زنده بودن شهدا | کتابخانه مجازی الفبا

شهدا زنده هستند يعني چه؟ ولي جواب هاي سؤالات زير تكميل كننده هستند: آيا مرگ همان جدا شدن روح از بدن است؟ يا اينكه جدا شدن، عارضه اي از مرگ است؟ اگر شهدا زنده هستند چرا ما آنها را نمي بينيم؟ آيا اين صحيح است كه چون روح ما وابسته به جسم است و از مجراي آن با عالم رابطه داره ما افراد عوالم غير مادي را نمي بينيم؟ اين سؤالات براي جواب به شبهات مخالفان تدفين شهدا در دانشگاه است.

قبل از پرداختن به اصل جواب لازم است به حيات برزخي و موت اشاره اي داشته باشيم:
انسان با مرگ از بين نمي رود، يعني مرگ نيستي و نابودي نيست، بلكه همچون پلي است كه انسان را از اين دنيا به عالمي ديگر منتقل مي كند. اگر بخواهيم مثالي ضعيف عرض كنيم مي توان انسان را به موشكي تشبيه نمود كه هنگام عبور از جو بخشي از بدنه خود را رها مي كند و با بقيه بدنه خود ادامه مسير مي دهد،‌ البته بين لين تفاوتهايي وجود دارد كه از حوصله اين نوشتار خارج است. انسان نيز در هنگام مرگ بدن دنيوي و حيات دنيوي را از دست داده با بدني ديگر به حيات برزخي خود ادامه حيات مي دهد. لذا حيات برزخي بين همه انسانها -شهيد و غير شهيد- مشترك است. انسانهاي صالح در برزخ متنعم و انسانهاي بدكار معذب اند. اما وجه امتياز شهدا چيست كه زنده معرفي شده اند؟
شهدا در كيفيت بهره مندي از نعمتهاي الهي در برزخ و درجه حيات برزخي با ديگران متفاوت اند. يعني مرتبه حيات آنها بالاتر و از نعمتهاي بهتر و بيشتري نسبت به ديگران برخوردارند و به تعبير قرآن از رزق عند الرب بهره مندند و اين آيه حاكي از جايگاه رفيع آنان در برزخ است.
البته براي بهره مندي از اين مقام شرائطي لازم است كه در محل خود خواهد آمد.
با توضيح فوق جواب سوال مرگ و جدا شدن روح روشن مي شود. روح در قالب بدن قرار ندارد تا با جداشدن از آن انسان بميرد، بلكه تدبير امر بدن بوسيله روح است و روح با اين بدن ارتباط دارد هنگام مرگ روح ارتباط خود ر از اين بدن قطع كرده و با بدن برزخي ارتباط پيدا مي كند.
اما چرا شهيدان كه زنده اند را نمي بينيم؟
عرض شد كه زنده بودن شهيد به معناي بهره مندي از جايگاهي رفيع در برزخ است. اما حيات برزخى به وسيله حواس انسان قابل درك نيست؛ چرا كه حسّ انسان از درك ماوراء حيات مادى و جسمانى عاجز است و حتّى چه بسا آن را فناء و نابودى بپندارد. تصوّر حيات برزخى و در مرحله بالاتر باور قلبى به آن، به درك روح او وابسته است. روح ما انسانها به جهت تعلق به اين عالم و در قيد بودن آن از ادراك عوالم ديگر عاجز است لكن اگر انسان بتواند آنقدر روح خود را رشد دهد كه بدون اين بدن هم ادراك داشته باشد مي تواند عوالم ديگر را ادراك نمايد و با موجودات آن عوالم مراوده داشته باشد. البته اين ادراك و ديدن ها با چشم ظاهري نيست بلكه با چشم برزخي و قواي ادراكي ديگري صورت مي گيرد؛ چراكه چشم ما فقط توانايي ديدن موجودات دنيوي را دارد.
دفن شهدا در دانشگاه
در اينجا دو موضوع قابل بررسي است؛ اول در مورد جايگاه شهيد وآثار و نتايج دفن شهدا، دوم در مورد مكان دفن اين عزيزان. از اين رو به اختصار مطالبي را بيان مي نماييم:
الف) واقعا اگر ديدي صحيح و واقع بينانه از جايگاه شهيد و اهميت آن در اسلام و اجتماع داشته باشيم، اذعان مي نماييم كه شهيدان از گرانقدرترين سرمايه هاي اصلي نظام هستند و بهتر است آنچنان كه شايسته آنان است، نتوانسته ايم از اين ذخاير عظيم براي خود و نسل هاي بعدي استفاده مناسب بنماييم.
