کیفیت عذاب قبر | کتابخانه مجازی الفبا

آيا عذابهای قبر و شکنجه جسمی در قبر بعد از مرگ وجود دارد يا نه؟ با چه کيفيتی؟

دقت در متون دينى به اين نكته راهبر است كه مقصود از فشار قبر اين نيست كه در اين قبور خاكى محسوس - كه جزئى از عالم ماده است - فشارى بر بدن مادى انسان ها وارد مى‏شود. بلكه مقصود از قبر دربسيارى از روايات عالم برزخ است و مقصوداز «فشار» عذاب خاصى است كه انسان درآن عالم متناسب با كنش‏هاى خود مى‏بيند. در رابطه با فلسفه اين عذاب‏هابايد گفت: سراى آخرت - كه اولين مرتبه آن عالم برزخ است - منشاء ظهور ملكات و تجسم اعمال آدمى است.

در آن جهان هر كس با سرمايه اعتقاد و عمل و كردار دنيايى خويش زيست مى‏كند. اعتقادات، ملكات و اعمال صحيحه وفاضله حقايقى نورانى هستند كه چهره ملكوتى‏شان نعمات گوناگون بهشتى است. در مقابل پندارها و كنش‏هاى باطل و ملكات رذيله اموري ظلمانى و نارى‏اند كه باطن و ملكوتشان عذاب‏ها و فشارهاى دوزخى هستند.
همين كه آدمىاز اين جهان رخت بربست با همان سرمايه‏اى كه اندوخته زندگى خواهد كرد و در دوزخ سيئات يا نعيم حسنات قرارخواهد گرفت.

از طرف ديگر عذاب قبر (عالم برزخ) براى برخى از مومنان مبتلا به بعضى معاصى نعمت است؛ زيرامدتى متناسب با كميت و كيفيت گناه در عذابند و هرگاه ميزان لازم از عذاب را چشيدند از آن خارج گشته و با لطف خداى سبحان آمادگى ورود به بهشت را مى‏يابند. صدوق مى‏گويد: علت فشار و عذاب قبر چه بسا كفاره گناهانى است كه وى در دنيا مرتكب شده و گرفتارى‏هاى دنيوى و مرض‏ها و سختى جان سپردن نتوانسته كفاره كامل گناهان باشد.

از مجموع روايات استفاده مي شود که فشار قبر تابع گناهان است. و ميزان و مدت آن نيز تابع ميزان گناهان است .

