امامت و شرک | کتابخانه مجازی الفبا

چرا امامت ما با شرك متفاوت است؟ جواب همشهريان اهل تسنن را چه بدهيم؟

الف: تفاوت امامت

نقطه اصلي اختلافات بين شيعه و سني اين است كه امام بعد از پيامبراكرم(ص) را چه كسي بايد انتخاب كند؟ شيعيان معتقدند كه امامت منصبي است الهي كه بايد از طرف خداي متعال به كساني كه صلاحيت آن را دارند داده شود و خداي متعال بوسيله پيامبر اكرم(ص) اين كار را انجام داده و در موارد متعدد مانند حديث «يوم الدار» و روز اعلان رسالت و دعوت بستگان به سوي اسلام، در حديث منزلت، در روز غدير خم ... اميرمؤمنان علي(ع) را جانشين بلافصل خود قرار داد و سپس يازده نفر از فرزندان او را يكي پس از ديگري براي تصدي مقام امامت تعيين و نصب فرموده است، ولي اهل نست معتقدند كه امامت الهي همانند نبوت و رسالت، با رحلت پيامبر اكرم(ص) خاتمه يافت و از آن پس تعيين امام به مردم واگذاشته شد و حتي بعضي از بزرگان اهل سنت تصريح كرده اند كه اگر كسي بزور اسلحه بر مردم مسلط شود، بعد از تسلط اطاعت وي بر ديگران لازم خواهد بود.(1) و روشن است كه چنين نظرهايي تا چه حد مي تواند راه را براي سوء استفاده زورمندان باز كند.

شيعه بر اين ادعاي خود علاوه بر آيات قرآن، مانند آيه تبليغ (2)، آيه اكمال دين (3)، آيه مباهله (4)، آيه ولايت (5)، آيه اولي الامر (6) و ... و علاوه بر رواياتي چون حديث ثقلين، حديث غدير، حديث منزلت و ... كه شيعه و سني بر آن اتفاق دارد به رواياتي از منابع اهل سنت كه امامان را دوازه نفر مي دانند استدلال مي كند، اين روايا دو دسته اند:

الف: رواياتي كه امامان را دوازده نفر معرفي مي كند:

1. در صحيح مسلم از جابر بن سمره نقل شده كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: «پيوسته امر امامت خواهد بود با وجد دوازه خليفه ... كه همگي آنان از قريش مي باشند.»(7)

2. شعبي از مسروق نقل كرده كه ما نزد عبدالله بن مسعود نشسته بوديم، در حالي كه او براي ما قرآن مي خواند مردي به او گفت: آيا از رسول خدا(ص) پرسيديد كه چند نفر بر اين امت خلافت خواهند كرد عبدالله در جواب گفت: «بلي ما پرسيديم پس (پيامبر) فرمود: دوازه نفر به تعداد پيشوايان بني اسرائيل.»(8)

3. در صحيح بخاري نيز آمده است كه پيامبراكرم(ص) فرمود: «بعد از من [براي امت] دوازده امير خواهد بود كه همگي آنها از قريش هستند.»(9)

ب. رواياتي كه به اسم ائمه تصريح دارند:

علاوه بر منابع بي شمار شيعه، در مدارك اهل سنت نيز (با همه كنترل هاي كه انجام پذيرفته) رواياتي داريم كه در آنها به نام مبارك ائمه اطهار(ع) تصريح شده است كه به دو مورد اشاره مي شود:

1. جويني نقل كرده كه نعثل يهودي به پيامبر(ص) عرض كرد: از وصي خود به ما خبر بده؛ چرا كه براي تمامي پيامبران وصي و جانشين بوده است و نبي ما يوشع بن نون را وصي خود قرار داد. پيامبراكرم(ص) فرمود: همانا وصي و خليفه بعد از من علي بن ابي طالب(ع) است و بعد از دو فرزندش حسن و حسين(ع) و بعد از آن دو، نه امام ديگر از صلب حسين(ع) هستند. نعثل مي گويد: اي محمد(ص)! نام آن نه نفر را برايم بگو. پيامبر هم نام يكايك آنها را بيان كرد.»(10)

2. خوارزمي از سلمان نقل مي كند: «به حضور پيامبر(ص) شرفياب شديم كه حسين(ع) را در آغوش او بود. چشمان او را بوسيد. و فرمود: به راستي تو سيد و پدر سادات هستي، تو خود امام و فرزند امام هستي، تو خود حجت و فرزند حجت [خدايي] و پدر نه حجت از نسل خود هستي كه نهمين آنها قائم آنهاست.»

