ادله وجود غيب | کتابخانه مجازی الفبا

ادله بر وجود غيب را توضيح دهيد؟

در قرآن كريم در آغاز سوره مباركه بقره به خصوصيات متقين پرداخته و اولين صفت اين پاك سيرتان را ايمان به غيبت مي شمارد «الذين يومنون بالغيب »
غيب و شهود دو نقطه مقابل يكديگرند عالم شهود عالم محسوسات است و جهان غيب ماورا حس زيرا غيب در اصل به معني چيزي است كه پوشيده و پنهان است و چون عالم ماوراء محسوسات از حس ما پوشيده است به آن غيب گفته مي شود در قرآن كريم مي خوانيم «عالم الغيب و الشهاده هو الرحمن الرحيم»خداوندي كه به غيب و شهود پنهان و آشكار داناست و او است خداوند بخشنده و رحيم ( حشر 22)
ايمان به غيب درست نخستين نقطه اي است كه مومنان را از غير آنها جدا مي سازد و پيروان اديان اسماني را در برابر منكران خدا و وحي و قيامت قرار مي دهد وب ه همين دليل نخست ويژگي پرهيزكاران ايمان به غيب ذكر شده است براي ايمان و اعتقاد ما به عالم شهادت حواس ما كافي است اساسا اين عالم از آن جهت شهادت ناميده شده است كه ما با حواس خود با آن سر و كار داريم و محسوس و ملموس ما است عليهذا نيازمند به معرف و معلمي براي اينكه به وجود چنين عالمي مومن بشويم نيستيم نيازمندي ما به معلم و تعليم و تحقيق براي آشنا شدن بيشتر با حقايق آن است اما اين حواس براي ايمان و اعتقاد به جهان غيب كافي نيست براي ايمان و اعتقاد به جهان غيب قوه عقل كه خود مرتبه غيب وجود ما است بايد دست به كار و فعاليت شود و يا قوه اي نهان تر و مخفي تر از عقل بايد غيب را شهود كند
مولوي مي گويد :
جسم ظاهر ، روح مخفي آمده است جسم همچون آستين جان همچو دست
باز عقل از روح مخفي تر بود حس به سوي روح زودتر ره برد
روح وحي از عقل پنهان تر بود زانكه او غيب است و او زان سر بود
آن حسي كه حق بدان حس مظهر است نيست حس اين جهان آن ديگر است
حس حيوان گربديدي گاو و خر با يزيد وقت بودي كاو خر
غير فهم و جان كه در گاو و خر است آدمي را فهم و جاني ديگر است
باز غير فهم و جان آدمي هست فهمي در نبي و در ولي (1)
يكي از براهمين عقلي كه براي اثبات بزرگترين غيب هستي يا غيب الغيوب يعني خداوند مي آورند برهان حدوث است در يك تقسيم كلي موجودات در آن زمان وجود نداشته و در واقع معدوم بوده اند اين موجودات در اصطلاح متكلمان (گروهي از متشرعين كه به وسيله دلايل عقلي و نقلي از دين دفاع مي كنند ) حادث ناميده مي شوند .
اگر درباره موجودي از لحاظ زماني هر چه به عقب برگرديم زماني پيدا نشود كه آن موجود در آن زمان معدوم باشد به آن موجود در اصلاح متكلمان قديم گفته مي شود .
حال براي اثبات خداوند به اين صورت مقدمه چيني مي شود كه جهان حادث است ( اين حدوث را از تغيير و تحولات جهان مادي استنباط كرده اند ) و هر چه حادث است به پديد آورنده نياز دارد و در نتيجه جهان به پديد آورنده نياز دارد .
