معناي من يشاء | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا راجع به عبارت «من يشاء» در قرآن و خواست خداوند را جع به هدايت و گمراهي انسانها توضيح بفرماييد؟

يک - خداى متعال چون موجود پيراسته از هر محدوديت و نقص و احتياج است و داراى تمام صفات زيباى كمال است، هم اراده او فوق همه اراده‏هاست و هم علم او، مطلق است و هم تمام كارهاى او بر اساس علم و حكمت و اراده حكيمانه است، از طرف ديگر در عالم آفرينش انسان موجود ممتازى است كه داراى قدرت اختيار و انتخاب است و هيچ كدام از اينها مغاير و يا نفى كننده ديگرى نيست، خداى متعال بر اساس اراده حكيمانه‏اش نظام آفرينش را بر مبناى نظام أحسن قرار داد«الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلَقَهُ» ؛ «همان كسى كه هر چيزى را آفريده است نيكو آفريده» (سجده (32)، آيه 7.)

از اين رو مشيت و اراده حضرت حق بر اين قرار گرفت كه انسان به گونه‏اى آفريده شود كه موجودى داراى اختيار باشد. «هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كافِرٌ وَ مِنْكُمْ مُؤْمِنٌ» ؛ «او است آن كسى كه شما را آفريد؛ برخى از شما كافرند و برخى مؤمن» (تغابن (64)، آيه 2.)

و «وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِيَبْلُوَكُمْ فِي ما آتاكُمْ» ؛ «و اگر خدا مى‏خواست شما را يك امت قرار مى‏داد، ولى خواست تا شما را در آنچه به شما داده است بيازمايد» (مائده (5)، آيه 48.)

و پس از نشان دادن راه خوب و بد، مسير هدايت و سعادت و گمراهى و شقاوت، خودش هر كدام كه خواست انتخاب كند «وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنْ‏شاءَ فَلْيُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْيَكْفُر»؛ «و بگو حق از پروردگارتان (رسيده) است. پس هر كه بخواهد بگرود و هر كه بخواهد انكار كند» (كهف (18)، آيه 29.)

البته تبعات و آثار و نتايج اين راه‏ها يكى نيستند «أَ فَمَنْ كانَ مُؤْمِناً كَمَنْ كانَ فاسِقاً لا يَسْتَوُون» ؛ «آيا كسى كه مؤمن است، چون كسى كه نافرمان است؟ يكسان نيستند»(سجده (32)، آيه 18.)

فرجام صراط مستقيم رهيابى به رحمت الهى و پاداش‏هاى نيكوست و فرجام انحراف و گنه كارى بدبختى و گمراهى و دچار عداب دردناك الهى شدن است.

«فَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحاتِ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلا كُفْرانَ لِسَعْيِهِ» ؛ «پس هر كه كارهاى شايسته انجام مى‏دهد و مؤمن (هم) باشد، براى تلاش او ناسپاسى نخواهد بود»(انبياء (21)، آيه 94.)

«إِلاَّ مَنْ تَوَلَّى وَ كَفَرَفَيُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذابَ الْأَكْبَر» ؛ «كه خداوند او را به آن عذاب بزرگتر عذاب كند»(غاشيه (88)، آيه 24.)

اين مشيت خداى متعال است لذا مى‏فرمايد:«وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لأَمَنَ مَنْ فِي الْأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعاً أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِين» ؛ «و اگر پروردگار تو مى‏خواست، قطعاً هر كه در زمين است همه آنها يكسره ايمان مى‏آوردند. پس آيا تو مردم را ناگزير مى‏كنى كه بگروند؟» (يونس (10)، آيه 99.)

پس اختيار ما بر اساس اراده حكيمانه خداست. در عين حال لازمه تكامل اختيارى و انتخابى، گزينه‏هاى نادرست و انتخاب مسيرهاى نادرست از سوى برخى افراد انتخابگر است پس اين انتخاب بد يا خوب، گناه يا ثواب بر اساس اراده خداى متعال در طرح نظام احسن است «وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدى‏ فَلا تَكُونَنَّ مِنَ الْجاهِلِين» ؛ «و اگر خدا مى‏خواست قطعاً آنان را هدايت گرد مى‏آورد، پس زنهار از نادانان مباش» (انعام (6)، آيه 35.) گر چه خداى متعال در مورد گناه، از آن كار راضى نيست ولى در مورد ثواب علاوه بر اراده، راضى نيز هست «إِنْ تَكْفُرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنْكُمْ وَ لا يَرْضى‏ لِعِبادِهِ الْكُفْرَ وَ إِنْ تَشْكُرُوا يَرْضَهُ لَكُم» ؛ «و اگر كفر ورزيد، خدا از شما سخت بى نياز است و براى بندگانش كفران را خوش نمى‏دارد، و اگر سپاس داريد آن را براى شمامى پسندد»(زمر (39)، آيه 7.) دو - هدايت و ضلالت بر دو قسم است:

الف) هدايت ابتدايي؛ خداوند همه انسان ها را از طريق عقل و فطرت و پيامبران و اولياء الهي هدايت کرده است «انا هديناه السبيل اما شاکرا و اما کفورا»؛ «ما راه را به او نمايانديم، يا سپاسگزار خواهد بود يا ناسپاسگزار» (انسان، آيه 3).

