمن بيان ديگر امتيازات اسلام، درباره عنصر انطباق پذيرى قوانين آن، با شرايط هر عصر مى‏نويسد:<BR> «... تعجّب ما از دينى افزوده مى‏شود كه مبادى اساسى اخلاق را بر پايه انتظام و وجوب پايه ريزى مى‏كند و واجبات انسان را نسبت به خويشتن و ديگران، در قالب قوانين دقيقى مى‏ريزد كه تحوّل و تطوّر را پذيرا است و با عالى‏ترين ترقّيات فكرى متناسب است» واگلرى، دفاع از اسلام، ترجمه فيروز حريرچى، تهران: فروغى، بى‏تا، ص 125..<BR> 4-4. پيوند با عقل‏<BR> يكى از مهم‏ترين علل جاودانگى اسلام، پيوند وثيق آن با عقل است. دين و خرد در اسلام، با يكديگر رابطه تلازم و جدايى‏ناپذير دارند؛ چنان كه گفته شده است: «كل ما حكم به العقل حكم به الشرع و كل ما حكم به الشرع حكم به العقل» حرّ عاملى، وسائل الشيعه، تحقيق و نشر مؤسسه آل البيت الاحياء التراث، قم: چاپ 2، ج 27، ص 131.؛ «هر آنچه عقل حكم كند، شرع نيز همان را انجام مى‏دهد، و آنچه شرع حكم كند، عقل نيز همان‏گونه حكم مى‏كند».<BR> بازتاب اين مسأله، در فرايند اجتهاد و استنباط احكام الهى به خوبى هويدا است؛ تا آنجا كه در كنار كتاب و سنت، عقل نيز يكى از منابع استنباط قلمداد شده است.<BR> <BR> 4-5. جامع بودن‏<BR> همه سونگرى و در نظر گرفتن تمامى ابعاد و جوانب حيات بشرى و فرو ننهادن هيچ‏يك از حوزه‏هايى كه انسان در آن نيازمند هدايت‏هاى الهى و دينى است، سهم به سزايى در پايايى و جاودانگى اسلام دارد.<BR> ادوارد گيبون مى‏نويسد:<BR> «قرآن... قانون اساسى، شامل رويه قضايى و نظامات مدنى و جزايى و حاوى قوانينى است كه تمام عمليات و امور مالى بشر را اداره مى‏كند... دستورى است شامل مجموعه قوانين دينى و اجتماعى، مدنى، تجارى، نظامى، قضايى، جنايى و جزايى. همين مجموعه قوانين از تكاليف زندگى روزانه تا تشريفات دينى، از تزكيه نفس تا حفظ بدن و بهداشت، از حقوق عمومى تا حقوق فردى، از منافع فردى تا منافع عمومى، از اخلاقيات تا جنايات و از عذاب و مكافات اين جهان تا عذاب و مكافات جهان آينده همه را در بر دارد» جان ديون پورت، عذر تقصير به پيشگاه محمدصلى الله عليه وآله و قرآن، ترجمه غلامرضا سعيدى، قم: دارالتبليغ اسلامى، بى‏تا، ص 98 و 99..<BR> 4-6. هماهنگى با فطرت و طبيعت‏<BR> انسان‏ها در عين دارا بودن تفاوت‏ها و دگرگونى‏هايى كه بر اثر شرايط زمانى و مكانى بر آنها عارض شده است، سرشت و فطرت يگانه‏اى دارند. هر اندازه آيينى با اصول فطرى انسان پيوند وثيق‏ترى برقرار كند، از پايايى و ماندگارى بيشترى برخوردار خواهد بود و هر قدر از آن فاصله گيرد، گرفتار ناپايدارى و ناماندگارى خواهد شد. توجّه ژرف اسلام به طبيعت و سرشت آدميان و تنظيم قوانين هماهنگ با آن، يكى از رمزهاى پايدارى و جاودانگى اسلام است.<BR> عوامل ديگرى نيز در اين رابطه قابل بررسى است؛ مانند:<BR> 1. وجود قوانين حاكم و كنترل كننده (چون قاعده لاضرر و...)؛<BR> 2. دادن اختيارات به حكومت (جامعه ) اسلامى؛<BR> 3. نپرداختن به ظاهر زندگى جهت آگاهى بيشتر نگا:<BR>    الف. مرتضى، مطهرى، ختم نبوت، قم: صدرا، چاپ نهم، 1374 ؛<BR>    ب. همان، خاتميت، قم: صدرا.؛<BR> 4. انسجام، هماهنگى و سازگارى بين مجموعه قوانين اسلام؛<BR> 5. تعادل و اعتدال؛<BR> 6. رابطه علّى و معلولى احكام اسلام با مصالح و مفاسد واقعى؛<BR> 7. تأكيد بر علم و تجربه مفيد همراه با عمل نگا: محمود، فتحعلى، مبانى انديشه اسلامى 4، درآمدى بر نظام ارزشى و سياسى اسلام، قم: مؤسسه آموزشى پژوهشى امام خمينى، چاپ اول، 1383.