مقدمه دوم به مقتضاي قانون علت و معلول است كه مي گويد هر موجود حادثي علت وجود مي خواهد (2) و اگر علت به وجود آمدن آن موجود حادث قبلي باشد و سلسله موجودات حادث قبلي در نظر گرفته شود بدون آنكه به موجود قديمي ختم شود تسلسل ايجاد شد و چيزي به وجود نخواهد آمد زيرا هر كدام از موجودات حادث به زبان حال مي گويند تا موجودات حادث قبلي نباشد من نميتوانم به وجود بيايم بنابراين چون موجودات حادث به وجود آمده اند نشان مي دهد كه تسلسل رخ نداده و سلسله علت ها و معلولهاي حادث به يك موجود قديم كه خود براي به وجود آمدنش نياز به علت ندارد ( چون هميشه بو.ده و حادث نيست ) ختم شده است و بدين طريق وجود خداوند متعال اثبات مي شود .
اما فلاسفه براي اثبات خداوند به تغيير و تحولات جهان هستي به گونه اي ديگر اشاره كرده اند كه در آن براي اثبات خداوند نيازي به بازگشت به عقب نيست بلكه در ان و هر لحظه وجود خداوند متعال اثبات مي شود كه دائما او پادشاه مطلق است .
از نظر فلسفه همه چيز درذات وجود خود متغير است تمامي جهان يك غافله در حال سير و حركت را تشكيل مي دهد اما نه غافله اي كه تنها كارش انتقال از مكاني به مكان ديگر است بلكه غافله اي كه كارش انتقال از وجودي به وجود ديگر است والبته به صورت اتصالي و استمراري و ... طبق اين نظر بحث در اين نيست كه جهان در يك لحظه از عدم به وجود آمده پس علتي آن را به وجود آورده است بلكه بحث دراين است كه جهان تدريج و دائما از عدم به وجود مي آيد و استمرار دستي او را به وجود مي آورد و فاني مي كند
جنش ما هر هر دمي خود اشهد است كو گواه ذوالجلال سرمد است
گردش سنگ آسيا در اضطراب اشهد آمد بر وجود جوي آب
يا خفي الذات محسوس العطا انت كالماء و نحن كالرحي
تو چه جاني ما مثال دست و پا قبض و بسط دست از جان شد روا
تو چو عقلي ما مثال اين زبان اين زبان از عقل دارد اين بيان
تو مثال شادي و ما خنده ايم كه نتيجه شادي فرخنده ايم
اين جهان هستي خود را نظم خود را حيات و نشاط خود را از جهان ديگر دارد اين جهان به منزله كف است و آن جهان دريا (3)
يكي ديگر از دلايل وجود خداوند برهان امكان و وجوب است هر چيزي كه بتوان آن را موجود دانست از دو حال خارج نخواهد بود يا وجود براي آن ضرورت دارد و خود بخود موجود و به اصطلاح واجب الوجود است و يا وجودش ضرورت ندارد و مرهون موجود ديگري است و به اصطلاح ممكن الوجود مي باشد و بديهي است كه اگر تحقق چيزي محال باشد هرگز وجود نخواهد يافت و هيچگاه نمي توان آن را موجود دانست پس هر موجودي يا واجب الوجود است يا ممكن الوجود با دقت در مفهوم ممكن الوجود روشن مي شود كه هر چيزي مصداق اين مفهوم باشد معلول و نيازمند به علت خواهد بود زيرا اگر موجودي خود بخود وجود نداشته باشد ناچار به وسيله موجود ديگري به وجود آمده است چنانكه هر وصفي كه با لذات نباشد ثبوت آن بالغير خواهد بود و مفاد قانون عليت هم همين است كه هر موجود وابسته و ممكن الوجود نيازمند به علت است نه اينكه هر موجودي نياز به علت دارد تا گفته شود پس خدا هم احتياج به علت دارد يا گفته شود اعتقاد به خداي بي علت نقض قانون عليت است از سوي ديگر اگر هر موجودي ممكن الوجود و نيازمند به علت باشد هيچگاه موجودي تحقق نخواهد يافت و چنين فرضي نظير آن است كه هر يك از افراد يك گروه اقدام خود را مشروط به شروع ديگري مي كند كه در اين صورت هيچ اقدامي انجام نخئاهد شد پس وجود موجودات خارجي دليل آن است كه واجب الوجودي موجود است (4)
يكي ديگر از دلايل وجود خداوند عشق به كمال مطلق است انسان در نهاد خود مي يابد كه كمال را دوست دارد و بلكه حد اعلاي آنرا مي خواهد و همين احساس را يا مراجعه به رفتار و گفتار ديگران در آنان نيز مي يابد ( توجه داشته باشيم كه سخن در وصول به كمال مطلق نيست بلكه سخن در عشق به كمال مطلق است ) اكنون مي گوييم وجود چنين احساسي در انسان دليل بر واقعيت داشتن كمال مطلق است و مقصود از خدا نيز چيزي جز كمال و جمال مطلق و لا يتناهي نيست .