«ربنا الله الذي اعطي کل شيء خلقه ثم هدي»؛ « [موسي] گفت: پروردگار ما کسي است که هر چيزي را آفرينشي که در خور اوست داده و سپس آن را هدايت فرموده است» (طه، آيه 50).

مردم در برابر هدايت عام الهي دو گروه مي شوند«فريقا هدي و فريقا حق عليهم الضلاله»؛ «گروهي را هدايت کرده و گروهي گمراهي بر آنان ثابت شده است» (اعراف، آيه 30).

ب ) آنان که راه هدايت را پذيرفتند و بر آن پابرجا ماندند. اين گروه داراي هدايت پاداشي شدند. يعني خداوند راه هاي هدايت را بيشتر بر آنها باز کرد و در راه مستقيم ثابت قدم گردانيد:

قل انني هداني ربي الي صراط مستقيم دينا قيما مله ابراهيم حنيفا و ما کان من المشرکين»؛ «بگو: آري، پروردگارم مرا به راه راست هدايت کرده است، ديني پايدار؛ آيين ابراهيم حق گرا و او از مشرکان نبود» (انعام، آيه 161).

و يزيد الله الذين اهتدوا هدي»؛ «و کساني که در راه هدايت گام نهادند، خداوند بر هدايتشان مي افزايد» (مريم، آيه 76).

ج ) و گروهي در برابر راه هاي هدايت که در برابرشان باز بود گمراهي در پيش گرفتند. اين گروه با سوء اختيار خود، هدايت را کنار زدند و به جاده ضلالت افتادند که اين ضلالت ابتدايي است. در آيه پيش گفته سوره مبارکه اعراف که فرمود: «بر گروهي گمراهي ثابت شده است» دليل آن را چنين بيان مي فرمايد: «انهم اتخذوا الشياطين اولياء من دون الله و يحسبون انهم مهتدون»؛ «زيرا آنان [گمراهان] شياطين را به جاي خدا دوستان و سرپرستان خود گرفته اند و مي پندارند که راه يافتگانند» .

د ) در اين صورت جاده هدايت بر اينها بسته مي شود و اين ضلالت کيفري الهي است:

«يضل به کثيرا و يهدي به کثيرا و ما يضل به الا الفاسقين؛ [خداوند] با آن [مثل ها] بسياري را گمراه و بسياري را راهنمايي مي کند و جز نافرمانان و فاسقان را با آن گمراه نمي کند» (بقره، آيه 26).

يعني تنها کساني که به سوء اختيار خود راه نافرماني را در پيش بگيرند، دچار ضلالت کيفري مي شوند.

سه - نتيجه اين که هدايت و ضلالت هم منتسب به اراده الهي است و هم منتسب به اختيار انسان. خداوند با رحمت عام خود - همه موجودات را هدايت فرموده راه درست را نيز به همه انسان ها نشان داد و اين هدايت ابتدايي و عام است. در برابر اين هدايت عام، مردم دو گروه مي شوند: گروهي با حسن اختيار خود به اين هدايت عام پاسخ مثبت مي دهند و هدايت ثانوي نصيب آنها مي شود و در هدايت ثابت قدم تر مي شوند «فان آمنوا بمثل ما آمنتم به فقد اهتدوا» ؛ «پس اگر آنان به آ نچه شما بدان ايمان آورديد ايمان بياورند، يقينا هدايت شده اند» (بقره، آيه 137).

يعني کساني که به هدايت اوليه لبيک بگويند، يقينا هدايت ثانويه نيز نصيب آنها مي شود.

اما در مقابل گروهي در مقابل هدايت، گردن کشي مي کنند و مي ايستند و با سوء اختيار خود، خود را به گمراهي و نافرماني مي اندازند که اين گروه دچار ضلالت کيفري الهي مي شوند؛ يعني هدايت الهي از آنها گرفته مي شود و دچار ضلالت کيفري الهي مي گردند: «و من اظلم ممن ذکر بآيات ربه فاعرض عنها و نسي ما قدمت يداه انا جعلنا علي قلوبهم اکنه ان يفقهوه و في آذانهم و قرا و ان تدعوهم الي الهدي فلن يهتدوا اذا ابدا»؛ «و کيست ستمکارتر از کسي که به آيات پروردگارش پند داده شد [يعني هدايت اوليه براي او آمد] و از آن روي برتافته [گمراهي پيشه کرد] و دستاورد پيشينه خود را فراموش کرده است و ما بر دل هاي آنان [اين افراد که با سوء اختيار خود راه گمراهي را پيشه کردند] پوشش هايي قرار داديم تا آن را در نيابند و در گوشهايشان سنگيني نهاديم [ضلالت کيفري الهي که مبتني بر سوء اختيار آنهاست] و اگر آنها را به سوي هدايت فراخواني، هرگز به راه هدايت نخواهند آمد» (کهف، آيه 57).

پرسمان دانشجویی