هر چند با تأسف بايد گفت كه عده اي از راويان و مورخان اهل سنت براي سرپوش گذاشتن واقعيات از نقل اين گونه روايت فرار كرده اند و برخي از آنهايي هم كه نقل كرده اند، توجيهات غير قابل قبولي براي آن ارائه نموده اند، در حالي كه احاديث فوق و مشابه آن جز با عقايد شيعه اثنا عشري، با هيچ عقيده و مذهبي سازگاري ندارد.ب: تفاوت معناي شرك:

معيار تشخيص «توحيد» از «شرك» چيست؟ مهمترين مسئله در مباحث مربوط به توحيد و شرك، شناخت معيار آن دو مي باشد لذا لازم است به مراتب توحيد و شرك به صورت فشرده اشاره شود:1. توحيد ذاتي:

دو معني دارد:

يك- خدا يكي است و مثلي ندارد و قرآن مي فرمايد: «هيچ چيز، نظير و مانند او نيست.»(11)

دو- ذات خداوند بسيط است نه مركب، زيرا تركب يك موجود از اجزاي ذهني يا خارجي نشانه نياز او به اجزاي خود مي باشد، در مقابل شرك ذاتي اين است كه خدا را بيش از يكي و يا ذاتا مركب بدانيم.2. توحيد در خالقيت:

يعني آن چه در هستي از جلوه كمال و جمال ديده مي شود همگي از آن اوست اصل توحيد در خالقيت محل اختلاف نيست، ولي در تفسير آن مقداري اختلاف است:

الف- هر نوع نظام علي و معلولي و روابط سببي و مسببي كه در ميان موجودات وجود دارد، همگي به علت لعلل و سبب الاسباب منتهي مي شود و در حقيقت خالق مستقل و اصيل خدا است و تأثير غيرخدا در معلول به صورت تبعي و اذن و مشيت اوست.

ب- در جهان، تنها يك خالق وجود دارد و آن خدا است و در نظام هستي، هيچ نوع تأثيري و تأثري ميان اشياء وجود ندارد و خدا خالق بلاواسطه تمام پديده هاي طبيعي است. اين تفسير را گروهي از اشاعره قبول نموده اند ولي برخي از شخصيت هاي مانند امام الحرمين(12) و محمد عبده آن را انكار نموده و تفسير اول را قبول كرده اند و در نتيجه شرك در خالقيت اين است كه علل و اسباب را مستقل از خدا بدانيم و قائل به دو تا خالق باشيم، خالق خير و خالق شر.3. توحيد در تدبير (ربوبيت):

يعني تدبير نظام هستي از آن اوست و در جهان يك مدبر وجود دارد و آن هم خدا است. همان دو تفسير پيش گفته در توحيد خالقيت در توحيد ربوبي هم مطرح است به نظر شيعه توحيد در تدبير يعني اين كه ندبير استقلالي مخصوص خداوند است. و تدبيرهاي تبعي همگي به اراده و مشيت اوست. در نتيجه شرك در ربوبيت اين است كه كسي را در مقابل خدا مدبر مستقل بدانيم مانند بت پرست ها كه بت ها را رب و مدبر مستقل مي دانستند.4. توحيد در حاكميت:

توحيد در حاكميت بدان معنا است كه حكومت به صورت يك حق ثابت از آن خدا است و تنها او حاكم بر افراد جامعه مي باشد بنابراين حكومت ديگران بايد به مشيت او صورت پذيرد تا انسان هاي وارسته اي زمام امور جامعه را در دست بگيرند و مردم را به سرمنزل سعادت رهبري نمايند، البته اهل سنت انتخاب مردم را نيز منشأ مشروعيت حكومت مي دانند. و شرك در حاكميت اين است كه حق حاكميت(13) حق غير خدا و يا مشترك بدانيم، همان كاري كه متأسفانه اهل سنت دچار آن شده و انتخاب مردم را در مقابل خدا قرار داده اند.5. توحيد در اطاعت6. توحيد در قانونگذاري و تشريع7. توحيد در عبادت:

مهمترين بحث پيرامون توحيد در عبادت، تشخيص معناي «عبادت» است؛ زيرا همه مسلمانان در اين مسأله اتفاق نظر دارند كه عبادت مخصوص خدا است و جز او را نمي توان پرستش كرد چنان كه در ايات زيادي از قرآن به آن اشاره شده است.(14) ولي سخن در معيار عبادت است.

گروهي (مخصوصا وهابي ها) عبادت را به معناي «خضوع» و يا «خضوع فوق العاده» تفسير نموده اند ولي اين نظر در سجده بر آدم(15) و سجده يعقوب و فرزندان براي يوسف(16) به مشكل بر مي خورد ولي با مراجعه به آيات قرآن، روشن مي گردد، كه عبادت، خضوع در برابر موجودي است كه توأم با خدا دانستن و يانسبت دادن كارهاي خدايي به وي باشد، از اين بيان به خوبي معلوم مي شود كه اعتقاد به خدا و يا اعتقاد به توانايي او بر انجام كارهاي خدايي، همان عنصري است كه هرگاه با خضوعي همراه باشد به آن رنگ عبادت مي بخشد.