نتيجه اين دو مقدمه اين است كه انسان فطرتا به خدا عشق مي ورزد هر چند ممكن است در مقام عمل دچار انحراف گردد و چيزي را كه واقعا كمال مطلق نيست بجاي آن بنهد و آن را معشوق خود برگزيند چنان كه مثلا احساس گرسنگي كودك به او الهام مي كند كه خوردني در عالم يافت مي شود ولي چه بسا در تشخيص آنچه واقعا خوردني است از غير آن دچار اشتباه گردد و مثلا حشره اي را در دهان بگذارد .
پرسش : به چه دليل احساس و عشق به كمال مطلق مستلزم واقعيت داشتن آن است آيا احتمال ندارد كه اين احساس خطا و بي اساس باشد ؟
پاسخ :
دلالت عشق به كمال مطلق را بر واقعي بودن آن از دو راه مي توان بيان نمود راه اول اينكه تمايلات غريزي و فطري بدون آنكه هيچ واقعيتي در عالم خارج موجود باشد با نظم حاكم بر جهان سازگار نيست در غرايز موجود در انسان و حيوان نشان مي دهد كه آنها به اموري واقعيت دارد توجه و تعلق دارند و اگر رخ مي دهد در تشخيص مصداق است نه در اصل واقعيت .
راه دوم اينكه محقق اموري كه واقعيت آنها متعلق به غير است بدون تحقق مضاف اليه و متعلق آنها محال است مثلا علم و آگاهي متعلق مي خواهد فرض علم بدون متعلق امري ناممكن است بنابراين اراده مراد مي خواهد حب محبوب مي خواهد عشق معشوق مي خواهد و ...
فطري بودن وجود خداوند در كلام صدر المتالهين به اين صورت آمده است كه وجود خدا دل گواهي مي دهد نه عقل و ايمان از اين راه به دست آمده است كه وجود خدا چنان كه گفته اند امري فطري است به گواه اينكه انسان به هنگام رويارويي با شرايط هولناك به سابقه فطرت خود به خدا توكل نموده به طور غريزي به مسبب الاسباب و آنكه دشواريها را آسان مي كند روي مي آورد هر چند خود وي به اين گرايش فطري خود توجه نداشته باشد و پاسكال رياضي دان معروف فرانسوي ( متوفاي 1662) گفته است به وجود خدا دل گواهي مي دهد نه عقل و ايمان از اين راه به دست مي آيد دل دلائلي دارد كه عقل را به آن دسترسي نيست (5) يكي ديگر از راههاي اثبات وجود خداوند تجربه و آزمايش شخصي و فردي است اينكه زندگي انسان اگر مقرون به حق جويي و حقيقت خواهي و اخلاص عمل و كوشش باشد مورد حمايت قرار مي گيرد و از راههائي كه بر ما مجهول است دست غيبي ما را تحت عنايت خود قرار مي دهد علاوه بر اينكه يك امر ايماني است و از لوازم ايمان به تعليمات انبياء است يك حقيقت تجربي و ازمايشي است البته تجربه و آزمايش شخصي و فردي يعني هر كس لازم است در عمر خويش چنين كند تا اثر لطف و عنايت پروردگار را در زندگي خود ببيند و چقدر لذت بخش است معامله با خدا و مشاهده آثار لطف خدا.
