فشار ، وحشت ، سؤال و عذاب قبر | کتابخانه مجازی الفبا

آيا مقصود از شب اول قبر زمانيست كه مرده را در قبر مي گذارند( حال چه روز باشد و چه شب ) و بعد از به خاك سپردن مرده سوال و جواب او توسط حضرات نكير و منكرشروع مي شود يا بعد از غروب آفتاب اين واقعه اتفاق مي افتد .اگر جواب سوال من مورد اول مي باشد پس چرا نماز وحشت كه نوعي رحمت براي مرده به حساب مي آيد بايد اول شب بعد از نماز عشاء خوانده شود در اين صورت چه تاثيري براي مرده دارد چون سوال و جواب او توسط حضرات نكير و منكر به اتمام رسيده لطفاً مرا در اين زمينه راهنمايي كنيد.

1) منظور از قبر، در بحث وحشت قبر و فشار قبر و سوال قبر و عذاب قبر و امثال آن، مدفن خاكي كه بدن مادّي مرده را در آن دفن مي كنند نيست. در فرهنگ اهل بيت (ع) ، قبر نام عالمي است كه مردگان بعد مرگ وارد آن مي شوند و تا روز قيامت در آن خواهند بود تا قيامت برپا شود. به عبارت ديگر ، مقصود از قبر همان عالم برزخ است. در عالم قبر (برزخ) انسان هم داراي روح است هم داراي بدن ؛ لكن بدني غير مادّي دارد كه از جهاتي شبيه آن بدنهايي هستند كه در خواب مي بينيم. شب اوّل قبر يا سوال قبر يا فشار قبر و امثال اين امور نيز همگي مربوط به وجود برزخي شخص مي شوند و ربطي به بدن مادّي او ندارند.

« عَنْ عَمْرِو بْنِ يَزِيدَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِنِّي سَمِعْتُكَ وَ أَنْتَ تَقُولُ كُلُّ شِيعَتِنَا فِي الْجَنَّةِ عَلَى مَا كَانَ فِيهِمْ قَالَ صَدَقْتُكَ كُلُّهُمْ وَ اللَّهِ فِي الْجَنَّةِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ الذُّنُوبَ كَثِيرَةٌ كِبَارٌ فَقَالَ أَمَّا فِي الْقِيَامَةِ فَكُلُّكُمْ فِي الْجَنَّةِ بِشَفَاعَةِ النَّبِيِّ الْمُطَاعِ أَوْ وَصِيِّ النَّبِيِّ وَ لَكِنِّي وَ اللَّهِ أَتَخَوَّفُ عَلَيْكُمْ فِي الْبَرْزَخِ قُلْتُ وَ مَا الْبَرْزَخُ قَالَ الْقَبْرُ مُنْذُ حِينِ مَوْتِهِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ : عمرو بن يزيد گويد: به امام صادق (ع) گفتم: من از شما شنيدم كه مي فرموديد: همه ي شيعيان ما به خاطر آنچه دارند ( عقيده ولايت) در بهشت هستند. امام فرمودند: راست گفتي ؛ به خدا سوگند همگي در بهشت مي باشند. عمرو گويد: گفتم: فدايت شوم ! گناهان زيادند و بزرگ. امام فرمودند: امّا در قيامت ، همه ي آنها در بهشت مي باشند ؛ به سبب شفاعت پيامبر مطاع يا وصّي پيامبر ؛ ولي به خدا سوگند من بر شما درباره ي برزخ مي ترسم. گفتم: برزخ چيست؟ فرمود: برزخ همان قبر است از زمان مرگ شخص تا روز قيامت » (الكافي ، ج3 ، ص242)

همچنين فرمودند: « الْبَرْزَخُ الْقَبْرُ وَ هُوَ الثَّوَابُ وَ الْعِقَابُ بَيْنَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَة : برزخ همان قبر است ؛ و آن ثواب و عقاب بين دنيا و آخرت مي باشد» (بحارالأنوار ،ج6 ،ص218)2) بین فشار قبر یا وحشت قبر و سوال قبر و شب اوّل قبر خلط نکنیم. اینها هر کدام حکم مخصوص خود را دارند.

