ظرفيت انسان وعدالت خدا | کتابخانه مجازی الفبا

اگر مي گويند مثلا هر کسي به اندازه ظرفيت وجودش بازخواست مي شود اين ظرفيت از کجا مي آيد؟ اگر آن را خداوند مي دهد باز سؤال پيش مي آيد چرا مثلا به پيامبر ظرفيت بيشتر داده شده است؟! اگر از قبل(قبل از اين دنيا) به اصطلاح 14 رتبه اول(دست کم) رزرو شده(!) اين بي عدالتي نيست؟ ما کسي را الگويمان قرار مي دهيم که لااقل بتوانيم به آن برسيم گر چه تجربه ثابت کرده بارها و بارها افراد از الگوهايشان هم جلوتر رفته اند و حتي به مرحله اي رسيده اند که ايده هاي آنها را رد مي کنند ... اما اين موضوع درباره الگوهاي ديني ما صادق نيست چرا که ما هرگز به آنها نخواهيم رسيد؟(نسبت ما و ايشان برابري در برابر لطف خداوند نيست و به نوعي شبيه ارباب و رعيت است(!))

واقعيت آن است که ظرفيت موجودات و انسان ها، همانند ظرف هايي نيست که براي برخي نصف و براي برخي تمام آن پر شده باشد؛ بلکه هر موجودي متناسب با وضعيت و موقعيت خود، ظرف و ظرفيتش شکل خواهد گرفت. همه ظرف ها متناسب با ظرفيت خود، پر است و به هر مقدار که قابليت ها و استعدادها بيشتر شود و فعليت پيدا کند، به همان مقدار ظرف ها نيز بزرگ تر خواهد شد. به طور مثال هر مقدار معلومات و درجات علمي انسان افزايش يابد، ظرف قلب و سينه او گشادتر خواهد شد.

همچنين هر کدام از جمادات، گياهان و حيوانات، عرصه خاصي براي ظهور ظرفيت خود دارند. به طور مثال دانه گندم در مدت چند ماه و با رعايت اصول کاشت و داشت و برداشت، مي تواند تبديل به خوشه اي هفتاد دانه اي شود. البته هر مقدار عوامل تأثيرگذار کم شود، دانه هاي کمتري به بار خواهد نشست و هرگاه عوامل اصلاح، ارتقا يابد، دانه هاي بيشتري به ثمر خواهد رسيد. نسبت به ديگر انواع گياهان و حيوانات نيز اين چنين است.

در انسانها عرصه فعاليت و ظهور ظرفيت بسيار گسترده مي باشد و خداوند متعال براي هيچ انساني محدوديت نگذاشته است. از نظر عقلي هم حتي تقدم بر الگوهاي برتر براي ديگر انسانها مانعي ندارد. چنان که در روايت پيامبر(ص) آمده است: «علماء امتي افضل من انبياء بني اسرائيل» (بحارالانوار، ج 35، ص 304).

البته اگر كسي در مقام برترين الگو قرار گرفت به طوري كه همه كمالات ممكنه انساني را در حد اعلاي امكان برخوردار شد، فراتر از آن ديگر كمالي متصور نيست تا كسي از آن فراتر رود و از همين رو برتر شدن از پيامبر خاتم(ص) كه اشرف كائنات است تناقض آميز مي باشد. اما رسيدن به اين مقام بدون تلاش اختياري نبوده و راه آن نيز بر كسي مسدود نيست.

اما اينكه چرا خداوند به پيامبران وامامان(ع) از ابتدا لطف بيشتري کرده و به ساير انسانها چنين لطفي نکرده است؟

به دليل علم پيشين و ظهور واقعيت هاي پسين است. به طوري که ديگر انسانها حتي در نگهداري همين مقدار عقل و فطرت خود تمام سعي و تلاش خود را به کار نگرفتند در حالي که پيامبر(ص) و امامان حتي بيش از وظايف خود، خويشتن را به سختي و عبادت به کار مي گرفتند تا آنجا که از سوي خداوند متعال خطاب آمد: «طه ما انزلنا عليک القرآن لتشقي» (طه، آيات 1 و 2). و در پاسخ يکي از همسران که از زيادي عبادت و تکرار بيداري در شب پيامبر(ص) شگفت زده شده بود. حضرت فرمودند: «الا اکون عبدا شکورا» (کافي، ج 2، ص 95). همچنين بود تلاش علمي و مجاهدت هاي امامان(ع) که گوي سبقت را با اختيار و اراده خود از همه ربوده بودند و در جهت اطاعت الهي پيشقدم بودند.در پايان باز بر اين نکته تأکيد مي کنيم که زندگي انسان يک زندگي متحول و متکامل است و آدمي اين توان و استعداد را دارد تا نحوه و چگونگي حيات خود را با عمل مختارانه، خود ترسيم نمايد. از اين رو، يک وضعيت يا طبقه يا جايگاه اجتماعي و شغلي و يا معرفتي خاص، هويت بخش انسان نيست به طوري که نتواند از آن مقام و وضعيت جدا شده و وضعيت ديگري را رقم زند. بلکه ما خود مسؤول چگونه زيستن و تحقق استعدادهاي نهفته خود هستيم.

