مقامات عارفان | کتابخانه مجازی الفبا

مقامات و احوال در كلمات عرفا به چه معنا است؟

براى «مقام» و «احوال» تعاريف گوناگونى در كتاب‏هاى اهل عرفان مطرح شده است‏ به عنوان نمونه نگا: حياة القلوب فى كيفية الوصول الى المحبوب ...(هامش)، ج‏2؛ قوت القلوب، ص‏74؛ رساله كلمة التصوف، ص‏292؛ احياء علوم الدين، ج‏4، صص‏139 و ص‏152؛ تذكرة الاولياء، ص‏440. به طور كلى فرق «احوال» با «مقامات» در رسوخ و عدم آن است. اگر امرى در سالك وجود داشته ولى غير ثابت باشد، به آن حال گويند و اگر راسخ و ثابت باشد «مقام» گويند.

بنابر تعريف ديگر مى‏توان گفت: منازل و مراحلى را كه عارف وصوفى براى رسيدن به مقصود در طريقت - از خلوت و ذكر قلبى و توجه به باطن و مداومت فكر به منظور حصول انصراف از محسوسات و چله‏نشينى و ورود در حلقه ذكر و نياز و امثال آن از عبادات و مجاهدات و رياضت‏ها - طى مى‏كند، «مقام» نامند. امّا «احوال» ثمره عمل است و از فضل خداوند متعال و لطف وى به دل بنده بى تعلق و مجاهدت و كوشش او ناشى مى‏شود. «احوال» موهبتى است الهى كه بر اثر كسب مقامات به سالك عنايت و تفضّل مى‏شود.كشف المحجوب، صص‏224 - 226؛ عوارف المعارف (هامش)، ج‏4؛ احياء علوم الدين، صص 281 و 449. البته آنچه در نزد عارف مهم‏تر است، مقام مى‏باشد، نه حال؛ چنان كه مولوى نيز در ابيات زير به آن اشاره كرده است:

حال چون جلوه ست زآن زيبا عروس‏

وين مقام آن خلوت آمد با عروس‏

جلوه بيند شاه و غير شاه نيز

وقت خلوت نيست جز شاه عزيز

جلوه كردن خاص و عامان را عروس‏

خلوت اندر شاه باشد با عروس‏

هست بسيار اهل حال از صوفيان‏

نادر است اهل مقام اندر ميان‏

مثنوى معنوى، دفتر1، ابيات 1435 - 1438.

پرسمان دانشجویی