اثبات صفات مطلق ثبوتي | کتابخانه مجازی الفبا

پس از براهين اثبات وجود خدا، چگونه مي توان هستي مطلق بودن و صفات ثبوتيه از قبيل علم مطلق و ديگر صفات جمال و جلال را از طريق عقل اثبات كرد؟ لطفا اين سوال را با استفاده از براهين عقلي و نه نقلي توضيح دهيد و چگونگي اثبات صفات مطلق ثبوتي را براي خدا بيان فرماييد.

براي شناخت اوصاف خداوند راه هاي گوناگون وجود دارد، از جمله براهين عقلي:

1. عقل همان گونه كه در تصديق اصل هستي خداوند و اثبات گزاره «خدا هست» كارآمد است، مي تواند انسان را در شناخت صفات الهي ياري رساند. عقل قادر است با استفاده از مفاهيم و قواعد خاصي، ابتدا اتصاف خداوند به تمام اوصاف كمالي را، به نحو اجمالي و سربسته، ثابت كند و سپس به تفصيل يكايك اوصاف را به معنايي كه زيبنده ذات الهي است، به خدا نسبت دهد. در مبحث ادله اثبات خدا، بيان شده است كه مي توان با استفاده از برخي ادله و براهين عقلي، وجود خداوند را به عنوان «واجب الوجود» و عله العلل -يعني موجودي كه غني بالذات است و نياز به علتي در وجودش ندار و او علت است براي تمام ممكنات- ثابت كرد، اما حركت عقل در اين نقطه پايان نمي پذيرد، بلكه با تأمل در صفت «وجوب وجود» اوصاف ديگري از لوازم آن هستند، كشف مي شود.

به بيان ديگر: اين كه خداوند غني بالذات [واجب الوجود] است، خود مبدأ ومنشأ اثبات بسياري از صفات جلاليه و جماليه خداوند است زي.را هر وصفي كه مستلزم خلل در غنا و بي نيازي خداوند باشد از او منتفي است و هر وصف كمالي و وجودي بالضروره براي خداوند ثابت خواهد بود وگرنه او ديگر واجب الوجود نخواهد بود.

با تحليل مفهوم واجب الوجود، همه صفات ثبوتيه و كمالي براي خداوند اثبات و هم كاستي ها و صفات سلبيه از او سلب مي شود. واجب الوجود يعني موجودي كه تمام صفات كمالي و وجودي را بالذات و مستقلا واجد است و هيچ نيازي به كسي يا چيزي ندارد زيرا فقدان هر كمالي به معناي احتياج ذاتي به غير در آن كمال است و اين دقيقا به معناي امكان در ذات الهي از آن جهت است و با وجوب وجود ناسازگار مي باشد.

از طرف ديگر تمام موجودات غير از خداوند، در وجود كمالاتشان وابسته محض به خدا هستند. بنابراين هر صفتي كه مستلزم نيازمندي خداوند به غير خودش شود، از خداوند مسلوب است و هر صفتي كه بيانگر كمال و بي نيازي خداوند است براي او بالذات ثابت است.

به عنوان مثال: تركب (مركب بودن) از ذات خداوند سل مي شود زيرا هر مركبي نيازمند به اجزائش است و واجب الوجود از هر نيازي منزه و مبري است. در نتيجه هر گونه مفهومي كه دلالت بر نوعي نقص و محدوديت و نياز، داشته باشد از خداي متعال نفي مي شد و معناي صفات سلبيه الهي همين است. با نفي صفات سلبيه از خداوند خود به خود صفات ثبوتيه براي او ثابت مي شود زيرا سلب سلب مستلزم كمال است.

مثال ديگر: براي اثبات علم مطلق خداوند چنين استدلال مي شود: «خداوند چون واجب الوجود است پس جسم و جسماني نيست -زيرا جسم به دليل مركب بودن و نياز به اجزاء با واجب الوجود بودن ناسازگار است- پس خداوند مجرد است و در جاي خود در فلسفه ثابت شده است كه هر مجردي عالم به ذات خود و عالم به غير خود است.»شرح تجريد الأعتقاد، علامه حلي، بحث علم خداوند، ص 220، انتشارات مصطفوي، قم.

چنان كه ملاحظه شد، علم خداوند با تأمل در «واجب الوجود بودن خداوند» ثابت شد. فيلسوف بزرگ اسلامي، خواجه نصيرالدين طوسي همين روش فوق را در اثبات صفات خداوند به كار گرفته است.ر.ك: تجريد الإعتقاد، خواجه نصيرالدين طوسي، باب اثبات الصانع و صفاته، صص 178-185

2. يكي از راه هاي ديگر براي شناخت اوصاف خداوند، مطالعه و تفكر در جهان هستي است. با تدبر در نظام تكويني جهان، انسان مي تواد به برخي از اوصاف كمالي خداوند پي ببرد. براي مثال با تأمل در نظم و سازگاري عمومي جهان و استواري و اتقان حاكم بر پديده ها و غايتمندي كل هستي مي توان به صفاتي همچون حكمت، علم، قدرت و ... پي برد. گفتني است كه اين روش نيز، در فرجام خود، با استفاده از قواعد عقلي به ثمر مي نشيند و كاملا مستقل و جدا از عقل نيست. اما تفاوت اصلي اين راه در آن است كه در روش نخست، تمام مقدمات از قضاياي عقلي محض اند، اما در راه دوم برخي از مقدمات از شماهده جهان خارج اخذ مي شود يعني برخي مقدمات آن تجربي و حسي هستند.

پرسمان دانشجویی