در متون و آموزه هاي دين مبين اسلام جايگاه ويژه اي براي «شهيد» و «شهادت» در نظر گرفته شده است و از «قداست» خاصي برخوردار است. اگر كسي با مفاهيم اسلامي آشنا باشد، در عرف خاص اسلامي، احساس مي كند كه هاله اي از نور كلمه «شهيد» را فرا گرفته است. «ولا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون، فرحين بما اتاهم الله من فضله و يستبشرون باللذين لم يلحقوا بهم من خلفهم الا خوف عليهم و الا هم يحزنون؛ البته نپنداريد كساني كه در راه خدا كشته مي شوند مردگانند، بلكه زنده به حيات ابدي شدند و در نزد خداوند متنعم خواهند بود، آنان به فضل و رحمتي كه خداوند نصيب آنها گردانيده شادمانند و بشارت و مژده مي دهند به كساني كه هنوز به آنان نپيوسته اند و بعدا در پي آنها براي آخرت خواهند شتافت كه از مردن هيچ نترسند و از فوت متاع دنيا هيچ غم نخورند» (آل عمران، آيه 170 - 169).
امام علي(ع) مي فرمايد: خدا شهدا را در قيامت بِاَبهاء و جلال و عظمت و نورانيتي وارد مي كند كه اگر انبيا از مقابل اينها بگذرند و سوار باشند به احترام اينها پياده مي شوند. و آيات و احاديث بسيار زيادي كه همه بيانگر جايگاه و ارزش والاي شهيد در اسلام هستند. چرا؟ چون «همه گروه هاي خدمتگزار در جامعه، مديون شهدا هستند؛ عالم در علم خود و فيلسوف در فلسفه خود و مخترع در اختراع خود و معلم اخلاق در تعليمات اخلاقي خود نيازمند محيطي مساعد و آزادند تا خدمت خود را انجام دهند ولي شهيد آن كسي است كه با فداكاري و از خودگذشتگي خود و با سوختن و خاكستر شدن خود محيط را براي ديگران مساعد مي كند. مثل شهيد مثل شمعي است كه خدمتش از نوع سوخته شدن و فاني شدن و پرتو افكندن است تا ديگران در اين پرتو كه به بهاي نيستي او تمام شده بنشينند و آسايش بيابند و كار خويش را انجام دهند. آري، شهدا شمع محفل بشريت اند؛ سوختند و محفل بشريت را روشن كردند. اگر اين محفل تاريك مي ماند هيچ دستگاهي نمي توانست كار خود را آغاز كند يا ادامه بدهد» (قيام و انقلاب مهدي، مقاله شهيد، استاد مطهري، انتشارات صدرا، 1374، ص90 - 66).
بر اين اساس است كه حق شهيد از حق تمام كساني كه از راه علم، فلسفه و انديشه، صنعت و اختراع و اكتشاف و اخلاق و حكمت عملي و... به بشريت خدمت كرده اند، بالاتر است(همان). و از اين رو مشاهده مي شود كه عكس العمل احساسي انسان ها و ابراز عواطف خالصانه آنان درباره شهدا بيش از ساير گروه هاست.
البته احترام و ارزش والاي شهيد، اختصاص به جامعه ما ندارد بلكه در ساير جوامع و فرهنگ ها براي شهيد مقام و جايگاه ويژه اي قائلند و اين دقيقا به خاطر نقشي است كه شهيد هم در زمان حياتش و در جهاد و مبارزه با دشمنان و دفاع از ميهن و دين خود انجام داده و هم بعد از كشته شدنش به عنوان الگو، نماد واسوه پايداري و حماسه سازي و جانفشاني در راه دفاع از كشور و آرمان هاي آن ايفا نموده است. به فرموده شهيد بزرگوار استاد مطهري «شهيد چه مي كند؟» شهيد تنها كارش اين است كه در مقابل دشمن مي ايستد، يا دشمن را مي زند يا از دشمن مي خورد؛ اگر تنها اين بود، بايد بگوييم آن وقتي كه از دشمن مي خورد و خونش را مي ريزند، خونش هدر رفته، نه، هيچ وقت خون شهيد هدر نمي رود... خون شهيد هر قطره اش تبديل به صدها قطره و هزارها قطره، بلكه به دريايي از خون مي گردد و در پيكر اجتماع وارد مي شود. لهذا پيامبر اكرم(ص) فرمود: «ما من قطره احب الي الله من قطره دم في سبيل الله؛ هيچ قطره اي در مقياس حقيقت و در نزد خدا از قطره خوني كه در راه خدا ريخته شود بهتر نيست. شهادت تزريق خون است به پيكر اجتماع؛ اين شهدا هستند كه به پيكر اجتماع و در رگ هاي اجتماع - خاصه اجتماعاتي كه دچار كم خوني هستند - خون جديد وارد مي كنند» (همان، ص 88).