به همين جهت اختصاص به کفار و مشرکين و جنايتکاران ندارد بلکه مؤمنان و نيکان نيز به اندازه گناهاني که از آنها سر زده ممکن است گرفتار فشار قبر شوند. فشار قبر براي چنين مؤمنيني سبب مي شود که کفاره گناهان خود را در برزخ تحمل کنند تا در قيامت پاک باشند ولي جنايتکاران و کفار در قيامت عذابي سخت تر در انتظار شان است با توجه به مطالب کلي فوق، در روايات برخي امور به خصوص به عنوان چيزهائي که باعث عذاب قبر مي شوند، شمرده شده است:
1 - حق الناس: حقوق مالي و غير مالي مردم را ضايع کردن از عواملي است که موجب فشار و عذاب قبر مي شود. سخن چيني ، غيبت، عيب جوئي و بد گوئي از مردم، عقوق والدين، رعايت نکردن حق همسر، خوردن مال حرام، ربا خواري. (بحارالانوار ، ج 5، ص 265 و ج 6، ص 222 و 240 و 245 ؛ لئالي ، ج 5، ص 88 ؛ بحار، ج 18، ص 324 ؛ محجه البيضاء ، ج 5 ، ص 235)
2 - بد اخلاقي: بد اخلاقي با مردم يا خانواده و دوست و رفيق، از جمله چيزهائي است که موجب عذاب و فشار قبر مي شود حتي اگر انسان از اولياي خدا باشد . همچنان که در داستان سعد معاذ مشهور است. (قابوس الرجال، ج 4، ص 343)
3 - اجتناب نکردن از بول و نجاست: مانند اين که انسان ايستاده روي زمين سخت بول کند و به بدن و لباس ترشح کند وبعدا با همان بدن و لباس نماز بخواند. پرهيز نکردن از بول به عنوان يکي از عوامل فشار قبر در روايات ذکر شده است. (بحار ، ج 6، ص 245 و محجه البيضاء ، ج 5 ، ص 235)
4 - نداشتن ولايت ائمه معصومين(ع): اعتقاد نداشتن به ولايت امامان معصوم از جمله چيزهائي است که موجب عذاب قبر مي شود. (بحارالانوار،ج 6، ص 262) همچنان که به طور کلي گناهان و به خصوص برخي اعمال موجب فشار قبر مي شود به طور کلي کارهاي نيک و به خصوص برخي اعمال نقش به سزايي در آرامش روح در عالم برزخ و رهايي از فشار قبر دارد. مانند خدمت به مردم، نماز خواندن و به ويژه نماز شب، حج خانه خدا، صبر بر مشکلات و ...
همان طور كه برخى از معاصى، موجب تشديد فشار اول برزخ مى‏شود، بعضى از اعمال نيز موجب كم شدن و يا برطرف شدن اين فشارها و وحشت‏ها مى‏شود.
اعمالى چون به جا آوردن ركوعى تام و كامل در نماز،بحارالانوار، ص 244، ح 71. مداومت بر خواندن سوره «زخرف»، قرائت سوره «نساء» در هر جمعه،قمى، حاج شيخ عباس، سفينة البحار، ج 2، ص 397. به‏جا آوردن نماز شب،همان، ص 397. خواندن سوره «تكاثر» هنگام خواب،نورى طبرسى، ميرزا حسين، مستدرك الوسائل، ج 1. ص 340 باب 11. گذاشتن دو چوب تر با ميت،بحارالانوار، ج 6، ص 215 روايت 3 و 4. روزه گرفتن چهار روز از ماه رجب و دوازده روز از شعبان‏اقبال الاعمال، ص 651، به نقل از قمى، حاج شيخ عباس، منازل الآخرة، ص 30. و... اين اعمال نمونه‏هاى اندكى است كه در روايات باعث كم شدن يا نجات يافتن از فشار قبر شمرده شده است.ر.ك: معاد يا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 277-282.
به طور کلي کارهاي نيک نقش بسزايي در آرامش روح در عالم برزخ و رهايي از فشار قبر دارند، ولي مطابق روايات، بعضي از اعمال در اين راستا نقش بيشتري دارند.
1. قرآن خواندن
2. نماز وحشت
3. نماز شب
4. حج خانه خدا
5. صدقه؛ صدقه اي که انسان براي اموات مي دهد ملکي از جانب خدا آن را مي گيرد و در طبقي از نور مي گذارد کنار قبرستان مي آيد و فرياد مي زند، سلام بر شما بازماندگانتان هديه اي برايتان فرستاده اند.
اموات هم با خوشحالي آن طبق را مي گيرند و داخل قبر خود مي کنند و به اين وسيله قبرشان وسيع و پر نور مي شود.
6. محبت اهلبيت(ع) از جمله چيزهاي ديگري که انسان را از عذاب قبر و ناراحتي آن نجات مي دهد و از همه اعمال کارسازتر است، محبت داشتن به اهل بيت عصمت و طهارت(ع) است.
حضرت امام رضا(ع) فرمود: « از جمله مواردي که من به زيارت زائرم مي آيم، شب اول قبر است.
حضرت رسول(ص) فرمود: محبت و علاقه به من و اهل بيتم در هفت مورد بسيار هولناک کارساز و نجات بخش است از جمله هنگام بازجويي در برابر فرشتگان مسئول در شب اول قبر.
عبيدبن کعب گويد: بر رسول خدا(ص) وارد شدم، ديدم حسين(ع) در دامنش نشسته است و آن حضرت او را مي بوسد و مي بويد. گفتم يا رسول الله حسين را خيلي دوست داري؟
فرمود: « اهل آسمان حسين(ع) را بيش از اهل زمين دوست دارند، در عالم قبر و برزخ و قيامت عظمت و شأن حسين آشکار مي گردد، عزت حسين و نفوذ و سلطنت او و ساير ائمه آن جا ظاهر مي شود.
7. صلوات بر پيامبر(ص)
حضرت رسول اکرم(ص) فرمود: بر من زياد صلوات بفرستيد، زيرا صلوات فرستادن بر من سبب نور در قبر و صراط و نور در بهشت مي شود.
8. نيکي به پدر و مادر
9. وضو
10. ذکر خدا
11. نماز؛ حضرت رسول(ص) فرمود: «وقتي ميت را دفن کردند نماز او به صورت شخصي نوراني داخل قبر رفيق و مونس او مي شود، ترس و سختي هاي عالم برزخ را از او دفع مي کند.
12. امر به معروف
13. حسن خلق
14. صله رحم
بنابراين مونس و همدم انسان در قبر اعمال خيري است که انجام داده است و اعتقادات صحيح محبت اهل بيت(ع) و ساير رفتارهاي نيکويي که نسبت به پدر و مادر و ارحام و دوستان و مؤمنان انجام داده است.
تفصيل موضوع را در منابع ذيل جستجو کنيد:
نعمت الله صالحي حاجي آبادي، انسان از مرگ تا بزرخ، نشر مؤلف ص144 تا 173.
علي محمد قاسمي، برزخ پژوهشي قرآني و روايي، انتشارات مؤسسه امام خميني(ره) ص183 به بعد.
منازل الاخره، حاج شيخ عباس قمي.
عروج روح، محمد شجاعي، كانون انديشه جوان.

پرسمان دانشجویی