مبانى معاد | کتابخانه مجازی الفبا

معاد بر چه اصولى مبتنى است؟

مسئله معاد و كليت آن، يكى از سنت‏هاى الهى است كه بر چند اصل كلى حاكم بر هستى مبتنى است كه به اختصار به آنها اشاره مى‏شود:

يك. اصل بقا

يكى از اصول كلى حاكم در وجود، آن است كه هر موجودى پس از آنكه پا به عرصه وجود گذاشت، ديگر معدوم نمى‏گردد (به اين معنا كه از صفحه وجود برچيده شده و باطل محض گردد). آنچه كه به نظر ما معدوم مى‏آيد، صورت عوض كردن است؛ نه آنكه معدوم شود.

به بيان ديگر موجود، تحوّل و تبدّل دارد و صورت عوض مى‏كند؛ ولى معدوم نمى‏گردد.

دو. اصل حركت‏

بر طبق اين اصل، همه وجود در حركت است؛ يعنى، هر موجودى در مسير خاص خود، براساس قوانين حساب شده به حركت افتاده و پيوسته در حركت مى‏باشد تا اينكه با تبديل «وجود سرابى» به «وجود حقيقى»، به مبدأ متعال برسد و قائم به او گردد. آنچه در نظام وجود ديده مى‏شود، مسئله حركت و در نتيجه آن، تبدل‏ها، تحول‏ها، صيرورت‏ها، شدن‏ها وصورت عوض كردن‏ها است؛ نه نابودى و بطلان محض و از صفحه وجود برچيده شدن.

سه. اصل علت و معلول‏

اين اصل كه مبتنى بر اصل سابق است، بيانگر اين حقيقت و سنت حاكم بر هستى است كه در حركت هر موجودى، مرحله اول حركت، نسبت به مرحله بعدى سازنده است و هر مرحله بعدى، نسبت به مرحله قبلى نتيجه و معلول است. به بيان ديگر قدم‏هاى اول حركت، سازنده قدم‏هاى بعدى و قدم‏هاى بعدى معلول قدم‏هاى اول است.

چهار. اصل تبعيت نتيجه حركت از چگونگى حركت‏

براساس اين اصل- كه در واقع بيان ديگرى از اصل قبل است- نتيجه حركت، دقيقا تابع حركت و چگونگى آن است؛ يعنى، دو موجود كه داراى جهاز وجودى متفاوتى‏اند و براى هر كدام مسير خاص حركت وجود دارد، در پايان حركت دو نتيجه متفاوت خواهند داشت. براى مثال دانه گندم- كه داراى جهاز خاص وجودى است و مسير خاصى دارد- وقتى شروع به حركت مى‏كند، در يكى از مقاطع، به صورت سنبل در مى‏آيد. در مقابل،دانه درخت كه داراى جهاز وجودى ديگر و مسير ديگرى است، وقتى حركت مى‏كند، در نقطه‏اى از نقاط حركت، به صورت درخت معيّنى در مى‏آيد.

هر دوى اين دانه‏ها، حركت كرده‏اند؛ اما چون هر كدام داراى جهاز وجودى مخصوص است و هر كدام به تناسب جهاز خود، راه و مسير خاصى دارد و هر يك، از راه و مسير خود پيش رفته است؛ طبعاً دو حركت متفاوت تحقق مى‏يابد. پس دو نتيجه گوناگون بر اين دو حركت مختلف، مترتب مى‏گردد و هرگز اين دو حركت، از دو موجود با دو جهاز در دو مسير، به يك نتيجه منتهى نمى‏گردد.

اين اصول چهارگانه، در مسئله معاد و بازگشت وجود، ثابت است؛ زيرا اگر پرسيده شود: به چه دليل همه هستى و موجودات، برگشت دارند و به سوى مبدأ وجود (ذات اقدس اله) در حركت‏اند؟ پاسخ مى‏دهيم: هر وجودى كه به وجود مى‏آيد، ديگر معدوم نخواهد شد (اصل بقا) و همواره در حركت و تحوّل و تبدّل است (اصل حركت).

اين حركت‏ها، متوجه يك نقطه خاص؛ يعنى، ذات مقدس حق است و هر مرحله از حركت اين موجود، سازنده حركت بعد و حركت بعد، نتيجه و معلول حركت قبل است (اصل علت و معلول). هر موجودى، براساس نوع و چگونگى حركت، نتيجه خاص حركت خويش را خواهد ديد (اصل تبعيت نتيجه حركت از چگونگى حركت) «1»؛ چنان كه سرانجام فردى «بهشت» و فرجام ديگرى چه بسا «جهنم» خواهد شد.

پرسمان دانشجویی