قدرت بر محال | کتابخانه مجازی الفبا

آيا خداوند مي تواند سنگي بيافريند كه خود نتواند بلندش كند؟

براي پاسخ خوب است نخست از شما يك سؤال بديهي بپرسيم؛ آيا مي شود به يك پرفسور رياضي گفت: اگر رياضي دان قوي هستي طوري محاسبه كن كه [7 = 2 * 2] شود!! در اين صورت آيا صحيح است به او نسبت عدم توانايي بدهيم؟! براي توضيح بيشتر توجه شما را به مطلب زير جلب مي كنيم. ابتدا لازم است تعريف قدرت مشخص شود. قدرت يعنى «توانايي فاعل مختار براى كارى كه ممكن است از او سر بزند» پس قدرت مربوط به فاعل است و فاعل به حيثى است كه فعلى را كه ممكن است انجام شود مى‏تواند انجام بدهد و مى‏تواند انجام ندهد، اما متعلق قدرت چيست؟ آيا هر چيزى متعلق قدرت است؟ مسلما چنين نيست، متعلق قدرت، كارى است كه امكان تحقق داشته باشد و چيزى كه ذاتا محال يا مستلزم محال باشد، مورد تعلق قدرت واقع نمى‏شود؛ زيرا مقدور نيست.

پس اين كه مى‏گوييم خداوند بر هر كارى تواناست، منظور ما اين نيست كه بر چيزهايى كه محال هستند نيز تواناست. زيرا آنها كار نيستند تا قدرت به آنها تعلق بگيرد. مثالى كه ذكر كرديد كه خداوند سنگى را خلق كند كه نتواند بلند كند، نيز محال ذاتى است؛ و اصلاً قدرت خدا بر آن تعلق نمى‏گيرد. با دقت در اين گونه ها مثال ها معلوم مي شود که اصل سؤال بي معني است يعني خود سؤال نافي خودش مي باشد.

توضيح مطلب آن که وقتي گفته مي شود «خدا سنگي را بيافريند که نتواند آن را حرکت دهد» معنايش آن است که خدا موجودي فراتر از قدرت خود بتواند خلق کند و حال آن مخلوق (همان موجود فراتر از قدرت خدا) نمي تواند از خالق و قدرتش فراتر باشد وگرنه مخلوق نمي تواند باشد زيرا اگر مخلوق است پس نمي تواند فراتر از خالق باشد و اگر فراتر است پس مخلوق نيست، به ديگر سخن اگر خدا بتواند سنگي را بيافريند حتما مي تواند آن را حرکت هم بدهد زيرا حرکت دادن سنگ از خلقت سنگ که مهمتر نيست وقتي که خلقت چنين سنگي ممکن باشد حرکت دادن هم به آساني امکان پذير است.

مثال تخم مرغ هم چنين است، خدا مي تواند جهان را در تخم مرغ جاي دهد در صورتي که تخم مرغ را بزرگ کند اما اگر خواست خداوند بر وجود تخم مرغ به همين اندازه فعلي باشد، ديگر معني دارد که جهان را (با همه بزرگيش) در آن جاي داد زيرا يا جهان بايد کوچک شود و يا تخم مرغ بزرگ شود تا فرود يکي در ديگري امکان پذير گردد. خلاصه کلام آن که با اعتقاد به اين که خداوند برتر از هر چيز است ديگر نمي توان چيزي را گفت که فراتر از خدا و صفات او باشد.

اين بدان معنا نيست كه قدرت خداوند محدود است. بلكه قدرت خداوند نامتناهى است؛ اما قدرت مقدور مى‏خواهد كه اصطلاحا به آن متعلق و مورد قدرت مى‏گويند و محالات ذاتى از دايره مقدورات خارجند. بنابراين سؤال از اين كه «آيا خداوند تواناست به اين كه سنگىبسازد، خودش نتواند بلند كند» سؤال غلطى است. براى آگاهى بيشتر ر.ك: 1- آموزش عقايد، مصباح يزدى، انتشارات سازمان تبليغات اسلامى، ص 77 2- آموزش فلسفه، مصباح يزدى، انتشارات سازمان تبليغات اسلامى، ج 2، ص 380 3- الهيات شفا، شهيد مطهرى، انتشارات حكمت، ج 2، ص 434 4- عقايد، استاد محسن قرائتي

پرسمان دانشجویی