خلقت حضرت حوا(ع) | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن آمده است که اي مردم ما شما را از نفس واحده(يک تن ) آفريديم و براي او( آن يک تن حضرت آدم) جفتي(حوا) از خود او آفريديم. لطفا چگونگي آن را توضيح دهيد.

1ـ در بعضی اخبار آمده که حوّا از پهلو یا دنده ی آدم خلق شده ؛ برخی نیز با استناد به آیه نخست سوره نساء خواسته اند این گونه اخبار را تأیید نمایند. امّا حقیقت این است که از آیه یکم سوره نساء نمی توان به صراحت استفاده نمود که جسم حوّا از جسم آدم(ع) خلق شده است. بخصوص خلق شدن حوّا از پهلو یا دنده ی آدم ، که آیه مورد نظر هیچ اشاره ای به آن ندارد. آیه شریفه چنین است:« يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيباً. ـــــــ اى مردم! از(مخالفت) پروردگارتان بپرهيزيد! همان پروردگاری كه همه ی شما را از یک نفس آفريد؛ و زوج او را(نيز) از او خلق كرد؛ و از آن دو، مردان و زنان فراوانى(در روى زمين) منتشر ساخت. و از خدايى بپرهيزيد كه(همگى به عظمت او معترفيد؛ و) هنگامى كه چيزى از يكديگر مى‏خواهيد، نام او را مى‏بريد! (و نيز) (از قطع رابطه با) خويشاوندان خود، پرهيز كنيد! زيرا خداوند، مراقب شماست»( النساء:1)
اینکه در تعبیر «خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ » نفس واحده را تفسیر به آدم(ع) کرده اند تنها یکی از نظرات است. نظر دیگر این است که مراد از نفس واحده روح واحد انسانی است. یعنی خدا همه ی انسانها را از یک نوع روح آفریده است. در حکمت متعالیه نیز گفته شده که نفس انسانی قبل از تنزّل به عالم مادّه یک حقیقت واحده بیش نیست ؛ و کثرت نفوس ، ناشی از تعلّق آن نفس واحده به موادّ گوناگون است. مثل کثرت حاصل در اراده واحد انسان ، آن زمان که انسان اراده ی چندین موجود خیالی را می کند. زمانی که انسان در ذهن خود چندین موجود را باهم تخیّل می کند یک اراده بیش نمی کند ولی آن یک اراده در ذهن به صورت چندین موجود خیالی ظهور می یابد. نفس واحد انسانی نیز هنگام تعلّق گرفتن به موادّ (ابدان ) به همین صورت تکثّر می یابد.امّا نظر سوم که جامع هر دو نظر است می گوید: مراد از نفس واحده هم روح واحد انسانی است هم آدم ابوالبشر. چون در ابتدای خلقت انسان ، آدم(ع) تنها ظهور آن نفس واحده بود. بنا بر این ، همه مردم هم از نسل آدمند هم اینکه همه تنزّلات گوناگون آن نفس واحده ی غیر مادّی هستند که آدم اوّلین ظهورش بود. ــ بیان تفصیلی این مطلب را در سطوح عالی حکمت متعالیه باید جستجو نمود. لذا از تفصیل مطلب به خاطر تخصّصی بودن آن می گذریم ـــ
امّا اینکه خداوند متعال فرمود: « وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها » ناظر به حضرت آدم (ع) است. لکن نمی توان از این تعبیر استفاده نمود که جسم حوّا از جسم آدم(ع) خلق شده است. چون ممکن است مراد از تعبیر فوق این باشد که خدا حوّا را هم از همان نفس واحد( از جنس آدم) آفریده است. شاهد این ادّعا آیه 72 سوره النحل است. خداوند متعال در این آیه می فرماید:« وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجا. ـــــ و خداوند براى شما از خودتان همسرانى قرار داد.» روشن است که همسران ما انسانها از خود ما آفریده نشده اند بلکه از جنس ما بوده و مثل ما انسان هستند.