فشار یا وحشت قبر برای برخی انسانهای خالص در ایمان، اصلاً وجود ندارد، در حالی که شب اوّل قبر و سوال قبر برای همه ی انسانها مطرح است جز برای کسانی که ذاتاً معصومند یا با عمل به دین، به مقام عصمت رسیده اند. سوال نکیر و منکر(ع) نیز ربطی به شب اوّل قبر ندارد. آن دو بزرگوار وقتی برای مؤمنان خالص مبعوث می شوند، سوال کردنشان لختی بیش نخواهد بود، که ممکن است در شب برزخی باشد یا در روز برزخی. امّا سوال از غیر مؤمنان خالص، ممکن است سالها هم به طول انجامد. چون سوال ایشان، تا آن زمانی طول می کشد که شخص بتواند به سوالات مطرح شده پاسخ صحیح بدهد. لذا اگر تا قیامت هم نتواند پاسخ صحیح بدهد، آن دو بزرگوار تا پای قیامت، ول کن قضیّه نیستند. می پرسند و اگر جواب نشنیدند فرمان عذاب می دهند؛ و در حال عذاب، مدام می پرسند؛ بلا تشبیه مثل بازجویی که در حال شلاق زدن و شکنجه دادن مدام از فرد مورد شکنجه سوال می کند و تا جواب نشنود، دست از شکنجه نمی کشد. البته این تشبیه صرفاً از یک جهت بود نه از هر جهت. چون غرض عذاب قبر با شکنجه یکسان نیست. عذاب قبر برای کافران، فقط عذاب است؛ امّا برای مؤمنان گناهکار، عذابی است که می تواند موجب تزکیه شود؛ و در اثر تزکیه و زدوده شدن آثار تکوینی گناهان، فطرت و اعتقادات مدفون شده در زیر آلودگی گناهان ظهور می یابند. لذا هر گاه در ضمن عذاب، پاسخ صحیح را از متوفی شنیدند، عذاب را از او بر می دارند. حتّی چه بسا فرد مقبور، کلّ جواب را ندارد ولی جزئی از آن را به یاد می آورد، که با ارائه ی آن مقدار، تخفیف عذاب می یابد. مثلاً خدا را به خاطر دارد، امّا نام رسول الله(ص) را در وجودش نمی یابد. در این حالت، آن دو بزرگوار، از سوال توحید می گذرند و مدام سوال از نبوّت می کنند؛ تا آنجا که شخص یادش می آید که پیامبرش شخصی عرب بود. به همین مقدار، تخفیف عذاب می یابد. بعد از برهه ای یادش می آید که آن شخص عرب، از قریش بود. باز تخفیف عذاب می یابد؛ و همینطور با زدوده شدن آثار گناهان، اندک اندک اعتقادات دنیایی شخص ظهور می یابند. این روند ادامه می یابد تا شخص کاملاً از عهده ی سوالات آن دو بزرگوار برآید و از جهنّم برزخی خلاص شود.

پس سوال قبر (سوال برزخ) لحظه ای نیست؛ بلکه برای برخی ها لحظه ای و برای برخی ها ساعتی و برای برخی ها به مدّت یک یا چند روز و برای برخی بیشتر و برای برخی تا پایان دنیا و برزخ و برپایی قیامت است و وصل می شود به سوال و حساب آخرت.

امّا فشار و وحشت قبر، فقط ناشی از سوال قبر نیست؛ بلکه سوال قبر، تنها یکی از عوامل فشار و وحشت قبر می باشد. اگر کسی در همین دنیا نیز وارد محیطی نا آشنا و در عین حال خطرناک شود، و در همان حال از طرف عدّه ای مورد بازخواست هم قرار گیرد، روشن است که دچار وحشت می شود و احساس فشار می کند؛ و اگر این وقایع، در شبی تاریک برایش رخ دهند، بدیهی است که وحشت و فشاری که حسّ می کند، مضاعف خواهد شد. در برزخ نیز همین عوامل و دهها عوامل دیگر هستند که موجب وحشت و فشار می شوند. لذا این وحشت و فشار، حتّی قبل از تشریف فرمایی نکیرین(ع) نیز بر شخص مستولی می شود؛ بلکه این فشار و وحشت، از لحظه ی جان دادن آغاز می شود؛ و در شب اوّل برزخ، به صورت ناگهانی چندین برابر می شود. چون اوّلین بار است که شب برزخ را تجربه می کند. حال متوفّی در شب اوّل قبر، حال آن کودکی است که از زمان تولّد در روشنایی بوده است و تا بیدار بوده تاریکی را ندیده است، ولی ناگهان او را در شبی تاریک وسط بیابانی رها می کنند و در همان حال، افرادی با قیافه های وحشناک جلویش ظاهر گشته او را سوال پیچ می کنند. البته شدّت و مدّت این امور، بستگی به ایمان فرد دارد؛ و برای همه ی اموات یکسان نیست.

