اختيار مرجح افعال | کتابخانه مجازی الفبا

دو نفر كه يكي كار زشت مرتكب شده و ديگري كار نيك دو حالت براي اين دو نفر تصور مي شود الف)هر دو شرايط مساوي دارند ب)شرايط آنها نامساوي است اگر شرايط آن دو مساوي است سئوال اين است كه چرا فرد اول معصيت و ديگري طاعت انجام مي دهد و اگر شرايط نامساوي است علت اختلاف در معصيت و طاعت اختلاف شرايط است پس نبايد خداوند معصيت كار را مواخذه كند. شهيد صدر در صورت اول جواب داده است كه مرجح اختيار انسان است نگارنده با اين جواب قانع نشدم اگر جواب ديگري در اين زمينه هست نگارنده را مطلع كنيد برخي دانشجويان همين سئوال را از من نموده و من جواب شهيد صدر را به آنها داده ام و آنها قانع نشدند..

نخست بايد دانست در اعمال انسان سه عامل مهم نقش دارد:

1. عوامل وراثتي و ژنتيکي

2. عوامل محيطي.

3. اختيار و انتخاب.

و اين سه فاکتور از عوامل متغير هستند که هيچ گاه شرايط مساوي را براي افراد انسان ها به وجود نمي آورند و اين تفاوت ها از زيبايي هاي آفرينش و بر اساس «حکمت» خداست.

اما «عدالت» خدا بر اين اساس است که از هر کس با توجه به شرايط محيط و عوامل ژنتيکي و امکاناتي که در اختيار دارد بازخواست کند، لذا شدت و يا تخفيف عذاب و يا پاداش خداوند نيز با ملاحظه هر سه عامل است.

به طور مثال در روايت آمده که خداوند هفتاد خطا را بر جاهل مي آمرزد که يکي از آنها را بر عالم نمي آمرزد. بنابراين تأثير عوامل غير اختيارى در روحيات و اعمال و كنش‏هاى انسان‏ها امرى مسلم و ترديد ناپذير است ليكن اين گونه امور هرگز سلب كننده اختيار و آزادى اراده انسانى نيستند و از طرف ديگر نمى‏توانند فطرت پاك الهى آدمى را - كه اورا به سوى خدا و فضائل و پاكى‏ها فرا مى‏خواند - از بين ببرند.

نقش عوامل محيطى يا وراثتى ياد شده آنها ايجاد زمينه گرايش به سوى برخى از رذالت‏ها و منكرات است. بنابراين تفاوت يك انسان حرامزاده يا فردى كه در محيط تربيتىفاسدى تولد و رشد مى‏يابد با فرد حلال زاده يا كسى كه در محيط سالم تولد و رشد يافته آن است كه در وى زمينه گرايش به كژى‏ها و آلودگى‏ها بيشتر است ولى اين زمينه هرگز توانايى و اراده اصلاح را از او سلب نمى‏كند و همين انسان بر حسب فطرت الهى ميل به سوى نيكى‏ها و ارزش‏هاى متعالى نيز دارد. بنابراين مى‏تواند مانند هر كس ديگر به سمت ارزش‏ها و فضائل حركت كند.

در طول تاريخ نيز بسيارى از انسان‏هايى كه در محيط سالم رشد كرده‏اند به سوى انحرافات گرويده و در مقابل افرادى در محيط هاى فاسد بر عليه تمايلات نفسانى پست خود قيام كرده و به اصلاح گراييده‏اند. از طرف ديگر عذاب و پاداش الهى نسبت به همه انسان‏ها يكسان نيست. چنان كه گفته‏اند: در قيامت سه كتاب وجود دارد كه به حسب آنها پاداش و جزا صورت خواهد گرفت:

1) پرونده سيئات.

2) پرونده حسنات.

3)پرونده نعمات.

مقصود از نعمات صرفا آب و نان و ... نيست. بلكه مهم‏ترين آنها عوامل تربيتى مانند: پيامبران علما خانواده خوب دوستان خوب شرايط اجتماعى مناسب قواى ادراكى شرايط ژنتيك و... مى‏باشد.

از اين جا روشن مى‏شود كه مسؤوليت هر كس در پيشگاه خداوند متناسب با نعمت‏هايى است كه پروردگار به وىارزانى داشته و عدالت الهى ايجاب مى‏كند كه با ملاحظه تمام شرايط و عوامل ارادى و غير ارادى دخيل در افعال انسان هر فردى را پاداش و جزا بخشد. آنچه در روايات پيرامون حرامزادگان و ... آمده همه براى تذكر و يادآورى وجود همين زمينه‏هاست و از آنها مى‏توان در امور تربيتى نتايج درخشانى گرفت. بنابراين وجود اين عوامل و تأثير آنها هيچ تضادى با عدل الهى و پاداش و عذاب اخروى ندارد.

پرسمان دانشجویی