احكام عقلي در فقه | کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی
کتابخانه مجازی الفبا،تولید و بازنشر کتب، مقالات، پایان نامه ها و نشریات علمی و تخصصی با موضوع کلام و عقاید اسلامی
کانال ارتباطی از طریق پست الکترونیک :
support@alefbalib.com
نام :
*
*
نام خانوادگی :
*
*
پست الکترونیک :
*
*
*
تلفن :
دورنگار :
آدرس :
بخش :
مدیریت کتابخانه
روابط عمومی
پشتیبانی و فنی
نظرات و پیشنهادات /شکایات
پیغام :
*
*
حروف تصویر :
*
*
ارسال
انصراف
از :
{0}
پست الکترونیک :
{1}
تلفن :
{2}
دورنگار :
{3}
Aaddress :
{4}
متن :
{5}
فارسی |
العربیه |
English
ورود
ثبت نام
در تلگرام به ما بپیوندید
پایگاه جامع و تخصصی کلام و عقاید و اندیشه دینی
جستجو بر اساس ...
همه موارد
عنوان
موضوع
پدید آور
جستجو در متن
: جستجو در الفبا
در گوگل
...جستجوی هوشمند
صفحه اصلی کتابخانه
پورتال جامع الفبا
مرور منابع
مرور الفبایی منابع
مرور کل منابع
مرور نوع منبع
آثار پر استناد
متون مرجع
مرور موضوعی
مرور نمودار درختی موضوعات
فهرست گزیده موضوعات
کلام اسلامی
امامت
توحید
نبوت
اسماء الهی
انسان شناسی
علم کلام
جبر و اختیار
خداشناسی
عدل الهی
فرق کلامی
معاد
علم نفس
وحی
براهین خدا شناسی
حیات اخروی
صفات الهی
معجزات
مسائل جدید کلامی
عقل و دین
زبان دین
عقل و ایمان
برهان تجربه دینی
علم و دین
تعلیم آموزه های دینی
معرفت شناسی
کثرت گرایی دینی
شرور(مسأله شر)
سایر موضوعات
اخلاق اسلامی
اخلاق دینی
تاریخ اسلام
تعلیم و تربیت
تفسیر قرآن
حدیث
دفاعیه، ردیه و پاسخ به شبهات
سیره ائمه اطهار علیهم السلام
شیعه-شناسی
عرفان
فلسفه اسلامی
مرور اشخاص
مرور پدیدآورندگان
مرور اعلام
مرور آثار مرتبط با شخصیت ها
فهرست گزیده متکلمان،فیلسوفان و عالمان شیعی
مرور مجلات
مرور الفبایی مجلات
مرور کل مجلات
مرور وضعیت انتشار
مرور درجه علمی
مرور زبان اصلی
مرور محل نشر
مرور دوره انتشار
گالری
عکس
فیلم
صوت
متن
چندرسانه ای
جستجو
جستجوی هوشمند در الفبا
جستجو در سایر پایگاهها
جستجو در کتابخانه دیجیتالی تبیان
جستجو در کتابخانه دیجیتالی قائمیه
جستجو در کنسرسیوم محتوای ملی
کتابخانه مجازی ادبیات
کتابخانه مجازی حکمت عرفانی
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
کتابخانه تخصصی ادبیات
کتابخانه الکترونیکی شیعه
علم نت
کتابخانه شخصی
مدیریت علاقه مندیها
ارسال اثر
دانشنامه
راهنما
راهنما
احكام عقلي در فقه
کتابخانه مجازی الفبا
کتابخانه مجازی الفبا
فارسی
کتاب الکترونیکی
میانگین امتیازات:
امتیاز شما :
تعداد امتیازات :
0
احكام عقلي در فقه
ویرایش اثر
کلید واژه اصلی :
دین و عقل
سوال:
چرا عقل در كنار قرآن وسنت و اجماع قرار گرفت، درحاليكه عقل درپي بردن به حكمت خيلي از احكام فقهي ناتوان است؟ پس عقل چه جايگاهي در فقه دارد؟
پاسخ تفصیلی:
تمام ادیان الهی تا آنجا که دچار تحریف وتدلیس نشده باشند، مطابق موازین عقل هستند. و نمیتوان دینی را الهی فرض کرد اما با این ودیعه الهی که خداوند آن را برای تشخیص و تمییز صحیح از ناصحیح و صلاح از فساد، در طبیعت آدمی قرار داده است، مخالف باشد وگرنه تضادی بین تشریع پروردگار (دین) و تکوین او (قرار دادن عقل بدین منظور) صورت میگیرد و این امر با حکمت الهی سازگار نیست.
