تکامل اجنه | کتابخانه مجازی الفبا

آيا جنيان نيز مانند انسان ها داراي مراحل تکامل هستند و برتري انسان نسبت به آنها در آفرينش چيست؟

در عالم هستى برخى از موجودات غيرمحسوس‏اند و با حواس طبيعى و عادى، قابل درك نيستند. يكى از اين موجودات «جن» است. جن كه در اصل معنا و مفهوم «پوشيدگى» دارد، از چشم انسان پوشيده است. قرآن وجود اين موجود را تصديق كرده و سوره‏اى به نام «جن» نيز در قرآن وجود دارد. در قرآن گاهى از اين موجود به «جانّ» نيز ياد مى‏شود. الرحمن / 39 و حجر/ 27.

ماهيت و حقيقت اين موجودات، چندان براى ما روشن نيست؛ ولى از پاره‏اى آيات و روايات مى‏توان به برخى از مشخصات اين موجود دست يافت، از جمله:

1- از آتش آفريده شده و خلق آن پيش از خلق انسان است. حجر/ 27 - الرحمن/ 15.

2- جن نيز مانند انسان مكلف و مسؤول است. ذاريات/ 56.

3- دسته‏اى از آنها مؤمن و گروهى كافر، عده‏اى از آنها نيك‏كردار و برخى از آنها زشت‏كردارند. جن / 11 و 14 و 15 - احقاف / 31.

4- بعضى از آنها مرد و مذكر و پاره‏اى ديگر زن و مؤنث هستند و توليد نسل نيز مى‏كنند. جن/ 6.

5- آنها زندگى مى‏كنند و مى‏ميرند. احقاف / 18. نگا: الميزان، ج 20، ص 41.

6- داراى شعور و اراده‏اند و مى‏توانند با سرعت حركت كنند. مانند قصه حضرت سليمان و تخت بلقيس، ملكه سبا. نمل / 39 - 38.

7- مسخّر انسان مى‏گردند. البته در قرآن در اين خصوص، تنها به قضيه حضرت سليمان اشاره شده است كه علاوه بر پرندگان، وحوش و انسان‏ها، جن‏ها نيز در اختيار و به فرمان حضرت سليمان بودند. نگا: نمل / 17 تا 39 - سبأ / 14 - 12 - انبياء / 82.

8- در روايات آمده است كه «جن مؤمن» براى پيامبران و امامان، مسخر مى‏شوند و خدمت مى‏كنند و كسانى كه به اذن الهى از ولايت تكوينى برخوردارند، مى‏توانند جنيان كافر را تحت فرمان خويش درآورند. نگا: معارف قرآن، ص 312 - 313.

9- از پاره‏اى آيات قرآنى و روايات معلوم مى‏شود كه جنيان به پيامبر خدا(ص) ايمان آورده‏اند. جن / 1 - احقاف / 32 - 29.

اما اين كه جن در كجاى زمين قرار دارد؟ به طور واضح و مشخص، مطرح نشده است؛ هر چند در برخى از روايات به اماكنى كه جنيان در آن‏جا حضور بيشترى دارند، اشاره شده است. آنچه مسلم است جن نيز مانند انسان موجودى است جسمانى؛ با اين تفاوت كه انسان از خاك و جن از آتش است. طبعاً همان‏طور كه انسان داراى روح است، جن نيز روح دارد و از آن‏جا كه ميان روح و بدن رابطه‏اى نزديك وجود دارد، مى‏توان تصور كرد كه براى جن نيز در شرايط خاص روحى اين امكان هست كه روح آنها گاهى با عالم بالا تماس حاصل كند؛ چنان كه برخى از انسان‏ها نيز با رياضت واجد شرايط سير روحى در عوالم ديگر مى‏شوند. به هر ترتيب، مكان اصلى آنها همين زمين است و حتى تماس با عالم بالا نيز طبق برخى آيات قرآن، پس از تولد حضرت رسول(ص) براى آنها ممنوع شده است. نگا: معارف قرآن، ص 311 - 309.

برتري انسان:

با اين حال انسان از تمام موجودات، از جن و ملک و ... برتري دارد، به جهت اينکه انسان تنها موجودي است که خليفه خدا در روي زمين است و مخزن اسرار الهي است و به همين جهت به ملائکه و ابليس که رئيس جنيان است دستور داده شد که بر آدم سجده نمايند و همين طور انسان تنها امانت دار الهي است و قرآن صريحا به برتري انسان بر بسياري از موجودات ديگر را بيان نموده است که در ذيل به آيات مربوطه اشاره مي شود:

1. خلافت الهي: «و به ياد آور» هنگامي که پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين خليفه و حاکمي قرار خواهم داد [که همان حضرت آدم و... باشند]. (بقره(2)، آيه 30)

2. مخزن علم و اسرار الهي: «سپس علم اسماء [علم اسرار آفرينش و نامگذاري موجودات] را همگي به آدم آموخت بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود اگر راست مي گوييد اسامي اينها را برشماريد، فرشتگان عرض کردند: منزهي تو! ما چيزي جز آنچه به ما تعليم داده اي نمي دانيم تو دانا و حکيمي. فرمود اي آدم آنها را از (اسامي و اسرار) اين موجودات آگاه کن که آنها را آگاه کرد خداوند فرمود: نگفتم من غيب آسمان ها و زمين را مي دانم، و نيز مي دانم آنچه را شما آشکار مي کنيد يا پنهان مي داشتيد». (بقره(2)، آيات 31-33).