مشركان جهان؛ اعماز ساكنان شبه جزيره و مانند اينها در برابر موجوداتي خضوع و خشوع مي نمودند كه آنها را مخلوق خدا مي دانستد اما درعين حال معتقد بودند كه بخشي از كارهاي خدا كه حد نازل آن حق بخشودگي گناهان و ... به آنها واگذار شده است گروهي اجرام آسماني «رب» مي دانستند و اين مي شود شرك.

ولي اگر خضوع در مقابل كسي و يا چيزي از اعتقاد به ربوبيت و خدايي طرف و نسبت دادن كارهاي الهي به وي، پيراسته باشد، نمي تواند به عنوان «عبادت» قلمداد گردد و هر چند از نظر خضوع و فروتني نهايي باشد. بنابراين خضوع فرزند در برابر پدر و مادر خضوع امت در مقابل پيامبر(ص) كه از چنين قيدي پيراسته است هرگز عبادت آنان و شرك نخواهد بود.

بر اين اساس بسياري از موضوعات مانند تبرك جستن به اثار اولياي الهي و بوسيدن ضريح و در ديوار حرم آنان، توسل به عزيزان درگاه الهي، ندا و صداي بندگان وارسته پروردگار، و بزرگداشت زاد روز وفيات اولياي خدا و ... كه برخي افراد ناآگاه و وهابيت به آنها رنگ پرستش غير خدا و شرك مي دهند همگي از گردونه «عبادت» و پرستش غير خدا بيرون است(17) در نتيجه تفاوت معناي شركت در شيعه و اهل سنت (نه تمامي آنها بلكه وهابيت) بخاطر معناي عبادت است و برخي شاخه هاي توحيد است.

با توجه به معناي توحيد متوجه مي شويم كه بيشتر اهل سنت دچار شرك شده اند چرا كه در توحيد ذاتي براي خدا دست و پا و جسم قابل ديدن قائل مي باشند و در بخش توحيد در خالقيت و روبيت بخشي از اهل سنت قائل به تفويض و استقلال اسباب و مسبباب مي باشند و همين طور در بخش توحيد در حاكميت، انتخاب مردم را در مقابل خداوند قرار داده اند و در بخش توحيد در قانونگذاري قياس و مثال آن را در مقابل قرآن و سنت علم كرده اند.

ممكن است نظر پرسشگر به برخي توسلات و يا مسئله شفاعت باشد كه مي توانيد به كتاب «آئين وهابيت» جعفر سبحاني، مؤسسه امام صادق(ع) و «پرسش و پاسخ شماره 12»، سيد كاظم روحاني، دفتر نشر معارف مراجعه كنيد.

براي مطالعه بيشتر ر.ك:

- آئين وهابيت، جعفر سبحاني، مؤسسه امام صادق(ع).

- شيعه پاسخ مي دهد، همان.-------------------------

پي نوشت ها:

1. اسواد الاعظم، ابوالقاسم سمرقندي، صص 40-42 به نقل از محمد تقي مصباح، آموزش عقايد، سازمان تبليغات اسلامي، سوم، 1378، صص 296-297.

2. مائده، آيه 67.

3. آل عمران، آيه 5.

4. آل عمران، آيه 61.

5. مائده، آيه 55.

6. نساء، آيه 59.

7. صحيح مسلم، دار احياء التراث العربي، ج 3، ص 1453.

8. مسند احمد حنبل، مؤسسه الرساله، ج 6، ص 321؛ ر.ك: مجمع الزوائد، هيثمي، دار الكتاب العربي، بيروت: ج 5، ص 190؛ مسند ابوالعلي موصولي، دارالمأمون، بيروت: ج 8، ص 444.

9. صحيح بخاري، دار احياء التراث العربي، ج 9، ص 101.

10. جويني، فرائد السحطين، بيروت: مؤسسه المحمودي، ج 2، ص 134.

11. شوري، آيه 11.

12. شهرستاني، علل و نحل، ج 1 به نقل از جعفر سبحاني، شيعه پاسخ مي دهد، سير رضا حسيني نسب، نشر مشعر ، اول، 1383، ص 239.

13. حمد، آيه 4.

14. نحل، آيه 36.

15. بقره، آيه 34.

16. يوسف، آيات 4 و 100.

17. شيعه پاسخ مي دهد، همان، صص 237-238.

پرسمان دانشجویی