خلود در جهنم وعدالت خداوند | کتابخانه مجازی الفبا

آيا منظور قرآن از «خالدين» اين است که فرد گناهکار تا ابد در جهنم و فرد درستکار در بهشت مي مانند؟ آيا اين با عدالت خداوند سازگار است؟

گناهكارانى كه در قيامت به عذاب الهى گرفتار مى‏شوند، پس از مدت زمانى معين عذاب آنها پايان يافته و يا ازطريق شفاعت بخشيده مى‏شوند. اما عده‏اى هستند كه هيچ زمينه‏اى براى بخشش و پاك شدنشان وجود ندارد؛ مانندكافران و معاندين كه اين افراد به تصريح قرآن كريم هميشه در عذاب جهنم گرفتار خواهند بود و اين امر منافاتى بارحمت بى‏كران خداوند و عدالت او ندارد؛ زيرا كيفر اخروى مانند عقوبت‏هاى دنيايى، جنبه قراردادى و اعتبارى ندارد؛ بلكه تجسم عينى عمل است وانسان - كه موجودى جاودان است - اعمالش نيز جاودانگى دارد و كسانى كه نفس خود را پليد و شيطانى مى‏پرورنددر قيامت، خود عذاب خويشند و سرمايه حيات ابدى آنان همان كنش‏ها و خصلت‏هايى است كه خود كسب كرده‏اند, بنابراين منافاتي با عدالت خداوند ندارد. عدالت يعني هر چيزي به جاي خويش باشد و هر عملي بازتاب خويش را داشته باشد. اينکه انسان بازتاب عمل خويش را مي بيند عين عدالت خداوند است. اگر کسي خطا کند و نتيجه بد آن را در خويش نبيند و يا عمل نيکي انجام دهد و نتيجه زيباي آن را در خويش احساس نکند, اين خلاف عدالت است.

ديدگاه محدّثان در زمينه خلود در عذاب جهنم اين است كه عذاب جاويدان اخروى فقط شامل كافران و معاندان مى‏شود و اهل ايمان براى هميشه در جهنم و عذاب‏هاى هولناك آن نخواهند ماند.

ابن‏عباس مى‏گويد: پيامبر اكرم(ص) فرمود: والّذى بَعَثنى بالحقّ بشيراً و نذيراً لايعذّب‏الله بالنّار موحّداً ابدا و انَّ اهل التّوحيد يَشفعون فيشفعون...سوگند به كسى كه مرا نويد و بيم دهنده برانگيخت، خداوند هيچ يكتاپرست و موحّدى را به آتش جاودان عذاب نخواهد كرد، همانا اهل توحيد، از حق شفات برخوردار مى‏شوند. به طورى كه مى‏توانند شفيع ديگران شوند. آن گاه شفاع مى‏كنند البته شفاعت آنان پذيرفته خواهد شد(بحارالانوار، ج 8، ص 358، ح 23.

)

برخى روايات دلالت دارد كه دوستان على(ع) و خاندان او در عذاب ابد نخواهند بود و دشمنان ايشان از عذاب جاودان نجات نخواهند يافت. پيامبر اكرم(ص) مى‏فرمايد: همانا ولايت على(ع) آن نيكى و خيرى است كه با وجود آن هيچ گناهى هر چند بزرگ باشد زيان نمى‏رساند، و به سبب پاره‏اى از عذاب‏هاى اخروى تطهير مى‏شود تا به شفاعت سروران طيّب و طاهر از گناهان نجات كامل يابند و همانا دوستى و قبول رهبرى و دشمنان على(ع) و مخالفت با او گناهى است كه چيزى با آن نمى‏تواند نافع باشد و تنها سودى كه به خاطر طاعت‏هايشان در دنيا بهره آن‏ها مى‏شود اين است كه از نعمت‏هاى ظاهرى و رفاه، سلامتى، گسترش زندگى برخوردار مى‏شوند. ولى چون وارد صحنه آخرت شوند براى آنان عذاب جاودان خواهد بود...بحارالانوار، ج 8، ص 352، ح 2.

(

علامه مجلسى در مقام جمع روايات ياد شده بر اين باورند كه

1ـ كافران و منكران ضروريات دين اسلام در آتش جاودان خواهند بود.

2ـ گروه‏هاى غيرشيعه و كسانى كه منكر ضروريات اسلام هستند اگر در تعصّب شديد و دشمنى با اهل بيت(ع) سخت كوشيده و حجّت بر آنان تمام شده باشد، نيز در آتش جاودان خواهند بود. 3ـ

3ـ صاحبان گناهان بزرگ از شيعيان داخل آتش خواهند شد و مدتى عذاب خواهند چشيد، جز اين كه شفاعت نصيبشان خواهد شد. برخلاف شيعيان راستين كه حتّى يك نفر آنان هرگز در دوزخ ديده نمى‏شود(بحار، ج 8، ص 393، ذيل ح 41.

).

