خاتميت اسلام و نبوت | کتابخانه مجازی الفبا

اگر پيامبر، صلي‌الله عليه و آله، پيش‌بيني مي‌كردند كه امتش مانند يهود خواهند شد (يهود براي هدايت، به انبيا و پيامبران بعدي نيازمند شدند)، پس چرا اسلام را خاتمه‌ي اديان معرفي كردند؟ حتماً تفاوت‌هايي است و اين طابق‌النعل بالنعل نبايد درست باشد يا بايد معناي ديگري بدهد؟

كم‌تر مسئله‌اي در اسلام از نظر وضوح و روشني به پايه‌ي مسئله‌ي خاتميت مي‌رسد. اين‌كه رسول اكرم، صلی‌الله علیه و آله، آخرين پيامبر الهي است و كتاب و شريعت او خاتم كتاب‌ها و شرايع آسماني می‌باشد. از اين جهت همه‌ي مسلمانان مي‌دانند كه يكي از القاب پيامبر‌گرامي اسلام، صلی‌الله علیه و آله، خاتم پيامبران است و قرآن مجيد به‌عنوان سندي موثق و جهاني، پيامبر اسلام را در آیه‌ی40 سوره‌‌ي احزاب، خاتم‌النبيين خوانده‌است.
همه‌ي مسلمانان به اتفاق كلمه مي‌گويند: دين اسلام، دين ابدي و قرآن مجيد، كتاب جاويدان الهي است و خداي متعال، اساس ترقّي و سعادت بشر را در دين و كتاب پي‌ريزي نموده است و با فرستادن اين پيام و اين كتاب، شرايع و كتاب‌هاي آسماني گذشته را تكميل و ختم كرده‌است. اديان آسماني و شرايع الهي در اساس و اصول با هم تفاوتي ندارند. اصول و معارفي كه به نخستين پيامبر الهي، صلی‌الله علیه و آله، وحي شده‌است با آنچه كه به آخرين آن‌ها فرو فرستاده شده‌است در اساس و ريشه يكي است. آدم و خاتم بر يك اساس كار و يك هدف را تعقيب كرده‌اند. شريعت و دين آسماني در آغاز كار، مانند هسته و دانه‌اي بوده‌است كه با گذشت زمان و تكامل ملت‌ها، عقل‌ها و تمدن‌ها، به صورت درختي پربار درآمده است. يكي از دلایل وحدت شرايع آسماني، اين است كه هر پيامبري كه مي‌آمد، پيامبر و شريعت پيش از خود را تأیيد مي‌كرد؛ زيرا همه‌ي پيامبران الهي به اين حقيقت كه آن‌ها در مسير هدايت الهي در طول يكديگر قرار دارند واقف بودند. مثلاً قرآن مجيد درباره‌ی حضرت عيسي، علیه‌السلام، مي‌گويد: «به دنبال پيامبران، عيسي، پسر مريم را فرستاديم، در حالي‌كه تورات موسي را تصديق مي‌كرد». درباره‌ی پيامبر‌اكرم، صلی‌الله علیه و آله، مي‌فرمايد: «ما اين كتاب را به حق، به تو نازل كرده‌ايم در حالي‌كه تصديق كننده‌ي كتاب‌هاي آسماني پيش از خود مي‌باشد». بنابراين رسالت همه‌ي پيامبران الهي توجه دادن انسان‌ها به مبدأ و معاد و رساندن آن‌ها به مدارج كمال بوده‌است كه اين رسالت از زمان حضرت آدم، علیه‌السلام، آغاز شده‌‌است و تا زمان پيامبر گرامي اسلام، صلی‌الله علیه و آله، به سير تكاملي خود ادامه داده‌است و با آمدن قرآن مجيد، به آخرين مرحله‌ي تكامل خود رسيده‌است. درست است كه در برنامه‌هاي پيامبران، به موازات گذشت زمان و تكامل جامعه‌ي بشري تغييراتي رخ داده‌است، اما معني تغييرات اين نيست كه اديان آسماني با هم تفاوت اساسي داشته‌اند، بلكه با بودن قدر مشترك وسيعي ميان تمام اديان، يك رشته برنامه‌ها و احكام عملي به تناسب مردم هر زمان، ابلاغ و تشريع شده است. دين يهود، مسيح و ساير اديان پيشين به اين دليل نيازمند دين كامل‌تري بودند که مطابق با درك و فهم مردم همان زمان بودند‌ و جامع و كامل نبودند؛ مثلاً در دوره‌اي كه بشر، دوران نخستين زندگي خود را مي‌پيمود، نه حكومتي داشت و نه ارتباطي ميان آنان برقرار بود؛ در چنين دوراني تعاليم و برنامه‌هاي آسماني هم بسيار ساده و كوتاه بود. هر چه بشر ترقي كرد، برنامه‌ها گسترده‌تر شد تا نوبت به شريعت اسلام رسيد و دين اسلام كامل شد و سر‌انجام، پيروان اين آیين و كتاب، از آمدن پيامبر و كتاب و شريعت ديگر بي‌نياز شدند. شريعت خاتم‌النبيين مكمل همه‌ي اديان گذشته است و دعوت الهي به اطاعت از شريعت اسلام، دعوتي است كه به همه‌ي انسانيت گسترش يافته است و به فرهنگي خاص اختصاص ندارد. اگر بر حسب اقتضاي زمان و محيط، تفاوت‌هایی ميان دين يهود و مسيحيت و اسلام مشاهده مي‌گردد، در اصول آنان که خداشناسي، پيروي از حق، عدل و احسان، ايمان و تقوا است نيست؛ بلكه در فروع و خصوصيات و جزئيات و شايد در پاره‌اي از اصول است كه متأثر از اختلاف زمان و مكان و مقتضيات عصر و محيط‌اند و نه در اصول و مبادي عامه كه در همه‌ي اديان الهي همواره ثابت بوده است. همه‌ي اديان سرچشمه‌اي يگانه دارند و تنها اختلاف اديان به دليل محدوديت زماني پاره‌اي از احكام شريعت و پايان يافتن دوره‌ي اجراي آن است، -اين الغاي احكام را كه به فرمان خداوند است، نسخ مي‌نامند- و چنين است كه همه‌ي اديان به سبب دين كاملي چون اسلام منسوخ شده‌اند و دين اسلام خاتم اديان و پيامبر اسلام، صلی‌الله علیه و آله، خاتم‌النبيين است.
منابع:
1. قرآن‌كريم.
2. تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي.
3. ختم نبوت، مرتضي مطهري.
4. اسلام، آيين برگزيده، نگاهي اسلامي به دين‌شناسي تطبيقي، عليرضا مسجد‌جامعي.
5. خاتميت از ديدگاه عقل و قرآن، جعفر سبحاني و رضا استادي.
به نقل از اداره پاسخگويي آستان قدس رضوي

پرسمان دانشجویی