ابعاد انسان | کتابخانه مجازی الفبا

به طور مفيد و همراه مثال و منبع آسان معرفي کنيد انسان از چه ابعادي تشکيل يافته؟ داراي چه امکاناتي است؟ ارتباط اين ابعاد چگونه است؟ نظر فلاسفه و عارفان و علماي اخلا ق را بگوييد؟ منبع موثق و کامل معرفي کنيد.

مطالعه آيات قرآن، بهترين راه شناخت همه بعدي انسان استالف. ساختار دو بعدى انسان (جسم و روح)

«و بدأ خلق الانسان من طين‏أ ثم سوّاه و نفخ فيه من روحه؛ خداوند آفرينش انسان را ازگل آغاز كردأ سپس او را سازمان هماهنگ بخشيد و از روح خود در او دميد». (سجده / 9 و 7).

پس انسان آميخته‏اى است از (گل) عنصرى زمينى و نامقدس، و از (روح) مخلوق الهى و مقدس. ب. نفس آدمى داراى دو گرايش (تقوا و فجور)

«و نفس و ما سوّاها فألهمها فجورها و تقواها؛ سوگند به نفس و جان آدمى و آنچه نيكو و متعادلش ساخته است، پس آن گاه بدى و پرهيزگارى را به آن الهام نموده است». (شمس / 7). ج. نفس آدمى داراى كاركردى دوگانه (امّاره و لوّامه)

«ولااقسم بالنفس اللوّامة؛ سوگند به نفس آدمى كه وى را بر كجى ها و كجروى ها ملامت مى‏كند».

«ان النفس لامّارة بالسوء؛ همانا نفس آدمى او را به سوى بدى فرمان مى‏دهد». د: مسيرهاى دوگانه در پيش روى انسان (راه تعالى، راه انحطاط)

«قد تبيّن الرشد من الغيّ؛ راه رشد و تعالى، از راه ضلالت و گمراهى باز نمايانده شده است و هر يك قابل شناسايى است». (بقره / 256).

«ألم نجعل له عينين. و لساناً و شفتين. و هديناه النجدين؛ آيا قرار نداديم براى انسان دو چشم و زبانى و دو لب، و آيا دو راه پيش پايش ننهاديم؟» (بلد / 10 و 8). ه. انسان، خود انتخابگر يكى از دو راه

«إنّا هديناه السبيل إمّا شاكراً و إمّا كفورا؛ راه را به انسان نشان داده‏ايم و او يا راه شكر و سپاس گزارى در پيش مى‏گيرد و يا راه كفران و ناسپاسى را». ( انسان / 3). چهار. انسان، مجموعه اى از ضعفها و قوتها

«و خلق الانسان ضعيفاً؛ انسان ضعيف و كم طاقت آفريده شده است». (نساء/ 28).

«خلق الانسان من عجل؛ انسان در شالوده خلقتش عجله و شتاب زدگى قرار داده شده است».

(انبياء/ 37).

«انّ الانسان خلق هلوعاً؛ انسان، حريص و ناشكيبا آفريده شده است». (معارج / 19).

«إذا مسّه الشرّ جزوعاً. و إذا مسّه الخير منوعاً؛ زمانى كه به انسان بدى روى آورد بى‏قرارى مى‏كند و هنگامى كه توانمند گردد حرص مى‏ورزد و ديگران را از توان خويش محروم مى‏دارد». (معارج / 21 و 20).

«إنّه كان ظلوماً جهولا؛ همانا انسان، موجودى سخت سيه كار و جهل پيشه است». ( احزاب/ 72).

«انّ الانسان لربّه لكنود؛ انسان در برابر پروردگار خود بسيار ناسپاس است».

(عاديات / 6) .

اين مجموعه آيات اگر به تنهايى مورد توجه قرار گيرند ممكن است اين پرسش به ذهن آيد كه پس چرا خداوند چنين موجود ضعيف و ناتوانى را آفريده است كه ناسپاسى كند و سزاوار كيفر و ملامت شود! يا اگر صفات ذاتي او است پس فايده هدايت و دعوت و تربيت چيست؟

ولى شرط بهره‏ورى از فرهنگ قرآن، جامع نگرى و مراد سنجى آيات است و ما زمانى به اين جامع نگرى دست خواهيم يافت كه جنبه‏هاى توصيفى و تكريمى قرآن را نسبت به انسان نيز مورد توجه قرار دهيم كه برخى از آنها از قرار زير هستند:

نسبت به انسان بحث هاي فراواني در قرآن مطرح است كه به اهم آنها اشاره مي شود:الف. ارزش هاي انسان

1. انسان خليفة خدا در روي زمين(بقره (2)، آيه 30) و (انعام(6)، آية 165).