در بررسى نهج‏البلاغه حضرت امير در اين زمينه به نتايج مفيدى مى‏رسيم كه: مردم از جهت انجام وظايف و ترك آن چند گروهند:

گروه اول: آن‏ها كه تمام دستورات اعتقادى، حقوقى و اخلاق را بى‏چون و چرا انجام مى‏دهند و مرتكب كوچك‏ترين خطايى نمى‏شوند. قران اين گروه را اهل بهشت معرفى مى‏كند بهشتى كه همواره در آن متنعّمند و هيچ گاه از آن اخراج نخواهند شد(توبه، آيه‏ى 72. امام على(ع) در خطبه 109 و 85 و حكمت 387 نهج‏البلاغه به طور كامل اين موضوع را تبيين نموده است: «اما فرمان‏برداران را در جوار رحمت خويش جاى مى‏دهد و در سراى جاودان‏اش آنان را مخلّد مى‏سازد....

).

گروه دوم: كسانى كه مرتكب گناهان كبيره نشده‏اند، ولى گه‏گاه تن به گناهان صغيره داده‏اند. خداوند اين گروه را نيز به خاطر ديندارى و اجتنابشان از كبائر، مرهون رحمت خود كرده، اهل بهشتشان مى‏سازد.

اِنْ تجتنبوا كبائرَ ما تنهون عنه نكفّر عنكم سيّئاتكم و ندخلكم مدخلاً كريماً(نساء، آيه‏ى 31.

)

گروه سوم: آنان كه مرتكب گناهان كبيره شده‏اند، اما توبه كرده و يا شفاعت و رحمت واسعه الهى بر آنان سايه افكنده است. ايشان نيز عاقبت اهل بهشت خواهند گرديد و همچون بهشتيان در آن جاودان خواهند زيست. امام رضا(ع) در اين باره مى‏فرمايد: خداوند هيچ مؤمنى را داخل جهنم نمى‏كند، در حالى كه به او وعده بهشت داده است، و هيچ كافرى را از جهنم نجات نمى‏دهد، در حالى كه به او وعده خلود در آتش داده است و گناه‏كاران موحد، به جهنم داخل شده، از آن خارج مى‏شوند، و شفاعت در حق ايشان روا است(بحار، ج 8، ص 362. از عبارت «به جهم داخل شده، از آن خارج مى‏شوند...» مى‏توان استفاده كرد كه مدّتى عذاب مى‏بينند تا تطهير شوند. آن گاه مشمول شفاعت خواهند شد.

).

گروه چهارم: كسانى كه با سوءنيت راه كفر و نفاق در پيش گرفتند و با معارف حقه الهى دشمنى كردند. اينان اهل جهنم‏اند و در آن جاودانه خواهند بود. والذين كفروا و كذّبوا باياتنا اولئك اصحاب النّار هم فيها خالدون(بقره، آيه‏ى 39.

).

با توجه به نمونه‏هاى ياد شده به دست مى‏آيد كه جهنم همواره دارالعذاب است و هيچ گاه سرد نمى‏شود و كافران پيوسته در آن معذّبند و از آن خلاصى نمى‏يابند(نهج البلاغه، خطبه 109 (و اما گناهكاران، آنان را در بدترين منزلگاه جاى دهد...).

).

در مجموع مى‏توانيم نتيجه بگيريم نيكوكاران، در بهشت مقاماتى دارند كه اين مقامات و مراتب با ايمان و اعمال صالحه ايشان ارتباط مستقيم دارد و چه مراتب علمى و عملى ايشان در معنويات بالاتر باشد، درجات بالاتر بهشت را واجد خواهند شد و كسانى از اهل ايمان كه مرتكب خطاهايى اعم از صغيره يا كبيره شده‏اند در عوامل مختلف، قبر، برزخ و قيامت برحسب حال عذاب‏هايى خواهند كشيد تا پاك شوند و از عذاب خلاصى يابند و در نتيجه وارد بهشت شوند. امّا درباره عذاب ياد شده لازم است اشاره به فرمايش خداوند در قرآن كريم بكنيم كه مى‏فرمايد: شدّت عذاب الهى در قيامت آن چنان است كه هيچ كس عذابى همانند عذاب او نمى‏كند(فجر، آيه‏ى 25 (فيومئذٍ لايُعَذِّب عَذابه اَحَد).

). يعنى عذاب قيامت نظير ندارد و يك لحظه‏اش براى احدى قابل تحمل نيست.

تازه بعد از اين عذاب، وقتى وارد بهشت مى‏شود اين طور نيست كه در مراتب عالى و هم‏رديف اصحاب يمين يا سابقين قرار بگيرند بلكه در جايگاهى در شأن خودشان منزل و مأوا خواهند گزيد.

ذكر منابع مطالعاتى:

1. معاد، شهيد دستغيب(قدس سره)

2. معادشناسى، مجلّدات 11 گانه، علامه محمد حسين حسينى طهرانى(ره)

3. معاد در قرآن، ص 495، آية‏الله جوادى آملى (دامت‏بركاته)براى آگاهى بيشتر در اين زمينه ر.ك:

- عدل الهى، شهيد مطهرى.

پرسمان دانشجویی