خلاصه آنکه:

بين دنيا و برزخ، ارتباطي تكويني وجود دارد. لذا بين شب و روز دنيا و شب و روز برزخ نيز ارتباطي تكويني است. بنا بر این، براي آنكه فرد برزخي از شب اوّل برزخ ـ که به نحوی هماهنگ با شب دنیایی است ـ نهراسد، ما را امر نموده اند كه برايش نماز بخوانيم. چون صورت ملكوتي نماز، چهره اي درخشان دارد؛ لذا وقتي اين نمازها به شخص برزخي عرضه مي شوند، شب تارش، چون روز روشن مي شود. البته این نمازها، فقط وحشت تاریکی برزخ را علاج می کنند نه وحشت سوال نکیرین و برخی عوامل دیگر را؛ گر چه در کاهش آن وحشتها نیز بی تأثیر نیستند. چون وقتی صورت ملکوتی این نمازها به شخص عرضه می شوند او را در جواب به سوال نکیرین(ع) هم یاری می کنند. چرا که نماز هم توحید را در خود دارد، هم نبوّت را، هم کتاب آسمانی را، هم ولایت را، هم معاد را.

بر این اساس، باید دانست که نماز برای متوفی، فقط همان نماز شب اوّل قبر نیست؛ بلکه آن نمازی است ویژه برای کارکردی خاصّ در همان شب؛ امّا چه بسیار مؤمنان که با این مقدار، مشکلشان حلّ نمی شود. پس هر زمان دیگر نیز باید برایش خیرات هدیه نمود. اگر نماز و روزه و حجّ و خمس و زکاتش را اداء نکرده باید برایش قضاء نمود، و مضاف بر اینها برایش نماز مستحبّی و روزه مستحبّی و سایر خیرات را هدیه نمود. چرا که خیرات، همواره با توحید و نبوّت و ولایت و کتاب الله در ارتباطند و اگر کسی در این امور گرفتار نکیرین(ع) است، این گونه خیرات، به دادش می رسند. و البته اگر کسی از سوال رها گشته، همینها برایش شدّت رحمت و مراتب بالاتر بهشت برزخی را به ارمغان می آورند.

حاصل مطلب آنکه:

آدمی از لحظه ی احتضار در فشار است و هر چه پیش می رود، این فشار افزایش می یابد و در شب اوّل قبر (شب اوّل برزخ)، بسیار شدیدتر می شود. لذا اهل بیت(ع) از زمان احتضار تا شب اوّل قبر و بلکه برای همیشه سفارشاتی به زندگان دارد. در زمان احتضار باید برای شخص در حال احتضار قرآن خواند و از او خواست که شهادتین را بر زبان آورد. بعد از مرگ نیز باید برایش قرآن خواند و از خدای تعالی برایش طلب امرزش و رحمت کرد؛ و غسل و کفنش نمود، و برایش نماز میّت خواند؛ که همه ی اینها کمک به متوفی می باشد. آنگاه او را تشییع می کنند و در ضمن تشییع جنازه، مدام اذکار توحید و رسالت و ولایت را ذکر می کنند تا روح متوفّی از آن بهره گیرد و به این حقایق انس گیرد، که پاسخ سوالات نکیرین(ع) می باشند. باز در هنگام دفن، همین حقایق را به او تلقین می کنند. و شبّ اوّل تدفین برایش نماز لیلة الدفن می خوانند؛ و پس از آن نیز برایش خیرات می کنند.

پرسمان دانشجویی