چيستى امامت‏ | کتابخانه مجازی الفبا

امامت چيست، چه اركانى دارد و دغدغه اصلى در امامت كدام است؟

معناى لغوى‏

«امامت» در لغت؛ پيشوايى «1»، پيشروى، زمامدارى و رهبرى همگانى است. «2» «امام» نيز به معناى پيشوا، پيشرو، الگو، راهنما و كسى يا چيزى است كه پيروى مى‏شود. «3»

معناى اصطلاحى‏

«امامت» در اصطلاح علم كلام عبارت است از: «جانشينى از پيامبر اسلام در زمامدارى و رهبرى فراگير امت در امور دينى و دنيوى و حفظ و حراست از دين به گونه‏اى كه پيروى از امام بر همه امت واجب است».

براساس اين تعريف مؤلفه‏هاى اساسى امامت عبارت است از:

يك. جانشينى پيامبر

امام كسى است كه پس از پيامبر بر مسند او مى‏نشيند.

قيد جانشينى از پيامبر را غالب متكلمان شيعى تصريح كرده‏اند.

در ميان اهل سنت نيز كسانى چون ماوردى، آمدى، ابن خلدون، قاضى ايجى و تفتازانى در تعريف امامت آورده‏اند. «1» اين قيد دو نكته درخور اهميت در پى دارد:

1- 1. از سويى بيانگر تمايز امامت و نبوت است. از جمله تمايزات اين است كه پيامبر وحى رسالى دريافت و آن را ابلاغ مى‏كند؛ ولى امام دريافت‏كننده وحى نيست.

2- 1. از ديگر سو بيانگر پاره‏اى تشابهات و اشتراكات امام و پيامبر است.

بر اين اساس امام ادامه دهنده راه پيامبر و عهده‏دار وظايف و رسالت‏هاى اوست. اين مسأله لوازم و توابعى دارد كه جداگانه قابل بررسى است.

دو. رهبرى فراگير

پيشوايى، زمامدارى يا رياست عامه بيانگر اين ويژگى است كه امامت محدود به پاره‏اى از مناصب چون قضاوت، فرماندهى نيروهاى نظامى و انتظامى، و يا حكومت در واحدهاى سياسى خرد چون ايالت‏ها، استان‏ها و شهرهاى جامعه اسلامى نيست؛ بلكه امامت بالاترين منصب در جامعه دينى پس از پيامبر گرامى اسلام است. بنابراين فراگيرى رياست و پيشوايى امام دو جنبه اساسى دارد:

2- 1. فراگيرى از جهت جغرافياى انسانى. پيشوايى و زمامدارى امام محدوديت منطقه‏اى در بخشى از جغرافياى اسلامى و يا محدوديت شخصى و جمعيتى ندارد. امت اسلامى امتى يكپارچه است و رهبرى امام همه امت را پوشش مى‏دهد.

2- 2. فراگيرى از جهت زمينه‏ها و ابعاد و اضلاع حكومت؛ به اين معنا كه پيشوايى و زمامدارى امام محدود به عرصه خاصى از فعاليت‏هاى سياسى و اجتماعى نيست؛ بلكه همه ابعاد مديريت كلان جامعه سياسى اسلامى را شامل مى‏شود. به عبارت ديگر امام در رأس هرم قدرت قرار دارد.

سه. دين‏مدارى‏

پاره‏اى از قيود به كار رفته در تعريف امامت نشانگر دين‏مدارى و غيرسكولار بودن انديشه امامت است، از جمله:

3- 1. قيد نيابت از پيامبر به عنوان آورنده شريعت نشانگر خاستگاه دينى امامت است و از اين جهت با نظام‏هاى سياسى سكولار و عرفى بنياد تمايز مى‏يابد.

3- 2. دربرگيرى امور دينى نشانگر غايات دينى امامت و تمايز آن از دنيامدارى انحصارى و سكولاريسم غايى است. بنابراين امامت هم دينى بنياد است و هم دينى مآل.چهار. اطاعت پذيرى‏

وجوب اطاعت از امام نشانگر ولايت داشتن امام است. به عبارت ديگر امام صرفاً ارشادكننده و موعظه‏گر نيست؛ بلكه پيشوايى است كه امت در امور دين و دنيا از او پيروى مى‏كنند. و پيروى از او همچون پيروى از پيامبر واجب و لازم است.

از آنچه گذشت روشن مى‏شود كه دغدغه اصلى در امامت عبارت است از: «استمرار جامع و همه جانبه خط رسالت در جامعه بشرى؛ حفظ و گسترش هدايت‏ها، تعاليم و ارزش‏هاى دينى، تربيت و مديريت كلان اجتماع براساس آموزه‏ها و غايات مكتب سعادتبخش اسلام و تأمين اهداف و نيازهاى دنيوى انسان ناظر به مصالح جاودان و كمال و سعادت ابدى».

از کتاب پرسمان دانشجویی - امام شناسی

پرسمان دانشجویی