؛<BR> 8. كران ناپذيرى قرآن و سنت مرتضى مطهرى، خاتميت، قم: صدرا، چاپ هشتم، 1374، صص 157 - 189.؛<BR> 9. هدف‏هاى پايان‏ناپذير همان، صص 69 - 86..<BR> 4-7. عدم اختصاص به عرب‏<BR> اينكه «قرآن براى فهم مردمى بدوى و عرب زبان نازل شده»، سخنى نادرست است؛ زيرا قرآن «در ميان مردمى بدوى و عرب زبان» نازل شده و فرق است ميان اينكه چيزى در ميان قومى خاص ظهور يابد، با اينكه «مخصوص آنها پديد آمده باشد»! قرآن هيچ‏گاه مخاطب خود را، اعراب يا قوم ديگرى قرار نداده و همواره به «ناس» (جميع مردم ) و يا مؤمنان خطاب كرده است. از نظر فهم پذيرى نيز آيات قرآن چند دسته است:<BR> 1. بعضى از آيات قرآن، براى اعراب آن زمان فهم پذير بوده و در عين بساطت و سادگى بيان، داراى چنان استوارى علمى و منطقى است كه براى دانشمندان برجسته امروزى نيز جالب توجّه و در خورِ دقّت است.<BR> 2. برخى از آيات - چه در زمان نزول و چه در عصر حاضر - جز با تعمّق و ژرف كاوى‏هاى دقيق و روش‏مند عالمانه، قابل درك نيست.<BR> 3. بسيارى از حقايق علمى و فلسفى و مباحث اجتماعى قرآن، تنها در پرتو دانش كنونى يا آينده بشريت قابل درك است. براى آگاهى بيشتر در اين زمينه ر.ك: موريس، بوكاى، مقايسه‏اى ميان تورات، انجيل، قرآن و علم، ترجمه مهندس ذبيح‏اللَّه دبير، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.<BR> 4. بسيارى از آيات قرآن نيز تا حد زيادى، فراتر از عقول و فهم عادى بشر بوده و تنها در سايه پرتوافشانى‏هاى پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(ع) فهم پذير است. تفاسير مأثور از آنان، گنجينه‏هاى ارزشمندى است كه حقيقت‏هاى والاى قرآن را به نيكوترين وجهى، در اختيار بشريت قرار مى‏دهد. اين نكته چيزى نيست كه تنها شيعه بدان معترف باشد؛ بلكه اهل سنت نيز در بسيارى از تفاسير خود، به احاديث تمسّك مى‏جويند.<BR> 4-8. عصرى نبودن قرآن‏<BR> اينكه قرآن به وقايع زمان خود و يا به گذشته‏ها اشاره كرده است، آن را منحصر به يك عصر نمى‏سازد؛ زيرا قرآن منحصر به ذكر چند حادثه و نكته تاريخى گذرا نيست.<BR> اين كتاب مشتمل بر معارفى جاودان، در باب خداشناسى، كيهان‏شناسى، انسان‏شناسى، راه‏شناسى، راهنماشناسى و مجموعه گسترده‏اى از احكام، اخلاق و... است كه همه زمان‏ها را پوشش مى‏دهد و هدايت بشريت به سوى سعادت را در هر مقطع تاريخى، تأمين مى‏كند.<BR> از طرفى وقايع تاريخى بيان شده در قرآن، هر چند مربوط به گذشته است؛ ولى كار كرد آنها در آينده نيز است.<BR> به عبارت ديگر هر يك از آنها، بيانگر نوعى سنت تغييرناپذير تاريخى يا حكم و قانونى است كه داراى كليت و شمول است.<BR> قرآن درباره بنى‏اسرائيل مى‏گويد: «آنان پس از رهايى از چنگال فرعون، اظهار نارضايتى از غذاى واحد نموده و خواست‏هاى مادى متعددى مطرح كردند و لاجرم گرفتار غضب الهى گرديدند» نگا: بقره (2 )، آيه 61..<BR> اين بيان نشان مى‏دهد كه رفاه‏طلبى، افزون خواهى و نافرمانى در برابر فرستاده خداوند، سرانجام به تباهى و تيره‏بختى خواهد انجاميد. اين درس بزرگى براى همه كسانى است كه پس از رهايى از بند حكومت‏هاى استبدادى و ظالمانه، در برابر اندك دشوارى، صبورى نمى‏ورزند و در جست‏وجوى خواست‏هاى مادى بى‏تابى مى‏كنند.<BR> افزون بر آن در قرآن، از آينده و آيندگان نيز سخن بسيار رفته است. به عنوان مثال قرآن از آينده بشريت، بحث كرده و آينده‏اى درخشان در سايه حاكميت توحيد، تقوا و عدالت را نويد داده است.

پرسمان دانشجویی