استغفار معصومین | کتابخانه مجازی الفبا

چرا پيامبران و امامان با وجود معصوم(ع) بودنشان زياد اسغفار مي كردند؟ يا اينكه در بعضي اوقات با مردم به مشورت مي پرداختند؟

استغفار و عصمت معصومین (ع)
1ـ توبه و استغفار هميشه به معناى بازگشت از گناه نيست بلكه هر گونه بازگشت و توجّه به خدا را كه همراه با اعتراف به ناتواني خود از به جا آوردن حقّ بندگي است ، شامل مى‏شود. از اين رو توبه و استغفار به خودى خود، يكى از عبادت‏هاى بزرگ و از مصاديق بارز تعظيم خداست و هيچ دلالتي بر گناهكار بودن استغفار كننده ندارد. بلكه دائم الاستغفار بودن از علائم اهل تقوا و ايمان و شرط بندگي است و آنكه مداومت بر استغفار نداشته باشد در منطق قرآن كريم و اهل بيت (ع) نه تنها نمي تواند امام يا نبي باشد بلكه حتّي مومن حقيقي هم نيست. امام صادق (ع) فرمودند: «الاستغفار، و قول « لا إله إلّا اللّه» خير العبادة : استغفار و قول لا إله إلّا اللّه بهترين عبادت است» و رسول اللّه (ص) فرمودند:«خير الدّعاء الاستغفار : بهترين دعاها استغفار است». خداوند متعال نيز در قرآن كريم ، مؤمنان راستين را چنين توصيف مى‏كند:«الصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ : آنان شكيبايان ، راستگو ، فرمانبرداران ، انفاق كنندگان و استغفار كنندگان در سحرگاهان هستند.» ( آل عمران:17) .و در جاى ديگر مى‏فرمايد: «كانُوا قَلِيلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ : شبانگاه اندكى مى‏آرَمَند و سحرگاهان به استغفار مى‏پردازند» (ذاريات:17). اگر استغفار اينان از گناه بود نبايد آن را به سحرگاهان مي انداختند بلكه از پس گناه بايد استغفار مي نمودند ؛ لكن استغفار شبانه ي اينها جزء عبادتهاي دائمي آنهاست.
2ـ استغفار و توبه ، داراى مراتب و درجاتى متناسب با عاملان آن است. توبه ي گنهكاران، از گناه و توبه اهل انس با عبادت ، از ترك مستحبّ ؛ و توبه اهل انس با معبود ، از غفلت آني از ياد خداست. امّا توبه و استغفار اولياى الهى و معصومان، نه از گناه شرعي است و نه از غفلت آني از خدا ، بلكه توبه از اين است كه بي اذن خاصّ خدا توجّه به وسائط فيض داشته باشند ؛ لذا حضرت يوسف (ع) وقتي بدون فرمان خاصّ خدا ، كسي را واسطه قرار داد تا بي گناهي خود را به گوش حاكم مصر برساند خود را گناهكار محسوب داشت و با تضرّع ، دست به توبه برداشت ؛ در حالي كه اين كار گناه شرعي نيست و چه بسا براي افراد عادي واجب باشد ؛ امّا با شأن حضرت يوسف سازگار نبود. امّا براي چهارده معصوم توبه و استغفار از هيچكدام اين امور معني ندارد ؛ و شأن اين بزرگواران برتر از آن است كه بي اذن خاصّ خدا دست به كاري زنند. استغفار اين خلفاي تامّ الهي از توجّه به كثرت خلقي در مقام انجام وظيفه ي تبليغ دين است. امام صادق (ع) فرمودند:« إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كُلَّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ : همانا رسول خدا هر روز هفتاد بار توبه می نمود بدون هیچ گناهی.»( بحار الأنوار ، ج‏44 ،ص275) رسول خدا نیز فرمودند:« إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِي وَ إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ بِالنَّهَارِ سَبْعِينَ مَرَّة : همانا ابری بر قلبم می نشیند و من هر روز هفتاد بار استغفار می کنم.»(بحار الأنوار ، ج‏25،ص 204 ) باز امام صادق (ع) فرمودند: «إن رسول اللّه صلى اللّه عليه و اله كان لا يقوم من مجلس و إن خفّ حتّى يستغفر اللّه عزّ و جلّ خمسا و عشرين مرّة : رسول خدا (ص) همواره چنين بود كه هيچ گاه از مجلسي بر نمي خواست ـ اگر چه مجلسي كوتاه ـ مگر اينكه بيست و پنج بار استغفار مي نمود » (تفسير المحيط الأعظم و البحر الخضم، ج‏4، ص: 60)
یعنی حضرت خاتم الانبیاء (ص) دائماً نور وجه حضرت احدیّت را بی واسطه مشاهده می نمودند ؛ لکن گاه به هنگام مجالست با مردم و تبليغ دين ، وجود خلق یا وجود خود آن حضرت ، حجاب آن نور می شد و همانگونه که نور خورشید از پشت ابر دیده می شود آن حضرت نیز نور خدا را در حجاب خلق می دیدند ؛ لذا هفتاد بار استغفار می نمودند تا آن حالت برطرف شود. امام خمينى‏ ـ قُدّس سرّه ـ در شرح اين گونه احاديث مى‏نويسد: «اولياى خدا همواره انقطاع به سوى خدا دارند؛ ولى به جهت مأموريت الهى خود، گاه به ناچار در مرآت عالم كثرات، توجّه به حضرت حق مى‏كنند و همين، نزد آنان كدورت محسوب شده و براى زدودنش استغفار مى‏كنند. » (صحيفه نور، ج 20، ص 268 - 269 ؛ نيز همان، ج 19، ص 120)