2. ظرفيت علمي انسان بزرگترين ظرفيت هايي است كه يك مخلوق ممكن است داشته باشد. بقره(2)، آيات 31-33.

3. داراي فطرتي خدا آشناست. اعراف(7)، آيه 172/ روم(30)، آية 43.

4. انسان تركيبي است از طبيعت و ماوراء طبيعت از ماده و معني و جسم و جان.الم سجده

5. آفرينش انسان، آفرينشي حساب شده است، تصادفي نيست، انسان موجودي انتخاب شده و برگزيده است. طه(20)، آيه 121.

6. انسان داراي شخصيت مستقل و آزاد است، و امانت دار خدا است. احزاب(33)، آية 72.

7. انسان از كرامت و شرافت ذاتي برخوردار است. اسراء(17)، آيه 70.

8. داراي وجدان اخلاقي است كه زشت و زيبا را درك مي كند. و الشمس(91)، آيات 8-9.

9. انسان جز با ياد خدا آرام نمي گيرد. رعد(13)، آية 28 و انشقاق(84) آية 6.

10. نعمت هاي زمين براي انسان آفريده شده است. بقره(2)، آيه 29/ جاثيه(45)، آيه 13.

11. هدف از خلقت انسان بندگي و اطاعت الهي است. ذاريات(51)

12. اگر خدا را فراموش كند خود را فراموش كرده. حشر(59)، آية 18.

13. بعد از مرگ حقايق پوشيده بر او آشكار مي گردد. ق(50)، آيه 22.

14. محرك انسان در كارها فقط مسائل مالي نيست؛ او ممكن است از حركت و تلاش خود جز رضاي آفريننده را نخواهد. فجر(89)، آية 28.

ب. ضد ارزش ها

در عين حال همين موجود در قرآن مورد بزرگ ترين نكوهش ها قرار گرفته است.

1. او بسيار ستمگر و نادان است. احزاب(33)، آيه 72.

2. او بسيار ناسپاس است. حج(22)، آيه 66.

3. در صورتي كه بي نياز شود طغيان مي كند. علق(96)،آيه 7.

4. انسان عجول است. اسراء(17)، آية‌ 11.

5. در سختي ها خدا را ياد مي كند و در راحتي ها فراموش كار مي شود. يونس(10)، آيه 12.

6. انسان تنگ نظر است. اسراء(17)، آيه 100.

7. انسان حريص است. معارج(70)، آيه 19.

8. او مجادله گر است. كهف(18)، آية 54.

9. تنها ايمان و عمل صالح باعث نجات او مي شود. و العصر(103).ج. توانايي هاي گوناگون انسان

عقل و اراده، مقاومت در مقابل غرائز و ...د. آگاهي هاي انسان

خدا آگاهي فطري

خود آگاهي حشر(59)، آيه 19.:

1. فطري

2. فلسفي

3. جهاني

4. خودآگاهي طبقاتي

5. خودآگاهي انساني ر.ك: مرتضي مطهري، انسان و سرنوشت، قم، انتشارات صدرا، بي تا، ص 67-94.

و مباحث بي شمار ديگر...

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. انسان در قرآن، مرتضي مطهري.

2. انسان شناسي، محمد تقي مصباح يزدي.

3. انسان در قرآن، جوادي آملي.

4. انسان و سرنوشت، مرتضي مطهري.

5. تفسير الميزان، علامة طباطبايي. آدرس ها بر اساس دليل الميزان، نوشته الياس كلانتري و عباس ترجمان مي باشد. ج1، ص 111-112 و 186؛ ج 5، ص 316؛ ج 13، ص 186 و 240 ؛ ج 19، ص 295 ؛ ج 20، ص 242 و ص 356. ر.ك: همان، ص 63-65.

6. تفسير نمونه، ناصر مكارم شيرازي. حقيقت انسان، ج 27، ص 45 و ص 268؛ هدف از آفرينش انسان، ج 9، ص 24 و ... براي تفصيل بيشتر ر.ك: فهرست موضوعي تفسير نمونه، احمد علي بابايي، رضا محمدي، مدرسة امير مؤمنان، ص 368 و 240-251.

7. انسان در قرآن، دكتر عبد الله نصري.

نصرى، عبداللَّه، فلسفه خلقت انسان، (تهران: مؤسسه فرهنگى دانش و انديشه معاصر، چاپ دوم، 1379)؛

همو، فلسفه آفرينش، (قم: دفتر نشر معارف، چاپ اول، 1382)؛

جعفرى، محمد تقى، آفرينش و انسان، (قم: دارالتبليغ اسلامى، چاپ دوم)، بى‏تا).

پرسمان دانشجویی