2ـ اینکه حوّا از پهلوی آدم(ع) یا از یکی از دنده های او آفریده شده است برخاسته از معدودی روایات است که بزرگان شیعه آنها رها نموده ، آنها را حمل بر تقیّه کرده یا تأویل نموده اند. در مقابل این گونه روایات ، احادیث دیگری قرار دارند که خلقت حوّا را هم نظیر خلقت آدم (ع) از خاک می دانند. « روى العياشي عن عمرو بن أبي المقدام عن أبيه قال سألت أبا جعفر ع من أي شي‏ء خلق الله حواء فقال أي شي‏ء يقولون هذا الخلق ؟ قلت يقولون إن الله خلقها من ضلع من أضلاع آدم. فقال كذبوا كان يعجزه أن يخلقها من ضلعه فقلت جعلت فداك يا ابن رسول الله من أي شي‏ء خلقها فقال أخبرني أبي عن آبائي قال رسول الله ص إن الله تبارك و تعالى قبض قبضة من طين فخلطها بيمينه و كلتا يديه يمين فخلق منها آدم و فضلت فضلة من الطين فخلق منها حواء. ــــ عياشى روايت كرده از عمرو بن ابى المقدام از پدرش كه گفت: از ابا جعفر امام باقر(ع) پرسيدم: خداوند حوّا را از چه چيزى آفريد؟ فرمودند: این مردم (اهل سنّت ) در اين خصوص چه مى‏گويند؟ گفتم: مى‏گويند خداوند او را از دنده‏اى از دنده‏هاى آدم خلق نمود. پس حضرت فرمودند: دروغ گفته‏اند مگر او عاجز بود كه حوّا را از چيزى غير دنده آدم خلق كند؟ پس گفتم: فدايت شوم اى پسر رسول خدا (ص) پس خدا او را از چه چیزی آفريد؟ فرمودند: پدرم از پدرانش از رسول خدا (ص) مرا خبر داد كه فرمودند: خداوند تبارك و تعالى مشتى از خاك را برگرفت و آن را با دست راستش ، كه هر دو دست او دست راست است ، مخلوط كرد و از آن گِل آدم را آفريد و از باقيمانده گل آدم، حوّا را خلق نمود.»( النور المبين في قصص الأنبياء و المرسلين ،ص28)
توجّه: مراد از دست خدا ، دست جلال و جمال(اسماء جلال و جمال) است که هر دو حقّ و مبارکند. دست راست را یمین می گویند چون یُمن و برکت آن بیش از دست چپ است.
3ـ به فرض که روایات مربوط به خلقت حوّا از دنده آدم (ع) درست باشند ، باز مشکلی پیش نمی آید چون می توان این گونه روایات را حمل بر مجاز نمود. عرب وقتی می خواهد ارتباط تنگاتنگ بین خود و دیگری را برساند می گوید فلانی دنده ای از دنده های من یا پاره ای از گوشت من یا عضوی از اعضای من است. مشابه این تعبیر را فارسی زبانها هم بکار می برند. این ادّعا شاهد روایی هم دارد. « عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ الْيَمَانِ قَالَ: بَيْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص فِي جَبَلٍ أَظُنُّهُ حَرَى أَوْ غَيْرَهُ وَ مَعَهُ أَبُو بَكْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ وَ عَلِيٌّ ع وَ جَمَاعَةٌ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَنَسٌ حَاضِرٌ لِهَذَا الْحَدِيثِ وَ حُذَيْفَةُ يُحَدِّثُ بِهِ إِذْ أَقْبَلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ع يَمْشِي عَلَى هُدُوءٍ وَ وَقَارٍ فَنَظَرَ إِلَيْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ قَالَ إِنَّ جَبْرَئِيلَ يَهْدِيهِ وَ مِيكَائِيلُ يُسَدِّدُهُ وَ هُوَ وَلَدِي وَ الطَّاهِرُ مِنْ نَفْسِي وَ ضِلْعٌ مِنْ أَضْلَاعِي هَذَا سِبْطِي وَ قُرَّةُ عَيْنِي.
ازحذيفة بن يمان نقل شده که گفته است: در آن زمانی كه رسول خدا(ص) به گمانم در كوه حرا يا كوه ديگرى بود و ابو بكر، عمر، عثمان، على، و گروهى از انصار با آن حضرت بودند، اَنَس هم حاضر بود و حذيفه هم گفتگو مي كرد ناگاه حسن بن علی(ع) در حالى كه آرام و با وقار بود وارد شد. پيامبر خدا(ص) نظری به او كرده و فرمودند: همانا جبرئيل راهنمایى اش مي كند و ميكائيل نگاهدارى اش مي نمايد. او فرزند من و نفس پاک و دنده ای از دنده های من مي باشد، اين کودک ، فرزند و نور چشم من است»( بحار الأنوار ، ج‏43 ، ص333)
روشن است که امام حسن(ع) از دنده رسول خدا خلق نشده است. امّا رسول خدا فرمودند: او دنده ای از دنده های من است ؛ یعنی رابطه من و او بسیار نزدیک است.
پس اگر گفته شود که حضرت حوّا (ع) از دنده ی آدم (ع) خلق شده معنایش این نیست که دنده ای از دنده های حضرت آدم را از تنش خارج نموده و از آن همسرش را خلق نموده اند ؛ بلکه مقصود این است که حوّا چنان برای آدم (ع) عزیز بود که گویی دنده ی او و عضوی از بدن اوست. همانگونه که در زبان فارسی ، مادران ، فرزندان را جگرگوشه خطاب می کنند.
حاصل سخن آنکه:
حوّا خلقتی مستقلّ داشته ؛ لکن او نیز از آدم است ؛ یعنی از جنس آدم است نه از جنسی دیگر. کما اینکه خداوند فرمود: « وَ اللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجا. ـــــ و خداوند براى شما از خودتان همسرانى قرار داد» پس همانگونه که همسر ما از خود ماست ؛ یعنی از جنس خودمان ، همسر آدم (ع) نیز از خودش بود ؛ یعنی از جنس خودش.

پرسمان دانشجویی