3. مسجود ملائکه: دليل ديگر برتري انسان اين است که خداوند به ملائک و رئيس جنيان يعني ابليس دستور داد که در مقابل آدم سجده کنند و اين نشانه برتري آدم و انسان است. قرآن کريم مي فرمايد: «و هنگامي که به فرشتگان گفتيم براي آدم سجده و خضوع کنيد، همگي سجده کردند جز شيطان که سر باز زد و تکبر ورزيد [و به خاطر نافرماني و تکبر] از کافران شد». (بقره(2)، آيه 34).

4. انسان امانت دار الهي است: «ما امانت [تعهد، تکليف، مسئوليت و ولايت الهيه] را بر آسمان ها و زمين و کوه ها عرضه داشتيم آنها از حمل آن ابا کردند و از آن هراس داشتند، اما انسان آن را بر دوش کشيد...». (احزاب، آيه 72).

5. تاج کرمنا بر سر آدم زده شده: «وَ لَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ كَثيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضيلاً»؛ ما آدمي زادگان را گرامي داشتيم، و آنها را در خشکي و دريا [بر مرکب هاي راهوار] حمل کرديم و از انواع روزي هاي پاکيزه به آنان روزي داديم، و آنها را بر بسياري از موجوداتي که خلق کرده ايم برتري بخشيديم». (اسراء(17)، آيه 70).

در توضيح آيه مي خوانيم «تنها موجودي که از نيروهاي مختلف مادي و معنوي، جسماني و روحاني تشکيل شده و در لابلاي تضادها مي تواند پرورش پيدا کند و استعداد تکامل و پيشروي نامحدود دارد انسان است». (ناصر مکارم شيرازي، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، 1370، ج 12، صص 99-200).

علي(ع) کلامي دارد که مي تواند آيه را به خوبي براي ما روشن سازد، آنجا که فرمود: «خداوند خلق عالم بر سه گونه آفريد، فرشتگان و حيوانات و انسان، فرشتگان عقل دارند بدون شهوت و غضب، حيوانات مجموعه اي از شهوت و غضبند و عقل ندارند، اما انسان مجموعه اي از هر دو تا کدامين غالب آيد، اگر عقل او بر شهوتش غالب شود از فرشتگان برتر است و اگر شهوتش بر عقلش چيره گردد از حيوانات پست تر است». (حويزي، تفسير نورالثقلين، ج 3، ص 188، به نقل از تفسير نمونه، ج 12، ص 200).

به اين نکته نيز توجه شود که برتري انسان بر ساير موجودات روي جنبه هاي معنوي و انساني او است ولي بي مناسبت نيست که بدانيم به گفته دانشمندان حتي از نظر نيروهاي جسماني در بعضي از جهات از ساير جانداران قويتر و نيرومندتر است [هر جند از پاره اي جهات نيز ضعيف تر به نظر مي رسد].

الکسيس کاري مي گويد: «بدن انسان داراي استحکام و ظرافت فوق العاده اي مي باشد و در مقابل هر نوع حادثه استقامت مي ورزد، همچنين در مقابل بي غذايي، بي خوابي، خستگي، غصه افراطي، درد، بيماري، رنج پرکاري و در مورد حفظ موازنه و تعادل حيرت انگيز بدن و روح خويش، تحمل عجيبي از خود نشان مي دهد، حتي مي توان گفت که انسان از تمام حيوانات پردوام تر، پر تلاش تر است، با اين توانايي جسمي و فکري شگرفش توانسته است، اين همه امور، صنايع و تمدن کنوني را به وجود آورد و برتريش را بر همه جانداران به اثبات رساند». (الکسيس کارل، انسان موجود ناشناخته، صص 73-74 به نقل از تفسير نمونه، همان، صص 200-201).

و اين انسان است که نسبت به گذشته خود پيشرفت هاي شگرفي نموده است، اما موجودات ديگر حتي ملائکه نسبت به گذشته خود پيشرفتي نداشته است.

«در اين جا يک سؤال باقي مي ماند و آن اين که آيا همه انسان ها از فرشتگان برترند؟ در حالي که گروهي بي ايمان و شرور و ستمگر هستند که از پست ترين خلق خدا محسوب مي شوند و به تعبير ديگر آيا بني آدم در آيه مورد بحث همه انسان ها را شامل مي شود يا تنها گروهي از آنها را.

پاسخ اين سؤال را در يک جمله مي توان خلاصه کرد و آن اينکه: آري همه انسان ها برترند، اما بالقوه و بالاستعداد. يعني همگي اين زمينه و شايستگي را دارند، حال اگر از آن استفاده نکنند، و سقوط نمايند مربوط به خودشان است». (تفسير نمونه، همان، ص 200).

در نتيجه بايد گفت نوع انسان به جهت خليفه خدا بودن، مخزن اسرار الهي بودن و... بر موجودات ديگر از جمله جن برتري دارد.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:

1. انسان و ايمان، مرتضي مطهري، انتشارات صدرا.

2. انسان موجود ناشناخته، الکسيس کارل.

پرسمان دانشجویی