3ـ توبه و استغفار و استغاثه ی دائمى پيامبر(صلى الله عليه وآله) و امامان‏ ـ عليهم السلام ـ در پيشگاه خدا ، نقش عملى را در تربيت امّت نيز دارد و به ديگران مى‏آموزد كه چگونه در پيشگاه خدا به توبه، تضرّع و انابه بپردازند و به جهت پاره‏اى از اعمال نيك ، مغرور نگشته و به خاطر اعمالي كه هيچ در خور خداوندي خدا نيست خود را از خدا طلبكار ندانند و همواره خود را در به جا آوردن حقّ بندگي خدا قاصر و مقصّر بدانند كه اين عالي ترين اعتراف به عظمت بي منتهاي حضرت پروردگار است. آيا كسى كه ناله‏ها و گريه‏ها و اطاعت و بندگى (اميرمؤمنان‏(عليه السلام)) را ببيند و بشنود، با خود نمى‏گويد: او كه يك لحظه ی عمرش برتر از عبادت ثقلين است، اين چنين توبه مى‏كند؛ پس من حقير چگونه به خود ببالم و از خدا به خاطر کمی تلاشم عذرخواهى نكنم!؟ وقتی آن تجسم عبادت و بندگی می گوید: « آهِ مِنْ قِلَّةِ الزَّادِ وَ وَحْشَةِ الطَّرِيق : آه از کمی توشه و وحشت راه » (بحار الأنوار ، ج‏75 ،ص23) ، پس ما افراد عادی چگونه می توانیم خود را نیکوکار و عبد خالص خدا بدانیم. آری این درس است که ما خود را به خاطر چند عمل شکسته و بسته طلبکار خدا ندانیم. و البته باید توجّه داشت که اینگونه رفتارهای ائمه (ع) ، نمایش تربیتی نیست ؛ بلکه آنان حقیقتاً خود و اعمالشان را در برابر خدا اندک و نارسا می دیدند ؛ چرا که هر کاری هر اندازه بزرگ ، باز در خور عظمت خدا نیست.
ــ چرا اهل عصمت با مردم مشورت می نمودند؟
انسان کامل ، عقل کلّ بوده بی نیاز از عقل مردم می باشد ؛ لکن خدا نمی خواهد مردم را با زور به تکامل برساند بلکه می خواهد مردم تحت تعلیمات انبیاء و با به کار گیری عقل و اختیار خودشان رشد فردی و اجتماعی نمایند. لذا خداوند متعال به پیامبر خود فرمان می دهد که در امور مربوط به خود مردم با آنان مشورت نماید تا هم آنان رشد نمایند هم نسبت به نبی اکرم (ص) احساس دلبستگی بیشتری پیدا کنند ؛ « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلينَ : به(بركت) رحمت الهى، در برابر آنان‏[ مردم‏] نرم(و مهربان) شدى ؛ و اگر خشن و سنگدل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها استغفار نما ! و در كارها، با آنان مشورت كن! امّا هنگامى كه تصميم گرفتى، (قاطع باش! و) بر خدا توكّل كن! زيرا خداوند متوكّلان را دوست دارد. »(آل‏عمران:159) .
پس باید توجّه داشت که:
1ـ آن بزرگوران تنها در اموری با مردم به مشورت می پرداختند که مربوط به خود مردم بود ؛ و معصوم (ع) هیچگاه در امور منحصر به خدا مثل احکام دین با مردم مشورت نمی کردند. لذا فرمود: « وَ أَمْرُهُمْ شُورى‏ بَيْنَهُم‏ ـــ و كارهايشان به صورت مشورت در ميان آنهاست» (الشورى:38)
2ـ این مشورت به امر خداوند متعال بوده است نه به خاطر کم اطّلاعی و نیاز به عقل مردم.
3ـ غرض این حکم الهی به معصوم نیز اوّلاً تحکیم رابطه ی مردم و حاکم و ثانیاً رشد اختیاری مردم بوده است. خدا و انبیاء الهی اگر اراده می کردند قادر بودند هر مشکلی را با معجزه حلّ نمایند ولی خداوند متعال نمی خواهد این مشکلات با معجزه حلّ شوند بلکه می خواهد مردم با راهنمایی الهی و با به کار بستن عقل و اختیار خودشان ، آنها را برطرف نمایند تا خودشان نیز ترقّی وجودی نمایند. لذا معصوم تا جایی با مردم مشورت می کند که رشدی برای مردم در پی داشته باشد. امّا آنجا که ببینند نظر مردم موجب رشد روحی و حقیقی آنها نیست ، به نظر آنان بها نمی دهند. لذا دموکراسی مهار گسیخته به آن معنایی که غرب مدّعی آن است و در حقیقت تبعیّت از نظر اکثریّت فاسد جامعه می باشد مردود می باشد ؛ « وَ إِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ : اگر از بيشتر كسانى كه در روى زمين هستند اطاعت كنى، تو را از راه خدا گمراه مى كنند؛ (زيرا) آنها تنها از گمان پيروى مى‏نمايند، و تخمين و حدس(واهى) مى‏زنند.» (الأنعام:116). آری اسلام رأی مردم را محترم می داند امّا نه به خاطر اکثریّت بودن آنها ؛ چون اکثریّت دلیل حقّانیّت نیست ؛ بلکه برای اینکه مردم راه انتخاب و اختیار درست را بیاموزند ؛ لذا در کنار رأی آنها ملاکی به نام حکم الهی و فقه اسلامی را هم می گذارد ، که در زمان غیبت امام معصوم ، ولیّ فقیه متصّدی آن می باشد. پس به امر خدا ، رأی اکثریّت تا زمانی مورد قبول نبی یا امام یا ولیّ فقیه است که خلاف حکم خدا نبوده ، مصلحت اسلام را که مصلحت خود مردم است به خطر نیندازد.

پرسمان دانشجویی