امامت از زبان نبوت | کتابخانه مجازی الفبا

چه سخنانى از پيامبر اعظم صلى الله عليه و آله در مورد ولايت و امامت حضرت على عليه السلام است؟ به طور كلى پيامبر چگونه و تا چه اندازه به اين مسأله پرداخته‏اند؟

چگونگى پرداختن به مسأله امامت و ولايت حضرت على در سنت و سيره پيامبر گرامى اسلام از مسائل بسيار مهم است و تحقيقاتى دراز آهنگ مى‏طلبد. در اين جا به اختصار چند نكته اشاره مى‏شود:

يك. برخورد پيامبر با حضرت على عليه السلام در بسيارى موارد به گونه‏اى ويژه بود و با نحوه برخورد آن حضرت با ديگران تفاوت معنى‏دارى را نشان داده است. از جمله اينكه:

1- 1. به طور معمول در جنگ‏ها با وجود حضرت على عليه السلام فرماندهى جنگ را به او سپرده و به ديگران نمى‏داد.

1- 2. به هنگام خروج از مدينه براى جنگ تبوك حضرت على عليه السلام را به جانشينى خود در مدينه باقى گذاشت.

1- 3. در ابلاغ سوره برائت به مشركان ابوبكر را از نيمه راه برگرداند و اين رسالت را بر دوش على عليه السلام نهاد.

1- 4. در آخرين روزهاى عمر خود با تأكيد فراوان همه را امر نمود كه در سپاه اسامه شركت كنند و از شهر خارج شوند و سرپيچى كنندگان را مورد لعن و نفرين قرار داد. اما در ميان همه على عليه السلام را از اين فرمان مستثنى كرد تا زمينه انتقال قدرت به او بدون مشاجره و درگيرى فراهم آيد.

1- 5. در جريان مباهله على عليه السلام را به عنوان نفس خويش برگزيد و همراه خود برد.

1- 6. در ميان همه مسلمانان تنها با على عليه السلام عقد اخوت بست.

1- 7. در هر جاى و هرگاه بلندترين سخنان را در ستايش و بيان فضايل منحصر به فرد اميرمؤمنان عليه السلام بر زبان مى‏آورد و لحظه‏اى در معرفى چهره برتر و درخشان او دم فرو نمى‏بست.

نمونه‏هايى از اين دست فراوان است و همه نشانگر جايگاه بلند و منزلت بى‏بديل على‏بن ابى طالب عليه السلام در نظر پيامبر و شايستگى او براى بلندترين مناصب و مسئوليت‏ها در راستاى حفظ دين، رهبرى دينى و سياسى امت و مديريت جامعه اسلامى است.

دو. پيامبر در موارد مختلف اساس خلافت و امامت را امرى الهى و وابسته به تعيين پروردگار خوانده‏اند از جمله:

2- 1. حديث رد درخواست خلافت؛ در سيره ابن هشام آمده است زمانى كه پيامبر در مكه بودند و وضع سخت و دشوار بود رئيس يكى از قبايل به آن حضرت گفت من و قومم حاضريم به تو ايمان آوريم به شرط اينكه قول دهى پس از خود يكى از ما را به جانشينى برگزينى.

پيامبر صلى الله عليه و آله در پاسخ فرمود: اينكه چه كسى پس از من جانشين باشد در اختيار من نيست. بلكه در اختيار خداست. «1»

2- 2. پس از واقعه غدير خم برخى از مخالفان از پيامبر صلى الله عليه و آله سؤال مى‏كردند كه از جانب خود على را ولى مؤمنان خوانده و بر ديگران‏ سرورى و برترى داده است يا از جانب خدا؟ پيامبر در پاسخ به اين پرسش مى‏فرمود: «سوگند به آنكه جز او خدايى نيست اين مطلب از سوى خداست». «1»

سه. پيامبر از نخستين مراحل دعوت و اعلان رسالت خويش به جانشينى حضرت على عليه السلام تصريح كرده‏اند. از جمله در نخستين جلسه‏اى كه به امر خدا خويشان را گرد آورده و رسالت خود را به آنان ابلاغ نمود رو به آنان كرد و فرمود: «اين جوان (على) برادر و وصى و جانشين من در مقابل شما است.

