چرايي دوازده امام | کتابخانه مجازی الفبا

به چه دليل امامان دوازده نفرند؟ موضع اهل سنت در اين باره چيست؟

تعداد امامان و مشخصات آنها در روايات متعددى كه از پيامبر اكرم‏(صلى‏الله‏عليه‏وآله) در منابع شيعه و سنى نقل شده مشخص گرديده است. برخى از اين روايات را از منابع اهل سنت نقل مى‏كنيم:<BR/>  1. «كار مردم پيوسته مى‏گذرد تا آنكه دوازده مرد بر آنان فرمان برانند»1.<BR/>  2. «شمار جانشينان من به تعداد نقباى موسى (دوازده نفر) است»2.<BR/>  3. «تا وقتى كه دوازده خليفه و جانشين بر شما حكومت كنند، دين پيوسته پابرجاست»3.<BR/>  4. «كار اين امت همواره پابرجاست تا دوازده خليفه و جانشين بر آنان بگذرند كه همگى از قريش‏اند»4.<BR/>  5. «بر اين امت دوازده خليفه حكومت خواهند كرد، به عدد نقباى بنى‏اسرائيل»5.<BR/>  6. امام على‏(عليه‏السلام) در توضيح انحصار امامت در قريش مى‏فرمايد: «امامان از قريش، تنها از نسل هاشم هستند و امامت بر غير آنان شايسته نيست...»6.<BR/>  7. «الائمة بعدى اثنى عشر، تسعة من صلب الحسين و التاسع مهديهم»7؛ «امامان پس از من دوازده نفرند، نه نفر ايشان از نسل حسين‏اند و نهمين ايشان مهدى ايشان است». نظير اين روايات را - كه از اهل سنت در مورد تعداد ائمه‏(عليهم‏السلام) وارد شده است - مى‏توان در ساير منابع مطالعه كرد8.<BR/>  8. در روايات سفيان‏بن عينيه به نقل ينابيع الموده از پيامبر اكرم‏(صلى‏الله‏عليه‏وآله) آمده است: «همواره دين پايدار است تا آنكه قيامت به پا شود يا بر شما، دوازده خليفه حكم رانند كه همه آنان از بنى‏هاشمند»9.<BR/>  9. امام الحرمين جوينى از ابن عباس از پيامبر(صلى‏الله‏عليه‏وآله) نقل مى‏كند كه فرمود: «من سرور پيامبرانم و على سرور اوصيا. اوصياى بعد از من دوازده نفرند، اولشان على است و آخرشان مهدى»10.<BR/>  10. ابن عباس از پيامبر(صلى‏الله‏عليه‏وآله) نقل كرده كه فرمود: «جانشينان و اوصياى من و حجت‏هاى خدا بر خلق پس از من دوازده نفرند، اولشان برادرم و آخرشان فرزند من است. پرسيده شد: برادرتان كيست؟ فرمود: «على بن ابيطالب». پرسيده شد: فرزندتان كيست؟ فرمود: «مهدى، همان كسى كه زمين را پر از عدل و داد كند، همانگونه كه پر از ظلم و جور شده است...»11. <BR/> ديدگاه اهل سنت‏<BR/>  عالمان سنى در تفسير اين احاديث و انطباق آن بر مصاديق گرفتار دشوارى و سرگردانى بزرگى شده‏اند.<BR/>  ابن عربى ابتدا شانزده خليفه از ابابكر تا سفاح را نام برده و سپس نام بيست و هفت تن ديگر از عباسيين را بر آن افزوده است و چون تطابقى در اين اعداد با دوازده نفر نيافته مى‏گويد: «من هيچ معنايى از اين احاديث درك نمى‏كنم»12.<BR/>  جلال الدين سيوطى نيز با گزينش چندى از خلفا و حذف برخى ديگر خواسته است به گونه‏اى مصاديق خلفاى دوازده گانه را تعيين كند.<BR/>  او در اين باره مى‏نويسد: «تعدادى از پيشوايان دوازده گانه چهار خليفه (راشدين) هستند، سپس امام حسن و معاويه و ابن زبير و عمربن عبدالعزيز. تا اينجا هشت نفرشان روشن شده نيز ممكن است مهدى عباسى را بر آنها افزود چرا كه او در ميان عباسيان همچون عمربن عبدالعزيز در ميان امويان است. همچنين است طاهر عباسى كه به عدالت شهره است. پس دو نفر ديگر باقى مى‏مانند كه بايد در انتظارشان ماند. يكى از آنان مهدى(عج) است، زيرا از اهل‏بيت‏(عليهم‏السلام) مى‏باشد»13.<BR/>  گمانه‏هاى ياد شده و ديگر گمانه‏ها هر يك به گونه‏اى از سوى ديگر عالمان مورد نقد قرار گرفته است. به ويژه آن كه نصوص پيامبر بر چند مسأله تأكيد دارد:<BR/>  1. مسأله دوازده پيشوا مربوط به مقطع زمانى محدودى نيست و بيانگر وضعيت امت اسلامى تا پايان تاريخ است؛ در حالى كه تعداد خلفا در اين دوران چند برابر دوازده نفر است.<BR/>  2. ويژگى‏ها و كاركرد ذكر شده در روايات بر بسيارى از خلفاى مذكور در آراى عالمان سنى منطبق نيست. ويژگى‏هايى چون هاشمى بودن، اين كه اولشان على‏(عليه‏السلام) است و نه نفرشان از نسل امام حسين‏(عليه‏السلام) هستند و...<BR/>  نتيجه اين كه تنها تفسير سازگار با مضمون احاديث ياد شده ديدگاه شيعه است كه مصداق آنان را امامان اهل بيت‏(عليهم‏السلام) مى‏داند14.---------------------<BR/>  <BR/><BR/>  1 فرائد السمطين، ج‏1، ص 317.<BR/>  2 كنزالعمال، ح 14971.<BR/>  3 صحيح مسلم، ج 6، (كتاب الاماره) ؛ صحيح بخارى، ج 4، ص 165.<BR/>  4 منتخب كنزالعمال، ج 5، ص 338.<BR/>  5 همان.<BR/>  6 نهج البلاغه، خطبه 142.<BR/>  7 كفايةالاثر، ص 23. (به نقل از: موسوعه الامام على‏بن ابيطالب، ج 2، ص 48).<BR/>  8 ر.ك:<BR/>   الف. ينابيع الموده، ص 2، 44.<BR/>   ب. البداية والنهايه، ج 6، ص 3، 247.<BR/>   ج. سنن ابن ماجه، ج 4، 4085 / 1367.<BR/>   د.مسند احمدبن حنبل، ج 5، ص 645 / 183.<BR/>   هـ. سنن ابى داود، 107 / 4.<BR/>  9 ينابيع الموده، ج 3، باب 77.<BR/>  10 فرائد السمطين، ج 2، ص 312.<BR/>  11 همان، روايات متعدد ديگر نيز در اين باب وجود دارد.<BR/>   بنگريد: معالم المدرستين، ج 1، ص 333.<BR/>  12 شرح ابن العربى على صحيح الترمذى، ج 9، ص 68 - 69.<BR/>  13 الصواعق المحرقه، ص 19، نيز: تاريخ السيوطى، ص 12.<BR/>  14 جهت آگاهى بيشتر بنگريد:<BR/>   الف. علامه سيد مرتضى عسكرى، امامان امت دوازده نفرند، تهران: مشعر.<BR/>   ب. همو، معالم المدرستين، ج 1، صص 333 - 341، تهران: بنياد بعثت، چاپ اول، 1406 قمرى.

پرسمان دانشجویی