و از آنجا که اسلام خاتم ادیان و دستورات آن فرازمانی و مکانی است، بیش از هر مکتب دیگری عنصر عقل در آن حضور دارد، به گونهای که اگر دین اسلام را دین تعقل و شریعت آن را، شریعت عقل بنامیم کلامی گزاف نگفتهایم. تأکید مکرر قرآن حکیم، بر تعقل و ستایش امامان معصوم(ع) از عقل، دلیل دیگری است بر لزوم حضور پررنگ عقل در عرصة اعتقاد و عمل دینی.
هيچ دينى مانند اسلام با عقل پيوند نزديك نداشته و براى او «حق» قائل نشده است. كدام دين را مىتوان پيدا كرد كه عقل را يكى از منابع احكام خود معرّفى كند؟ فقهاى اسلام منابع و مدارك احكام را چهار چيز شمردهاند: كتاب، سنّت، اجماع، عقل. فقهاى اسلام ميان عقل و شرع رابطه ناگسستنى قائلاند و آن را «قاعده ملازمه» مىنامند، که توضیح آن را پس از اندکی بیان می کنیم .
عقل در فقه اسلامى، هم مىتواند خود اكتشاف كننده يك قانون باشد و هم مىتواند قانونى را تقييد كند و يا آن را تعميم دهد و هم مىتواند در استنباط از ساير منابع و مدارك مددكار خوبى باشد.البته توجّه شود کسی از فقها برای عقل ، جایگاه مطلق قائل نیست و کسی نمی گوید عقل توان فهم تمام احکام را دارد ؛ بلکه عقل در این سیستم مسئولیّت ویژه خود را دارد ؛ کما اینکه اجماع و سنّت و کتاب نیز هر کدام نقشی مخصوص به خود دارند. پس اینکه عقل قادر به درک حکمت بسیاری از احکام نمی باشد دلیل نمی شود که ما عقل را در فقه کنار بگذاریم. چون کار ما با عقل در حیطه ی فقه ، فقط در جایی است که کاری از دستش برمی آید.
حقّ دخالت عقل از آنجا پيدا شده كه مقرّرات اسلامى با واقعيّت زندگى سر و كار دارند. اسلام براى تعليمات خود رمزهاى مجهول لا ينحلّ آسمانى قائل نشده است.اين عقل همان راه وسط ميان جهل و جمود است ، ما اگر اين عقل را در استنباط احكام دخالت مىدهيم بدان جهت است که آن را حجت باطنی و پیغمبر درونی خدا می دانیم. امام کاظم فرمودند: «ان لله علی الناس حجتین، حجة ظاهرة و حجة باطنة فاما الظاهرة فالرسل والانبیأ والائمة - علیهم السلام - و اما الباطنة فالعقول ـــ خداوند بر مردم دو حجت دارد: حجت آشکار و حجت پنهان. حجت آشکار، رسولان و پیامبران و امامان - علیهم السلام - هستند و حجت پنهان، عقول مردم است.»( ابومحمدحسن حرانی، تحفالعقول، کتابفروشی اسلامیه، تهران، ص 201.)
در فنّ «اصول فقه» قاعدهاى است كه به «قاعده ملازمه» يعنى ملازمه حكم عقل و شرع معروف است. اين قاعده با اين عبارت بيان مىشود:
كلّ ما حكم به العقل حكم به الشّرع، و كلّ ما حكم به الشّرع حكم به العقل.
مقصود اين است كه هر جا كه عقل، يك «مصلحت» و يا يك «مفسده» قطعى را كشف كند، به دليل «لمّى» و از راه استدلال از علت به معلول حكم مىكنيم كه شرع اسلام در اينجا حكمى دائر بر استيفاى آن مصلحت و يا دفع آن مفسده دارد، هر چند آن حكم از طريق نقل به ما نرسيده باشد، و هر جا كه يك حكم وجوبى يا استحبابى يا تحريمى و يا كراهتى دارد، ما به دليل «انّى» و از راه استدلال از معلول به علت كشف مىكنيم كه مصلحت و مفسدهاى دركار است هر چند بالفعل عقل ما از وجود آن مصلحت يا مفسده آگاه نباشد.
همچنین فقها مسأله حسن و قبح عقلى را كه قبلا يك بحث كلامى بود وارد «اصول فقه» كردند و آن حسن و قبحها را به عنوان «مناطات» و «ملاكات» احكامشناختند و گفتند: در ميان «مناطات» و «ملاكات» آنچه عقل از همه بديهىتر و روشنتر درك مىكند، حسن عدالت و احسان، و قبح ظلم و عدوان است. و به اين ترتيب عدل و ظلم به صورت معيارى در فقه اسلامى درآمدند.