پس به سخنان او گوش دهيد و از او پيروى كنيد». «2»

با توجه به مطالب پيشين روشن مى‏شود كه اعلام خلافت اميرمؤمنان از نخستين مرحله اعلان رسالت امرى الهى و آسمانى بوده است.

چهار. احاديث معتبر رسيده از پيامبر در خصوص ولايت و جانشينى اميرمؤمنان بسيار زياد و در كمال وضوح و صراحت، در موارد مختلف و به شيوه‏هاى گوناگون بر اين مسأله تأكيد كرده است.

اكنون چند نمونه را يادآور مى‏شويم:

4- 1. حديث منزلت؛ بنابر نقل متواتر از شيعه و سنى «3» پيامبر صلى الله عليه و آله درباره حضرت على عليه السلام فرمود: «انت منّى بمنزلة هارون من موسى الا انّه لا نبىّ بعدى» «4»

؛ «تو (على) نسبت به من همانند هارون به موسى هستى‏ جز آنكه پس از من ديگر پيامبرى نيست». يعنى غير از نبوت هر نسبتى را كه هارون به موسى داشت تو نيز نسبت به من دارى و همان‏گونه كه هارون جانشين موسى و يار و پشتيبان او بود تو نيز چنين هستى.

4- 2. حديث ليلةالانذار؛ اين حديث همان است كه در رقم سه پيرامون خلافت امام على عليه السلام در نخستين جلسه اعلان رسالت بيان شد.

4- 3. حديث پيشوايى (امره المؤمنين)؛ اين حديث در ذيل قضيه غدير آمده است كه پيامبر به اصحاب خود فرمود: «سلّموا على على بإمره المؤمنين» «1»

؛ «به على به عنوان پيشوا و زمامدار مسلمانان سلام بدهيد».

4- 4. حديث خلافت؛ از جمله سخنان پيامبر خطاب به حضرت على اين است كه: «انت الخليفه من بعدى»؛ «خليفه پس از من تو هستى». «2»

4- 5 و 6. حديث ثقلين و حديث غدير؛ حديث ثقلين و غدير از شهرت و امتيازات ويژه‏اى برخوردارند. لاجرم آن دو را جداگانه در پرسش‏هاى پسين مورد بررسى قرار خواهيم داد.

4- 7. احاديث دوازده امام؛ احاديث متعددى در منابع شيعه و سنى نقل شده است كه پيامبر جانشينان و اوصياى پس از خود را دوازده نفر معرفى كرده‏اند.

يكى از اين روايات به شرح زير است:

امام الحرمين جوينى به سند خود از ابن‏عباس و او از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى‏كند كه فرمودند: «من سرور پيامبرانم و على سرور اوصيا. اوصياى پس از من دوازده نفرند، اولشان برادرم و آخرشان فرزند من است.»

از آن حضرت پرسيدند: برادرتان كيست؟

فرمود: «على‏بن ابى طالب».

پرسيدند: فرزندتان كيست؟

فرمود: «مهدى، همان كسى كه زمين را پر از عدل و داد كند، همانسان كه از ظلم و جور پر شده است». «1»

4- 8. حديث وصايت؛ در احاديث متعددى پيامبر صلى الله عليه و آله اميرمؤمنان عليه السلام را به عنوان وصى خود معرفى كرده‏اند. در يكى از اين روايات آمده است:

«هر پيامبرى وصى و وارثى دارد و على وصى و وارث من است». «2»

4- 9. حديث وزارت؛ در روايات مختلفى امام على عليه السلام وزير پيامبر خوانده شده است. بنابر روايتى پيامبر در سفر معراج پرسيد: «اى جبرئيل! وزير من كيست؟ پاسخ داد: على ابن بى طالب». «3»

احاديث ديگرى نيز در اين باب وجود دارد كه به جهت اختصار به اين مقدار بسنده مى‏شود. «4»

ازکتاب پرسمان دانشجویی - امام شناسی

پرسمان دانشجویی