يكي ديگر از دلايل وجود خداوند الهامات و اشراقاتي است كه به دانشمندان مي شود و نگاهان دري از علم به روي آنها گشوده مي شود و اكتشافي عظيم رخ مي دهد .
آنچه معمولا ما از راههاي حصول علم مي شناسيم دو تا است يكي تجربه و مشاهده عيني ديگر قياس و استدلال بشر از راه مطالعه و مشاهده عيني طبيعت بارموز و اسرار طبيعت آشنا مي شود يا در اثر قوه استدلال و قياس نتيجه اي را پيش بيني و استنتاج مي كند اينگونه موفقيتها عادي است گو اينكه از يك نظر دقيق فلسفي در همين موارد فيزيك منشا الهايم وجود دارد ولي اين از نظر افق بحث ما خارج است .
ابن سينا معتقد است چنين قوه اي در بسياري از افراد با اختلاف و تفاوت هايي وجود دارد آيه شريفه «يكاد زيتها يضيي ولولم تمسه نار» را بر همين تو كه در بعضي افراد احيانا به صورت شديدي وجود دارد حمل مي كند غزالي در كتاب المنتقذ من الضلال مدعي مي شود كه بسياري از معلومات بشر كه مربوط به احتياجات زندگي است ابتدا به صورت الهام صورت گرفته است غزالي درباره وحي و نبوت كه بحث مي كند مي گويد كسيكه روحي و نبوت شك مي كند يا در امكانش شك مي كند يا در وقوعش و يا درباره شخص معين شك مي كند كه آيا وحي به او رسيده يا خير بعد مي گويد بهترين دليل امكان آن وقوع آن است زيرا بشر يكسلسله اطلاعات درباره دواها و علاجها و درباره نجوم دارد كه تصور مي كند از طريق تجربه توانسته باشد آنها را به دست آورد فقط بايد گفت لطف الهي از طريق الهام بشر را هدايت كرده است خواجه نصير الدين طوسي نيز درباره احتياج به وحي و نبوت كه بحث مي كند مدعي مي شود برخي صنايع را بشر از طريق الهام آموخته است مولوي همين معني و مضمون را به نظم آورده است آنجا كه مي گويد :
اين نجوم و طب وحي انبياء است عقل و حس را سوي بيسوره كجا است
عقل جزئي عقل استخراج نيست جز پذيراي فن و محتاج نيست
جمله حرفت ها يقين از وحي بود اول او ليك عقل آن را مي فزود
از دانشمندان جهان امروز اكسيس كارل در كتاب انسان موجود ناشناخته يكي از طرفداران نظريه اشراق و الهام است او مي گويد : به يقين اكتشافات علمي تنها محصول و اثر فكر آدمي نيست نوابغ علاوه بر نيروي مطالعه و درك قضايا از حضائص ديگري چون اشراق و تصور خلاقه برخوردارند به وسيله اشراق چيزهايي را كه بر ديگران پوشيده است مي يابند و روابط مجهول بين قضايائي كه ظاهرا با هم ارتباطي ندارند مي بينند و وجود گنجينه هاي مجهول را به فراست در مي يابند و بدون دليل و تحليل آنچه را دانستنش اهميت دارد مي دانند (6)
منابع و ماخذ :
1- امدادهاي غيبي در زندگي بشر، مرتضي مطهري (ره)، ص 56-57.
2- عقايد استدلالي ترجمه محاضرات في الالهيات، علي رباني گلپايگاني، ص 81.
3- امدادهاي غيبي در زندگي بشر، مرتضي مطهري (ره)، ص 65-67 با اندكي حذف .
4- آموزش عقايد ( دوره كامل سه جلدي ) ،ج 1-2-3 آيت الله مصباح يزدي،ص 61.
5- عقايد استدلالي، علي رباني گلپايگاني ،جلد اول ،ص 61-64 .
6- امداداهاي غيبي در زندگي بشر، استاد مطهري (ره)، ص 72-79 .
به نقل از اداره پاسخگويي آستان قدس رضوي

پرسمان دانشجویی