علي هذا اصل «عدل» یعنی اصل تبعيّت احكام از مصالح و مفاسد نفس الامرى (واقعی)، به عنوان زيربناى فقه اسلامى شيعى معتبر شناخته شد.
اينكه فقه اسلامى عقل را به عنوان يك مبدأ براى استنباط مىشناسد ، ريشهاش اين است كه مىگويند: احكام اسلامى، احكامى است مربوط به مصالح بشريت.
تعبير فقها اين است كه احكام، تابع مصالح و مفاسد واقعى است؛ يعنى واجبها تابع مصلحتهاى ملزمه براى بشر است و حرامها تابع مفسدههاى ملزمه. اگر اسلام چيزى را گفته واجب است به اين دليل است كه يك مصلحت ملزمهاى در كار بوده، و اگر چيزى را گفته حرام است به دليل يك مفسده بسيار مهمى است. فقها مىگويند آن مصلحتها و مفسدهها به منزله علل احكامند.
حال اگر در جايى ما بدون آنكه در قرآن يا سنت چيزى داشته باشيم، به حكم عقل مصلحت يا مفسدهاى حقیقی را كشف كنيم، به حكم آن آشنايى كه با روح اسلام داريم- كه اگر مصلحت مهمى باشد اسلام از آن صرف نظر نمىكند و اگر مفسده مهمى باشد اسلام اجازه نمىدهد- فوراً به حكم عقل، حكم شرع را كشف مىكنيم. چون اسلام دينى است كه اعلام كرده: ما از مصلحتها و مفسدههاى مهم نمىگذريم.
پس چون احكام تابع مصالح و مفاسد نفس الامرى هستند و اين مصالح و مفاسد هم اجمالاً در دسترس ادراك عقل بشر است، و عقل قادر است برخی از آنها را مستقلّاً ادراک نماید ، پس عقل بشر هم مىتواند خودش برخی قوانین الهی را كشف كند.
نتیجه اینکه عقل عاملى است كه مناطات احكام را- البته نه در همه جا بلكه در مواردى- كشف مىكند. در مواردى به ملاكات احكام پى مىبرد و علل احكام را كشف مى نماید.
البته از این مطلب مهم نباید غافل شد که عقل قانون دارد. لذا به نام عقل نمىشود هر اظهارنظرى را حجت دانست. پس آنچه در فقه ما حجّیّت دارد ، در حقیقت قوانین عقلی است که همان قوانین استدلال یا علم منطق باشد. یعنی آنچه با منطق صحیح عقلی اثبات می شود ، اگر چه مدرک شرعی نداشته باشد ، حجّت شرعی خواهد بود.
خلاصه:
از منابعی که عملاً نمیتواند مورد مخالفت هیچ فقیهی قرار گیرد، «عقل» است. چرا که خود شرع نیز حکم به تبعیّت از عقل کرده است. از این بالاتر باید گفت که عقل نه تنها به عنوان یک منبع مستقل در استنباط احکام مطرح است بلکه علاوه بر این، عقل در تفسیر صحیح سایر منابع و برداشت منطقی از آنها، همچنین در تبیین بسیاری از موضوعات وابسته به مصلحت و مفسده و در سنجش رابطه منابع با یکدیگر کارآیی دارد به گونهای که میتوان گفت: آغاز، نیرو، آبادانی و ختم فقه به عقل است. مثلاً عقل در تشخیص مصادیق عدل و ظلم و در حل تعارضی که بین ادله شرعیه واقع میشود ، مانند تعارضی که بین دو خبر صحیح واقع میشود ، کاربردی شایسته دارد.
صاحب محتوی:
پرسمان دانشجویی
زبان :
فارسی
منبع اصلی :
http://www.maaref.porsemani.ir//node/5144
جنس منبع:
متن
پایگاه :
پایگاه پرسش و پاسخ های معارف سایت پرسمان
نوع منبع :
پرسش و پاسخ , کتابخانه عمومی
مخاطب :
بزرگسال
خروجی ها :
Mods
Doblin core
Marc xml
MarcIran xml
مشخصات کامل فراداده
مشخصات کامل اثر
منابع مرتبط :
ثبت نظر
ارسال
×
درخواست مدرک
کاربر گرامی : برای در خواست مدرک ابتدا باید وارد سایت شوید
چنانچه قبلا عضو سایت شدهاید
ورود به سایت
در غیر اینصورت
عضویت در سایت
را انتخاب نمایید
ورود به سایت
عضویت در سایت