اما چرا خداوند نظام جهان را به گونه اي قرار نداده که همه يکسان باشند؟ بايد گفت اقتضاي نظام دنيا اين گونه است که داراي هندسه ويژه اي باشد و ابتدا و فرجام خاص داشته باشد و زيبايي آن به همين است. در غير اين صورت نظام ديگري خواهد بود و فرجامي مانند بهشت و جهنم نخواهد داشت.

و اختلاف ظرفيت ها با توجه علم ازلي خداوند بر اساس اعمال و رفتار و نيت هاي انسان ورق مي خورد نه گزاف و دل بخواهي. يعني خداوند با علم ازلي خويش همه موجودات را مي بيند، و مي بيند که فلان شخص با تلاش هاي آينده خويش لياقت داشتن فلان مقام را پيدا مي کند لذا به او آن مقام داده مي شود يعني خداوند با توجه به اول و آخر هستي بهترين ها را انتخاب نموده است. اين که گفته شده است انسان از الگوي خود ممکن است جلو بزند، اتفاقا خداوند بر همين اساس پيامبر(ص) را بهترين معرفي نموده با اين که قبل از او 124هزار پيامبر آمده بودند و حضرت ابراهيم و امثال او الگويي براي آن حضرت بودند: «فبهدهم اقتده» (انعام، آيه 90). با اين حال با اختيار و کردار خويش که زمنيه لطف الهي را فراهم مي کند از همه الگوهاي خويش جلو زد، اگر در بين من و شما چنين کسي وجود داشت قطعا خداوند انتخاب مي نمود، و در بين پيروان پيامبر(ص) نيز امام علي(ع) از همه مردم به او نزديکتر بود و شد لذا لياقت جانشيني را پيدا کرد، و همين طور امامان بعدي.

امام صادق(ع) درباره موهبت ويژه پيامبران مي فرمايد: از آن جا که خداوند به هنگام آفرينش پيامبران، مي دانست که آنان از او فرمان برداري مي کنند و تنها او را عبادت نموده هيچ گونه شرکي روا نمي دارند( از موهبت هاي ويژه خويش، برخوردارشان ساخت) پس اينان به واسطه فرمان برداري از خداوند به اين کرامت و منزلت والا رسيده اند.(محمد باقر مجلسي، بحارالانوار، ج17، ص94، مضقات الشيخ المفيد، ج5، ص128)

اين نشان مي دهد که خداوند از بين همه موجودات با توجه به زمينه خانوادگي و شرايط محيطي و از همه مهمتر اختيار، بندگي و عبوديت آنها خوبان را بدون هيچ گونه بي عدالتي گلچين نموده است.

آري خداوند پيامبري را برگزيد که هرگز نان گندم نخورد با اين که مي توانست، هرگز سير نخوابيد با اين که مي توانست سير باشد، هر شب را براي عبادت(نصف شب يا يک سوم را) بيدار بود، بيشترين ايثار و از خودگذشتگي و تحمل سختي ها را از خود نشان داد. بايد به اين واقعيت اعتراف كنيم، «حرف زدن آسان است ولي عمل خيلي مشکل است»، خيلي از ما ها از حرام نمي توانيم دوري کنيم، براي نماز صبح سر وقت بيدار نمي شويم ... آن گاه چگونه مي توانيم ادعا کنيم از پيامبر جلو بزنيم. كساني مانند حضرت زينب(س) با آن همه ايثارها، اقرار به عظمت پيامبران و امامان مي کنند، واقعيت آن است كه راه براي همگان باز است و بايد همت كرد. در روايت آمده است: «چهل روز اخلاص بورزيد، آن گاه دريچه علم و حکمت بر روي شما باز مي شود.»

منابع جهت مطالعه بيشتر:

1- عدل الهي، مرتضي مطهري، قم، انتشارات اسلامي

2- الهيات و معارف اسلامي (تبيين عقايد اسلامي)، جعفر سبحاني، قم، مؤسسه امام صادق(ع)

3- درس هايي از علم کلام، حبيب الله طاهري، دفتر انتشارات اسلامي قم

4- آموزش عقايد، محمد تقي مصباح يزدي، مرکز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامي

5. تجليات ولايت، ج1و2، علي اکبر بابازاده

پرسمان دانشجویی