بزرگترين اثر و خاصيت شهيد حماسه آفريني اوست. در ملت هايي كه روح حماسه، مخصوصا حماسه الهي مي ميرد بزرگترين خاصيت شهيد اين است كه آن حماسه مرده را از نو زنده مي كند، لهذا اسلام هميشه نيازمند به شهيد است، چون هميشه نيازمند به حماسه آفريني است، حماسه هاي نو به نو و آفرينش هاي جديد بر اين اساس ديگر شهداي گمنام، مجهول الهويه نيستند هر چند نام و نشان خانوادگي ندارند، اما بزرگترين شناسه و مشخصه ديني و ملي را با خود داشته و براي تمام جامعه و نسل هاي آينده كاملا شناخته شده مي باشند و بر اين اساس بدن شهيد هم در اسلام از جايگاه و قداست ويژه اي برخوردار است؛ بدن شهيد يك «جسد متروح» است؛ يعني جسدي است كه احكام روح بر آن جاري شده است، همچنان كه جامعه شهادتش «لباس متجسد» است؛ يعني حكم روح بر بدن جاري شده و حكم جاري شده بر بدن، بر لباس و جامعه وي جاري شده است (همان، ص 69).
لذا براساس دستورات و آموزه هاي حكيمانه اسلام، شهيد با همان لباس خود دفن شده و احتياج به غسل و كفن ندارد. بنابراين شهدا سرمايه و ذخاير عظيم هر ملتي هستند كه بايد تا آنجا كه ممكن است از اين سرمايه ها براي جامعه و نسل هاي آينده به عنوان الگو و اسوه قرار گيرند.
ب) اما در مورد مكان دفن شهدا بايد گفت كه مسلما انحصار دفن اين پيكرهاي عزيز در بهشت زهرا (به دليل بعد مسافت و يا در حاشيه قرار گرفتن آن و...) به تنهايي نمي تواند نتيجه مطلوب و آن آثاري را كه بايد شهدا در اجتماع داشته باشند - آن هم در شرايط كنوني كه شديدا مورد تهاجم فرهنگي دشمنان هستيم به دنبال داشته باشد، از اين رو اصل اين طرح يعني دفن پيكرهاي مطهر شهدا در مناطق مختلفي از شهر، كاملا منطقي است و اين موضوع اختصاص به ايران نيز ندارد، بلكه در بسياري از كشورهاي پيشرفته نيز، به دليل اهميت اين مسأله و جايگاه شهيد، محل ها و مكان هاي خاصي در داخل را براي شهداي گمنام در نظر گرفته و مردم و مسؤولين در رفت و آمدهاي روزانه به آنها اداي احترام و با آرمان هاي آنان تجديد بيعت مي كنند. به عنوان نمونه، معروفترين مقبره سرباز گمنام، آرامگاهي است كه در ميدان «اتوال» (شارل دوگل) پاريس برپا شده است. اين آرامگاه كه زير طاق نصرت معروف پاريس قرار گرفته پس از پايان جنگ اول جهاني ساخته شد و سمبل جانفشاني 000/390/1 فرانسوي است كه در اين جنگ كشته شدند (فرهنگ جامع سياسي، محمود طلوعي، نشر علمي، 1377، ص 552). و همچنين در روسيه (جلوي پارلمان)، آمريكا و...
اما اين كه در چه منطقه اي از شهر و... باشد نيازمند كار كارشناسي است كه بايد تمامي جوانب و مسائل را در نظر گرفت. به عنوان نمونه در كلكچاي كه محل تفريحي و ورزشي است مي تواند تأثيرات مثبتي به دنبال داشته باشد و يادر دانشگاه ها، زيرا دانشجويان مي توانند در كنار آموزه هاي علمي و تجربي و محيط درس، آموزه هاي معنوي را هم توسط اين اسوه هاي رشادت و فداكاري و ايثار براي ميهنشان فرا گرفته و عزم و اراده و همت خويش را در انجام وظايف و خدمت به ميهن خويش، تقويت نمايند.
اما در برخي اماكن مانند ميادين شلوغ و پرازدحام شايد مناسب نبوده و نتايج مطلوب را به دنبال نداشته باشد كه تشخيص اين امر به عهده مسؤولين مربوطه و كارشناسان است.
در هر صورت هرگز نبايد به اين سمبل هاي مقاومت و اين سرمايه هاي عظيم ملي و نقش سازنده آنان بي توجه بود. همان طور كه مرحوم دكتر علي شريعتي در اهميت اين موضوع مي گويد: «... پرورش انسان - مذهب، اخلاق، تعليم و تربيتي - جز اين نيست كه همه انسان ها را با پيوند به اين نمونه هاي ممتاز، يعني تأسي به اينان كه «اسوه» اند و چشم داشتن در اينان كه «شهيدند» به انسان حقيقي يعني حقانيت انسان نزديك كنيم»(علي(ع) دكتر علي شريعتي، مجموعه آثار ش 26، تهران، نشر آمون، چاپ هفتم، 1375، ص 561).

پرسمان دانشجویی